[BIDEOA ~ hamaika.eus] Ziegan arrakalak sortzeko eta espetxetik aldentzeko burutazioen hiru liburu aurkeztu ditu Ataramiñek

2018 30 azaroa

→ hamaika.eus: Ziegan arrakalak sortzeko eta espetxetik aldentzeko burutazioen hiru liburu aurkeztu ditu Ataramiñek

Ziegan arrakalak sortzeko eta espetxetik aldentzeko burutazioen hiru liburu aurkeztu ditu Ataramiñek

Hiru euskal presok egindako lanak aurkeztu ditu Ataramiñe argitaletxeak. Ibon Muñoak idatzitako ‘Hamaika desio utopiarako’, Joseba Erostegik eta haren iloba Lorea Erostegik elkarlanean ondutako ‘Txori mezulariak’ haurrentzako ipuina, eta Oier Goitiaren ‘Egia baten egunerokoa’.

[berria.eus] Ihes egiteko tresna

2018 30 azaroa

→ berria.eus: Ihes egiteko tresna

LIBURU AURKEZPENAK
Ihes egiteko tresna

Presoek espetxeetan idatzitako hiru lan argitaratu ditu, urtero legez, Ataramiñe argitaletxeak.

Ainhoa Larrabe Arnaiz

Ia aurkezpena hasi aurretik, argitaletxearen bokazioa zein den argitu du Oier Gonzalez Ataramiñeko kideak: “Desagertzeko sortu zen editoriala, eta, lehenbailehen bada, askoz hobe”. Zergatia nabarmen du, ondoren. “Euskal preso politikoen sorkuntza lanak inoiz gehiago plazaratu beharko ez dugun une horri begira gaude, horrek esan nahi izango baitu, presoak, kalean, gurekin batera sortzen ari direla”. 2002. urtetik dihardu Ataramiñe argitaletxeak martxan. “Euskal Preso Politikoen Kolektiboaren kronika afektiboa egin liteke, sortu ginenetik hona, argitaratu ditugun lanen bidez”. Espetxeetan, biziraupenerako tresna da sorkuntza, Gonzalezen hitzetan.

Hiru lan aurkeztu dituzte aurtengoan: Lorea Erostegik preso dagoen Joseba Erostegi osabarekin batera ondu du Txori Mezulariak, haurrentzako ipuina; Oier Goitia gernikarrak Egia baten egunerokoa olerki bilduma sortu du; eta, Ibon Muñoak, aldiz, Hamaika desio utopiarako bertso-olerki bilduma. “Ataramiñe ez da posible elkarlanik gabe”. Egileen ziegetatik argitaletxearen eskuetara heltzeko beharrezkoa den laguntza azpimarratu du Gonzalezek. Gaur egin dute argitalpen berrien aurkezpena, Bilboko Bira kultur gunean.

Hiru argitalpen

Ion Telleria kazetariak, Oier Goitia Gernikako presoa lagundu du Egia baten egunerokoa olerki bildumaren sorkuntzan. “Oierrek [Goitiak] ohitura du, egunero, olerki solteen bidez, egun horretan bizitakoak idatzita uzteko. Lan solte horiek eman zizkidan niri, eta ikusi genuen hari bat bazutela bere sorkuntzek. Egunerokoa da, eta egia bat du oinarruan: preso dagoenaren egia edo sentipenak dituzte olerki guztiek oinarrian”. Ziega partekatu zuten Telleriak eta Goitiak, eta harreman horretatik abiatu dute elkarlana.

Erosegik azaldu duenez, “etxekoen” artean geratzeko sortu zuen haren osabarekin Txori Mezulariak ipuina, baina Ataramiñe argitaletxearekin kaleratzea adostu dute, azkenerako. “Osabak nahi zuen ume bakoitza bere liburuaren protagonista izatea, eta liburu interaktiboa sortu dugu horregatik”.

Hamaika desio utopiarako bertso olerki bilduma sortu du Ibon Muñoak. “Bosgarrena lana du Muñoak. Egunerokoa da, eta gaur egungo gaiak lantzen ditu. Kartzelan dagoena eta kalean dagoena etengabe konektatzeko saiakera nabari da liburuan”.

Oier Goitia “Egia baten egunerokoa”

2018 30 azaroa

Egia baten egunerokoa
Oier Goitia Abadia
Ataramiñe, 2018
Poesia
Hitzaurrera: Ion T. Barrena
Irudiak: Iker Moreno Ibañez
136 orrialde. 15 x 21 cm.

>> PDF formatoan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formato batzuk

Gezurra
egia izan daiteke
baldin eta
Bulebarreko ezkerreko espaloitik
edo eskubikotik
zoazen
korrika

HITZ-AURREA

Bulebarraren alde batetik korrika jardun ohi genuenok uste genuen beste aldean eta beste aldera egin ohi zutenen egiak ezagutu-aitortu-laztandu-damutu-jaso-hartu… ezkero bakoitzak bere egiarekin, bulebarraren alde batetik edo bestetik baina zumardi berean jarduteko modua egingo genuela.

Uste genuen, gainera, gezurrak herrena zuela berekin.

Ez genuen sinetsi nahi euren herrena gure hanka biko korrikaldia mututzeko gai zenik.

Ulertu dugu eurak eta gu ez direla lehengo eurak eta gu? Eta Bulebarrean beste aldera abiadan zirenen artean ere bazirela “gu” lakoak.

Egiaz Oier Goitiak idatzi dituen lau olerkik marraztu dute eguneroko honen zentzua, batzuk «condena» «injusto» hitzagatik aldatu eta santifikatu dutenean, berriz ere besteen egiak ezagutu-aitortu-laztandu-damutu-jaso-hartu beharraz hitz egitera eraman nahi gaituztenean. Egia errepide bazterretan ezkutatu asmo dutenen zoru etikoa abiapuntu.

Egiaren parte da Lizarra-Garazi garaian ihes egin eta orain Murtzian duten lagunaren eguneroko aldrebes hau. Preso egon den orok bere gutunetan topatuko dituen pasadizoekin, preso egon den ororen egia eta batzuk preso egon direla gogoratzen duen ororen egia.

Egietako baten egunerokoa da hau, hegitik egiarako bidean edo…

Ion T. Barrena #2010026261

Ibon Muñoa “Hamaika desio utopiarako”

2018 30 azaroa

.

.

Hamaika desio utopiarako
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta
Ataramiñe, 2018
Bertsoak
Hitzaurrea: Leire Narbaiza
Irudiak: Mikel Zarrabe
430 orrialde. 10,5 x 15 cm.

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

→ Leire Narbaiza Arizmendi (Eibar, 1968). Hitzaurrea

→ Antxon Narbaiza Azkue (Eibar, 1948). Iruzkina

Leire Narbaiza Arizmendi (Eibar, 1968). Blogaria

Desio bakarra biharko

Lagun artean, txantxetan, esaten dugu kartzelan euskal preso guztiak artista bihurtzen direla. Egia da sortzea denbora eta burua betetzeko modu bat dela, eta gomendio hori ematen zaiela kartzelatutakoei, gutxienez, gorputz atal batek askatasunez jardun dezan, libre ibil dadin ziegako hormetatik at.

Lagun handiak izan barik, Ibon kaletik ezagutzen genuenoi harrigarria egin zitzaigun artista bihurtu, eta poesia idazten zuena jakitea. Kultura ekitaldi guztietan publikoan egoten bazen ere, bere karakter erreserbatuak ez zigun halako pistarik ematen. Ez genion poeta itxurarik ikusten, poetek itxura jakin bat edukiko balute lez!

Dena dela, begitazio hori erabat apurtu zitzaidan bere gutun konkretu bat ailegatu zitzaidanean, gure aita hil eta idatzi zidana doluminak emateko. Eder-ederra izan zen, delikatua, goxoa eta karinoz betea. Hor ikusi nuen Ibonen alde sentsible eta poetiko hori. Oraindik ez diot behar den bezala eskerrak eman idatzitakoagatik. Izan bedi aitzin-solas hau eskertzeko modu txiki bat.

Ibon kalean balego, blogaria litzateke. Blogari berezia, halere, bertsoz eta poesiaz ematen duelako egunekoak eragiten dion hausnarketa, normalean, hitz lauz jarduten dugulako bloga dugunok. Era berean, ezin dugu ahaztu, unean uneko gaien gainean hausnartzen da webgune batzuetan. Muñoak gauza bera egiten du, ezagutu duen albiste batek, adibidez, zer senti edo pentsarazi dion azaleratzen du. Eguneroko moduko bat dela esan genezake, beti ere hitz neurtuan idatzita.

Askotako gaiak darabiltza, baina hiru nabarmentzen dira: aktualitate sozio-politikoa, natura eta Eibar. Hiru gai, sarri gurutzatu egiten direnak, beti aurrera begira jartzen da Ibon, kritiko, baina esperantzaz blai agertzen dira paperean idatziok, harrigarria hori ere jakinda kartzelan idatzita daudela.

Liburua irakurtzen nenbilela, beste idazle euskaldun bi etorri zaizkit gogora etengabe. Ez estilo aldetik, bai jorratutako gaiengatik. Biak ala biak espetxean egondakoak, baita zein bestea erbestean bizi izandakoak. Baina sasoi bitakoak. Idazle oso desberdinak: Joseba Sarrionandia eta Toribio Etxebarria.

Sarrionandiak kartzelan idatzitako Ni ez naiz hemengoa liburu sailkaezina gogorarazi dit Muñoarenak. Besteak beste, aktualitateak sorrarazitako hausnarketak zurian beltz egiten duelako Sarrionandiak. Gainera, egunerokoa da, eta poesiak ere tartekatzen ditu. Espetxeaz ere badihardu Iurretakoak liburu horretan.

Bestetik, Toribio Etxebarria eibartarraren Ibiltarixanak etorri zait akordura. Erbestean idatzitako liburuaren tematika askotakoa bada ere, garrantzia berezia dute Eibarrek eta naturak. Ahaztu barik, poemak errimatuak direla, Ibonen asko lez. Biak eibartar prestuak, gure herria beti gogoan, atzerrian egon arren.

Sarrionandia eta Toribio (barkatuko didazue gehiegizko konfiantza, baina ia etxekoa dugu askok) ez dira bidelagun makalak edozein irakurketarako. Bietatik edango zuen, seguruenera Muñoak, eta inspirazio iturri bikainak dira edonorendako.

Amaitzeko esan nahi dut izenburua eder-ederra jarri diola Ibonek liburuari: Hamaika desio utopiarako. Hamaika asko direnez, eta utopia inoiz ez delako gauzatzen, nik desio bakarra dut biharko: Muñoak liburua sinatzea aurrez aurre, Eibarko edozein kale-kantoitan. Bihar bertan.

On dagizuela irakurketak!

Leire Narbaiza

→ Antxon Narbaiza Azkue (Eibar, 1948) Idazlea

Hamaika desio utopiarako

Liburu bat, egile bat

Tomas Mororen Utopiako pasartetxo batekin hasiko naiz. Piarres Xarritonen itzulpenak presoei buruz diharduela honela dio: “Ohoinak berak, bortxazko lanetara bidaltzen dituzte. Baina non ez duten beste izigarrikeriarik egin, ez dituzte presondegietan hersten ez katez kargatzen, bakarrik lokarri edo estekagailurik gabe ihardunarazten dituzte auzo-lanetan” (Utopia, 69. orrialdea, beltzak nireak dira)

Horrela utzi dute Ibon, bakarrik auzo lan neketsuan, izan ere, utopia(k) atxiki nahi lituzke edo behintzat arrastoa aurkitu. Eta horrelako jomuga handiak aurreikusteko bakardadea ezin bestekoa izan liteke. Jakina, bakardade hautatua ez berea bezalakoa. Oro har, bakardadeak arrisku bat izan lezake, gizakiak soziala izatera, bestearen hurbiltasuna behar du, bestela gehiegi eragiten omen dio buruari. Horrekin ez dut esan nahi Ibonek, bere intelektoari gehiegi eraginez, zentzuen oreka galduko duenik. Ez, inondik ere. Gainera gauza eder bat badauka gure mutilak, esperantza, laster bere ataka zabaldu egingo dela. Horra bere lehen utopia betetzear. Ez du gainera, gauza material gehiegi beharko bere etorkizun hurbilean. Liburuan dioenez: Utopia ez da ilusio bat baizik kontzientzia eta praktika, zentzuz murriztea kontsumismoa (kontsumoa), auzolan jatorra barreiatzea. (271. orrialdea).

Ibonekin ez dut asko hitz egin. Orainaldia erabiltzen dut, oraina iraganaldia baino askoz hobea delakoan, hastear dagoen denbora ere orainekoa baitugu. Gutxitan egin izan dut berba Ibonekin. Mutil isil, barnerakoitzat daukat. Orduan épokan, utopia, letra larriz idazten zen, gaur egun, letra ttipiz. Baina zertzelada horrek ez gintuzke lehenengoa garrantzia handiagokotzat jotzera eraman behar. Gogoan dut, garai hartan Ibonek Nafarroako erresuma zeukala buruan, besteak beste, euskal nortasunaren lehenengo gauzatze instituzionaltzat joaz. Baina Nafarroa oso euskalduna izan bazen ere bere hastapenetan alderdi etnikotik begiratuz, behintzat, laster endekatu zen, nahastu egin zen okerrerako, Europako monarkien interesengatik. Bigarren Nafarroa hau ez zitzaigun gustatzen. Euskal Herri euskaldun utopiko hartatik gainbehera handia etorri zen, gipuzkoarrek, bizkaitarrek, arabarrek, errioxarrek, bakarrik utzi zuten Nafarroa, itsasorako biderik gabe ere, erresuma haren hondamendirako bidea erraztuz.

Egun daukaguna daukagu.

Ibonen gaztaroan basoak ez zigun zuhaitzak ikusten uzten. Egun, agian alderantziz gabiltza, ehunka dira zuhaitzak, ostera, basorako bide zuzena lortzeak urrun dirudi. Txikitik handira joan nahi genuke. Baina ez da erraza. Han-hemenkako zuhaitzok gure eguneroko utopiak dira, behar bada gehiegi dira, ala ez? Gauza da letra ttipiz idatzi eta adierazten direla. Utopia txiki horiek letra larriz idazten den Utopia horretara eroango ote gaituzte?

Agian, ez. Baina merezi izango du beraiei lotzea, Ibonek bere bertso liburuan egiten duen antzera.

BERTSOEN HARITIK

Ibonen bertsoak narratiboak dira, lekukotza eman nahi dute. Ez ditugu guztiak aipatuko baina lagin bati helduko diogu irakurleak zeri heldu izan dezan irakurketari ekin aurretik.

Garbi dago ziegaren bakardadean dagoen notinak bezala, espetxeratuak bere kamara martxan daukan ikuskatzailea dela: dena interesatzen zaio, pertsonak eta egoerak; gizartearen adar guztiak, baina batez ere ahulenak; pertsonak eta justizia gabeko egoerak: emakumeak, sexu zehatz gabeko pertsona sufrituak, langileak, migranteak, etorkinak, oro har, espetxeratuak, iheslariak eta, noski euren ideiengatik preso daudenak. Alkohola eta droga, (batez ere gazteen baitan), arrazismoa, ekologia, euskararen patua, gay-lesbianen patua, haurren egoera munduan, injustizia, oro har munduan, kontsumismoa, kutsadura, prostituzioa…, landutako beste gai batzuk dira. Munduko gatazka oro, egun diren minoria etnikoen alde, eta, oro har, herri zapalduak gogoratuz (Palestina, Myamar…). Izenetan ezin falta Lauaxeta euskal poeta ahantzezina. Beste maila batean euskal politikariak eta gure egungo asintoniak agertuko dira (Urkullu, Artolazabal…), Catalunyako prozesa, Nafarroako eskuina. Ez dira gutxi, bestalde, pertsona ospetsuak bertsoen ehunean ageri. Lagin legez, hor ditugu: Gladys del Estal, Rosa Parks, Che Guevara, edota etxekoak, Jose Antonio Alberdi, Goma ezaguna…Animaliak ere ez ditu egileak baztertzen: Camile hartza, Pantxika astoa…

Narrazio batzuk kronikak dira hasieratik amaieraraino, adibidez, migrazioaz ari diren ondoko hauek: Igoumenitsa. Mikel Zuluaga eta Begoña Huarteri (64-65 orrialdeak), hasi eta buka gainera, egileak bertsoei amaiera ematen dielarik, aitorpen batekin: “desobedientzia zinez delako utopiaren hasiera”.

Biziki interesgarria iruditu zaizkigu Akulturazioak ez dezan jan txantxangorria bertsoak “ (208-209 orrialdeak). Euskal gizarteak, euskararen bizi iraupenaz kanpo, bere akulturazioaren arazoari egin beharko dio aurre hainbat arinen. Izan ere, eta horra paradoxa, euskal hiztun asko irabaz dezakegu, baina zer egin dezakete hiztun horiek, gurea den telebistaren utzikeriaren aurrean? Erdarazko ekoizpenak kontsumitu! Inkestek behin eta berriro esaten digute euskaldunok Tele 5 katearen kontsumitzailerik handienak garela Espainia estatuan. Beraz, euskaraz aritzeaz landa, kalitatezko kultura behar dugu, batez ere euskal hiztunok.

Interesgarria, halaber, hurrengo Biktimak ondratzeko euskal memoria bertsoak non amaiera indartsuak ederki biribiltzen duen egilearen ideia nagusia: (…) “historia zuzen idatz dezakegu egiak landatuz gezurrak erauziz, matazak bilduta hariak harilduz ehunduko dugu euskal memoria”¹.

Maitearen absentziaz landu dituenak ere, txukunenen artean daude. Adibidez, ezkor ez bizitzeko deituetan, 114-117 orrialdeak, 4. eta 8. bertsoak, gure ustez, oso politto daude burutuak.

Ez dio baina Ibonek errealitate gordinari muzin egiten. Zuzen-zuzenetik jarraitzen du egunerokoa: Samalda (“la Manada” deitoragarria), Eibarko Akebai edota Euskadi-Nafarroako gorabeherak dira etsenplu. Hor ditu, halaber, besteak beste, Alfa enpresaren heriotza geldoari eskainiak (418-421 orrialdeak) edota segidan datozen pentsionistak gogoan idatzitakoak (422-423 orrialdeak). Aipaturiko bi bertso sorta hauek ixten dute hain zuzen, liburua.

Tesi bezala, eta, Ibonen iritziz, bi etsai garbi dituzte gurea moduko herriek, estatuak, maltzur eta makur portatzen baitira herri txikiekin eta, sistema kapitalista. Azken honentzat dira hitzik salatzaileenak: (…) “kapitalismoa ez da oasi bat baizik lapur eta makurren zorua” (37. orrialdea)

Ideien konstanteak

Ia liburuaren hasieran, hirugarren bertso multzoan oker ez banago, bertso egileak bere zelanbaiteko testamendua ematen digu. Xederik behinena, deitzen duen lau bertsotako multzoan bere jomuga nagusiak plazaratzen ditu. Bertan dago triangelu desiratua: Presoa (ohia), Zu. Hots, maite duen pertsona eta, azkenik, toposa, lekua, Eibar (Arrate). Presoaren bizitzaren hasiera eta amaiera. Hortxe datza poetaren esperantza, berak amets duena. Bidaia hori ez du noski bakarrik egin nahi, maitearekin eta herriarekin burutu nahi luke.

Bertsokera

Ibonen diskurtsoa ia erabat narratiboa denez, zelanbait prosa poetikoa deitu ohi dugun alorrean barneratuko genuke: kontatu nahi du, gauza gehienak interesatzen zaizkio baina, errimaren –nolabait esateko– gatibu da, zertzelada horrek, hots, ezinbesteko duen hitz errimatuaren bila ibili beharrak baldintzatu lezake bertso egilearen mezua. Harako klasikoak zioen bezala, errima behartuegiak ez dira errima “osasuntsuak”, ripioak dira.

Bere ideiak erakutsi nahiak ezaugarri batzuk azpimarratzera eraman dezakete hura: aditzen kopurua, adibidez, izugarri handia da: lirikoak ez dira asko bertsook eta, orduan perpausaren beste osagai batzuk agertuko dira, izenak, izenlagunak, eta abar. Oro har, esan liteke, gure herrikideak prosa bertso bilakatua egiten duela. Bertso laburrak, asko eta asko, zortziko txikian eraikiak, 7-6 silabatan, biziagoak dira, agian erakargarriagoak, luzeak ostera, trinkoagoak, nahasiagoak batzuetan. Beste zenbaitetan, berriz, hamarreko handia sumatu dugu. Errima demagun errazak dira, askotan, aditzetatik sortuak: -tu/du, -ta, -tz(e)n, t(z)eko/. Izenak direnean berriz, –na, –tza…amaierak ez dira urri, ezta errima inesiboa ere bakana: – (e)an/(e)tan.

Lexiko aldetik harrigarria da, sinonimia gehiago ez erabiltzea: lilitu, naro, pilpira…, eta beste zenbait hitz errepikatu egiten dira, agian askotxo.

Poetika baten lanabes edo erremintei begira, ikusten dugu, erabili erabiltzen badu ere, hiperbatona presenteagoa behar lukeela. Aliterazioak oso errepikakorra dirudi. Naro(ro) adberbioa, aurreratu dugun legez, adibidez, oso maiz erabiltzen du eta ez da gure uste apalean oso poetikoa: “roro” hori. Lantzean behin, oso lantzean behin naroki irakurriko dugu. Ostera, ongi lortua dirudi adibidez, honako aliterazioak: “kapitalismo gaitza galtzen has gaitezen” (31. orr.)

Elipsia ongi erabiltzea komeni da bestela esaldiaren esanahia zaildu egin lezake. Badira adibideak aski liburuan. Bestalde, aditz trinkoen presentzia bitxia egiten da, batzuentzat ongi etorria, bestetan zalantzazko, oro har gehiegitxo kopuruan: eduki, egin, entzun, esan, ezagutu, ikusi, jarraitu…, beraz, horrelako aditz trinko andana ez da txikia. (behartua bezala batzuetan, inoiz ulergaitz)². Uste dugu bertso egileak ezustekoa eman behar duela, amaiera azkar eta eufoniko batez.

Hitzen esparruan, berriz, azpimarratuko nuke egilearen ahalegina han-hemenkako hiztegia erabiltzeko. Zinez aberatsa gertatzen da atal hori. Inoiz erabilera eztabaidagarria ondorio bada ere. Adibidez, baita (etxea, babesa), izen soil erabiltzen du behin eta berriro, aurretik inolako posesiborik edo, barneratu gabe. Asko dira etsenpluak. Aurrean posesiborik gabeko erabilera horrekin sentsazio arraroa geratzen zaio irakurleari: 266. orrialdean adibidez, Joxean eta Joxiren erailketaz ari dela eta, bertso egileak honela dio 2. bertsoan: Tolosan zuen alde tink ziren altxatu/ Karnabak urri hartan isilik geratu/ bihotzak zitzaizkigun berriaz urratu/ geroztik zaituztegu baitan ferekatu. Ikus, halaber, 315 orrialdea. Edota beste hauek: (…) “Psikoterapia bikaina ei da estresa baitatik lurrun dakigun” (353) gure baitatik, idatziko genuke, oro har. Edo 384. orrialdean: (…) “Jakin dudanean zuen ataka baitan negargura estekatu zait” perpausean, nire baitan, aiseago irakurriko genuke guk.

Utopiak berriro ere: txikitik handira

Ibonen bertsoak narratiboak, diskurtsiboak dira, bitxia da baina ziegako espazio hertsitik begirada zabala dauka mundura. Begirada ezin diezaioke inork oztopatu, debekatu. Bertatik utopiak identifikatzen hasiko da. Baditu hitz totem batzuk, erreferentzia, batzuk utopia txiki horiekin lotzen ditu: sorterrikoak gehienak, haurtzaro eta gaztaroko sinboloak: Eibar, jaioterria eta, Akondia, Galdaramiño, Kalamua, Untzaga, eta, noski, Arrate, seguru asko, sorlekuaren, eibartarron umetoki sinbolikoa, denon habiaren jatorri eta… amaiera: gurasoei omenaldia; Ibonek bere Xederik behinena esplizitoki titulatzen duen bertso multzoan bere intentzioak laburbiltzen ditu: (…) “askamena Arraten dugu ospatuko, izarren distirekin maitez gozatuko”. Beste erreferentziak, berriz, hasieran aipatu dugun utopia handiarekin harreman estuan daude: Amaiur nafarren gotorlekua, adibidez.

Leotzatik, paisaia, pertsonaiak idealizatzen dira (aipaturiko Che Guevara, euskal borrokalari hilak: Argala, Txomin..,). Idealizatzen dira, halaber, egoerak (gazteriaren konpromisoa, Ake bai, kanpaina, euskaltzaleen erantzunarekin).

Gatazkaren behin betiko amaiera etorriko da: “Amaiurrera gara helduko batera”.

Baina ezin inori ezer leporatu, utopiarik gabe bizitzea ez da erraza, ez da erraza maitatzea, ez da erraza borroka egitea…

Bertso egilearen denborak

Ez dut irudikatu nahi presoa bere esparru txikian, ortziari begira, gerizpean geratzen zaizkion egunak zenbatzen, egutegian, iraungi den eguna ezabatzen harrotasun ez gutxiz. Besteoi, gizarte lehiakor honetan, orainaldia interesatzen zaigun bitartean, Ibonek erlojuaren orratzek markatzen duten norabidea maite du. Egunsentitik ilunabarraren bitartean, gudu txiki bat irabazi diola denborari egiaztatzen du. Horregatik Muñoaren aditz denborek geroa, etorkizuna markatzen dute pozarren, etorkizuna non maitearekin bilduko den leku jakin batean. Etengabea da, izan ere, kartzelatik alde egiteko unearen erreferentzia: euliak ditu aipagai bertso baten, bada beraietako bati diotso: (…) “Euli beltzak esan dit ere goiari eusteko, gutxi gelditzen dela motxila husteko” (338). Diogunaren beste adibide garbia dugu bertso sail bat: “Azken txanpan orain lez zurekin”(312). Liburuaren metonimia lirateke zortzi bertsoak non presoaren esperantza gailurra joko duen: udaberrian kokatzen du haren balizko espetxetiko irteera: “kartzela kide barik uztea lehena, maiteaz bizitzea gozo bigarrena”. Ezinezkoa baita udaberria ziegan dastatzea.

Eta udaberria, gerezi denbora izan ohi da, 1870ko frantses iraultzaileek plazaratu zuten harako temps de cerises kanta ezagun zoragarriaren haritik. Gerezi denbora egokia bada, iraultzarako, maitasunerako eta….espetxetik alde egiteko (Ibon aurreko Udaberrian biziko gara bertso liburuan ere ildo horretatik doa).

Prozesoaren, gatazkaren metafora

Politta da, ehunzangoaren eta barraskiloaren artean egiten duen kontrajarpena. Hau da, ehunzangoa astiro-astiro aurrera doa bere helburuaren bila eta, iritsiko du, seguru. Barraskiloak, berriz, ez du gatazka gaindituko. Eta bertso egileak dio, haren ustezko akatsak azaleratuz: “presarik gabe doa Herioren bila, azkarrago naturan arituko balitz, bizirik gehiago iraungo luke”³. Harako dortoka eta erbiaren alegia klasikoa dakarkigu gogora.

Bertsoen hartzaileak

Bi ditu, besteak beste, hartzaile egileak eta biek, irudikatzen dute behar bada, Ibonen utopia. Lehenengoa txikia, bertsoetan maiz agertzen den izenik gabeko Zu hori, bestea, zuek, gu euskaldunok, egilearen helburuekin identifikatzen diren euskaldunak. “Zu eta zuek nire indarra zarete”. Hor aurkitzen ditu Ibonek bere utopia osoaren, etxearen zutarri ezinbestekoa. X-aren maitasuna eta euskaldunon sostengua. Eta aitortzen du: “zigorra gaintzen ari naiz hangoa naizelako, atzo lez zuen ametsak nireak direlako” (348-349 orrialdeak).

Erratak

Ez dago, alde horretatik, aparteko hanka sartzerik. Alferrik,dena den akatsik gabeko libururik aurkitzea. Horrelakoak konpontzen behin eta berriro saiatu arren, erratak itzuri ezina dirudi. Beti edo ia beti agertzen da iratxo gaiztoren bat akatsen bat sorrarazteko.

Hor ditugu, esaterako, 119. orrialdean, Ama-lurri deika herriaren alde deituriko bertsoen 2. ahapaldian, (…) “garbi diet esango porlan zaleei guk elkartasuna hobeste dugula” hobesten behar luke, jakina. 243. orrialdean, aldiz, Jubilatu den Sumendixako Pantxikari, izenekoan, 7. bertsoan, hirugarren lerroan, “daborren hotsekin oinez”, danborren ordez; bertsoaren izenburuan oraingoan: Miltantzia, militantzia-ren ordez (280. orrialdean), dantuzkit, entzun aditz trinkoaren orainaldia, dantzuzkit-en ordez (297. orrialdea), biziteko irakurtzen ari gara, bizitzeko-ren ordez (309 orrialdea), Montmatre, Montmartre behar duenean (364. orrialdea). 372. orrialdean, Ahed Tamini palestinar nerabeari eskainitako bertsoetan, 1. bertsoan, ondoko lerroan: (…) “Palestina duen zaititu murrua”, zatitu behar duela ematen du. 400.ean, aldiz, Kantarui dirakurgu, Kantauri behar luke, jakina. 411. orrialdean, berriz, diatezke, daiteke-ren ordez.

Liburuaren argitalpenaz

Liburuak behar luke, argitalpen txukunago bat, non indizeaz kanpo, gaiak hobeto bana daitezkeen, tematikaren arabera edo behintzat hurbildu horretara. Adibide bat izan liteke arestian aipatu ditugun Xederik behinena izenburuko bertsoak. Hasieran ematen zaizkigu; gure ustez, geroago egokiago kokatuko lirateke.

Laburbilduz, Ibon Muñoa bere bizitzaren gazi-gazak plazaratzeaz kanpo, kronikagile bezala zehaztasunez betetako lana egin du. Horregatik, pentsatzen dugu bere pentsamendua hitz lauz emango baligu bere diskurtsoak ez lukeela ezer galduko; aitzitik, berak lantzen dituen gaien arabera, eduki gehienek hobeto adieraziko lukete egileak berak nahi duena. Maiz ez baita nola helarazten den mezua baizik eta zer adierazi nahi den. Auto estimu kontua ere izan liteke, alegia, idazleak bere burua, prosa arrunta erabiliz, paradoxa bada ere, biluzi egin beharko lukeelakoan.

1 Nahiz eta hemen ere agian agertu ohi den elipsiren baten erabilerak esanahia ilundu lezakeen. 1. bertsoan: (…) “herrian dezagun arnasa baretu ariman dakigun lili atsegina”

2 Adibidez, egin aditzaren iragan forma, pluraleko 1. pertsona, erabiltzean: “lan genegien” (128. orrialdean); Iluna beste zenbaitetan: ez da oso ulergarria, adibidez, Gure desira urriak 1 ospatzea bertso multzoan, 3. ahapaldian, (…) “jakobinoek, ordea, diotez akastunak” (203. orrialdea). Halaber, 256. orrialdean, Kartzelan ez dago zerurik bertso multzoan, lehen ahapaldian, “euren telebisten zarata dantzut, iruzkin lizunak ozen diotez”, aditz trinko hau errata ote da, ala dituzte esan nahi da?

3 Eta eibartarrok Gabonetan, batez be, irentsiko ez bagenitu (Mario Lizarralde eibartarrak hamabi dozenatik gora jan ei zittuan jarrialdi baten!).

Joseba Erostegi Bidaguren “Txori mezulariak”

2018 30 azaroa

Txori mezulariak
Joseba Erostegi Bidaguren ‘Eltzikorta’
Ataramiñe, 2018
Haur literatura
Irudiak: Lorea Erostegi Fernandez
32 orrialde. 21 x 15 cm.

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

Txori Mezularirik ezagutzen duzu?

Badakizu mezuak nola eta norentzat bidaltzen dituzten?

Esku artean duzun ipuina, hain zuzen, mezu elkartruke batetik jaio da. Espetxean dagoen osabaren eta kalean dagoen ilobaren arteko mezuek mimo handiz eraiki dute kontakizuna. Kasu honetan, espetxearen errealitatea, bere zerumuga urratzen duen burdin elorri arantzez josia, gainditu du txori mezularien hegaldi txikiak.

Izaera kolektiboa duen edozein keinu debekatua dagoen eremu batean, lau eskutara eraikitako ipuinak badu zentzu bat. Orriotan azaltzen den Okilak bezala, kolpe txiki etengabez, sortu da arrakala osaba inguratzen duen paretan, bertatik igorri dira afektuzko hitz eta kolore biziko sentimenduak.

Baina, non bizi dira Txori Mezulariak? Zer dio garraiatzen duten mezuak?

Galdera hauen erantzunak eta gauza gehiago aurkituko dituzu ipuin honetan.

Txori mezulariak ipuinaren zenbait informazio zu zeuk, irakurle, osatu beharko dituzu: lekuen eta protagonisten izenak. Horrela, liburua irakurtzerakoan, gogoan izango dituzu zuk nahi dituzun txoko eta pertsona horiek eta, agian, gertakari berriak asmatzeko gogoa ere bai!

Ataramiñe

“AMAREN ETXEA” Euskal preso politikoen senideen historia bat

2018 23 azaroa

AMAREN ETXEA. Euskal preso politikoen senideen historia bat
Jokin Urain
Astero 2018

→ EROSI HEMEN EU/ES

Senideen ahotsak jasotzen ditu liburu honek. Bizitzan ibilbide ezberdinak izan arren patu berberak batzen dituen gizonezko eta emakumezkoak, gazte eta nerabeak, heldu edo adintsuak dira ahostunak: maite kuttunen bat dute espetxean, etxetik ehunka kilometrora, eta senideak eta lagunak ere zigortzen dituen sakabanaketa eta urrutiratzearen espetxe politika krudelaren biktima bilakatzen ditu horrek.

→ naiz.eus: ‘Amaren etxea’, testimonio del dolor y del amor de los familiares de presos
→ naiz.eus: [BIDEOA] Presentación del libro ‘Amaren etxea’
→ 7K aldizkaria: «AMAREN ETXEA», KARTZELAREN ITZAL LUZEA

“Urkamendira bideko erreportaia”, Julius Fucik

2018 7 iraila

Urkamendira bideko erreportaia
Julius Fucik
euskaratzailea: Elena Ituarte
Txalaparta, 1988

Liburua osorik. ekarriak.armiarma.eus → Urkamendira bideko erreportaia

Julius Fucik-en Urkamendira bideko erreportaia

Berlingo Plötzensee espetxean urkatu zuten 1943ko irailaren 8an, duela 75 urte, Julius Fucik kazetari, idazle eta militantea. Txekoslovakiako Alderdi Komunistako kide sorreratik, kazetari lanak uztartu zizkion militantzia lanari. Eta naziek Praga okupatuz geroztik, erresistentzia lanari. 1942ko apirilean atxilotu zuten, luzaz torturatu Pragako Prankrac kartzelan, eta 1943ko udan Berlinen epaitu eta heriotzara zigortu zuten. Atxiloaldiko 13 hilabeteetan Urkamendira bideko erreportaia izenburuko diarioa idatzi zuen, atxiloaldi eta torturen kronika gordin eta latza, haren alargunak eskuratu eta 1947an argitaratua. Elena Ituartek euskaratua, Txalaparta argitaletxeak kaleratu zuen 1988an, orain osorik eskaintzen dizueguna.

Literatur Emailuak. 2018, irailak 8 ostirala

Inongo lekuak, Joseba Sarrionandia

2018 10 uztaila

Herrijeri Eman Arnasa (HEA) elkarteak argitara eman du Lurra sustraietatik orri liburua Zaldiarri bildumako 9 zenbakiarekin.

Aurten, Lurra sustraietatik orri lelopean, uztailaren 13tik 15era egingo dira Eako Poesia Egunak

49 idazleren poema eta Erramun Landaren grabatu bilduma jasotzen duen liburua osorik PDF formatuan eskuratu daiteke sarean.

Liburuxka bera paperean salgai izango da egunotan Ean, Erramunen grabatuak koloretan inprimatua.

Inongo lekuak

Geratu egiten gara ala joan.

Halaere, geratzen garenean ez gara
apur bat joaten?
Eta joaten garenean ez gara
geratu egiten?

Hemen, geratu eta joan egiten gara?
Ala honuntz gatoz oraindik?
Eta hara ailegatzean, hona itzultzeko
ala harantzago abiatzeko da?

Handik etortzean, han geratu ginen?
Hemen geratzean
hemen geratzen gara? Hemendik joaterakoan
hara itzuliko gara?

Joatea itzultzea da beti? Egundo egon
gabeko lekura itzuliko gara?
Eta itzultzea harantzago joatea
besterik ez bada?

Geratzen denak betirako geratzen dela
pentsa dezake?
Ezinbestekoa da abiatzea eta
ailegatu ezinean geratzea?

Abiatzen dena ez da egundo inon
geratuko?
Ala itzuliko da? Baina, itzultzen dena
abiatu zen lekura itzultzen da ala?

Joseba Sarrionandia (1995)

[Ortzadar] Sormena ihesbide

2018 27 urtarrila

→ Ortzadar2018.01.20.pdf

Sormena ihesbide

Urtero legez, hainbat euskal presoren sorkuntza lanak argitaratu ditu Ataramiñe argitaletxeak. Urtekariaz gain, bi liburu eta haurrentzako ilustrazio liburu batek osatzen dute 2017ko bilduma

JULENE LARRAÑAGA

Euskal preso politikoen sorkuntza lanak argitara-tzen ditu urtero Ataramiñe argitaletxeak. 2002an kaleratu zen lehen uzta, eta geroztik urtero hutsik egin gabe atera dute argitara barrote artean onduriko literatura. Agurtu berri dugun 2017an lau liburu berri plazaratu dira: 2017ko Ataramiñe urtekaria, 12 preso politikoren lanekin;Jexuxmari Zalakainen Errezel berdeak memoria eta hausnarketa liburua;Ibon Muñoaren Udaberrian biziko gara kronika lana;eta, azkenik, Xabier Ugartek idatzi eta Kepa Etxeberriak ilustratutako Axelko eta Otsoko bertsotan haurrentzako ipuina.

Ataramiñeren helburua presoen egoera “modu ezberdin” batean azaleratzea da, Oier Gonzalez Ataramiñe elkarteko kideak dioenez. “Lan horien bitartez, espetxearen ertzak mahaigaineratzen dira, betiere sor-tzaile-presoaren ikuspegitik”. Espetxeko sorkuntza “betidanik” egon dela dio Gonzalezek: “Euskal literaturako zenbait klasiko espetxean idatziak izan dira, hala nola Bernat Etxepareren Kantuia (1545), Joan Amenduxek Tafallako espetxean idatzitako Hemen natza ehortzirik (1564) edo Martin Larralde Bordaxurik 1816ean idatzitako Galerianoaren kantua. Euskal Herriko literatur historia, nolabait, barrote artean ere idatzi da”, dio. Gure garaietara ekarrita, Joseba Sarrionandia, Mikel Antza, Mikel Ibarguren… hamaikatxo dira espetxetik pasa edo espetxean dauden autoreak. Hori dela eta, “Euskal Herrian espetxe literatura literatur genero bat ere badela”, uste du Gonzalezek.

Izan ere, oztopoak oztopo, kartzeletan “asko” idazten dela uste du Gonzalezek: “Espetxeratua etengabe ari da idazten, hain zuzen, asteroko bisitez gain, kanpokoarekin izan dezakeen komunikazio bide bakarra baita idaztea, kasu askotan”.

ELKARLAN KOLEKTIBOA

Ataramiñeren urtekarian biltzen dituzte urtero presoengandik jasotako lanak. Aurtengo alean hamahiru sortzailek hartu dute parte, eta hainbat generotako lanak aurki daitezke bertan: literatura, komikia, ilustrazioak, poesia eta kronika, besteak beste. Gonzalezen iritziz, nabarmentzekoa da urtekaria aurrera ateratzeko martxan jartzen den “elkarlan kolektiboa”, kolektibotasuna zeharo debekatua dagoen espazio batean, espetxean, alegia: “Norbanako ezberdinen arteko elkarlanari esker, espetxeko errealitatea, egunerokotasuna, horrek eragiten dituen egoera afektibo eta emozionalak ikusgarri egiten dira sortzaileen eskutik”.

Emakumeen presentzia beti izaten da gizonena baino baxuagoa Ateramiñeren lanetan, baina neurri batean beti daude presente. Urtekariaren kasuan, bereziki azpimarra-tzekoak dira Itziar Morenoren, Itziar Plazaren edo berriki espetxetik atera den Ekhiñe Eizagirren lanak. Bildumaren azala Itziar Morenoren marrazki bat da, gainera.

Kartzelan pasatutako zortzi urteetan, hainbat lan argitaratu zituen Jexux Mari Zalakainek: Kartzelako kronikak, Njat el Hachmiren Azken patriarka eleberriaren itzulpena eta Josep Plaren Kale estua liburuaren itzulpena, hain zuzen. Ataramiñeren bidez plazaratu duen azken lana da Errezel berdeak. Zalakainek bere bizitzaren nondik norakoak jaso ditu memoria eta hausnarketa liburu honetan, baina kuriosoa da, Gonzalezek nabarmendu duenez, hirugarren pertsonan egiten duela. “Narra-tzailearen rola hartu eta kanpotik bezala arakatzen du bera izandako horren barruko bizitzan. Kartzelako pasarteak ere tartekatzen ditu, irakurleari narratzaileak duen bizilekua erakusten dio, bizitzak nora eraman duen, eta amaitzeko, kalera irten eta bi urtera egindako hausnarketa gehitu dio kontakizunari”.

Ibon Muñoaren Udaberrian biziko gara da aurtengo Ataramiñeren uztaren beste lanetako bat. Muñoaren kasuan, espetxean idazten duen laugarren liburua da. Bertsotan antola-tzen ditu bere oroitzapenak Muñoak, ametsak, gogoak eta hausnarketak, bere buruarekin zein ingurukoekin komunikatu eta bat egiteko.

Xabier Ugartek idatzi eta Kepa Etxeberriak ilustratutako Axelko eta Otsoko bertsotan haurrentzako ipuina ere nobedadeen artean dago. Azeriaren eta otsoaren ipuin herrikoia du oinarri lan honek, eta irudia eta bertsoa uztartzen ditu. “Laguntasunaren balioa mahai gainean jarri nahi du ipuinak, ezberdinen arteko elkar ulertzearen garrantzia azpimarratuz”, azaldu du Gonzalezek.

DESAGERTZEKO SORTUA

Ataramiñe ez da ohiko argitaletxe bat, eta hori argi utzi du Gonzalezek: “Ez daukagu publiko konkretu batengana iristeko helbururik. Gure helburua, espetxean dauden sortzaileen lanak kaleratzea da;errealitate errepresibo zehatz bati ikusgarritasuna ematea”. Gainera, argitaletxeak ez du euskal presoen lanen ghetto bat bilakatu nahi. “Urtekariaz aparte argitaratzen ditugun lanei lehendabizi ohiko argitaletxetan plazaratzeko aukera ematen diegu”, eman du jakitera elkarteko kideak. Bide luzea egina du Ataramiñek presoen literatur sorkuntzaren zabalkundean, baina Gonzalezek gogora ekarri du euren bokazioa zein den: “Desagertzeko sortu zen Ataramiñe, eta, lehenbailehen bada, askoz hobe”.

Hamahiru ate (1985)

2018 18 urtarrila

Hamairu ate
aukeraketa eta itzulpena:
Joseba Sarrionandia
Mitxel Sarasketa
erdal umore beltza
Elkar, 1985

→ archive.org: Hamahiru Ate.PDF
→ armiarma.eus: Hamahiru Ate.html

→ literatur emailuak: Hamahiru ate, 13 ipuin beltz

Umorea, Paul Valery poetak esaten zuenez, ez da hitz zehatza. Horrela hasten da Hamahiru ate, 1985an Joseba Sarrionandiak eta Mitxel Sarasketak aukeratu eta euskarari ekarritako ipuin liburuko Atearteko aurkezpena.
“Umorerik egiazkoena beltza” dela aitortzen dute itzultzaileek. “Umore beltzean irribarrez gainera badago mistizismo bat, baina ez mistizismo dultze eta zerutiar bat, umoristak izatez infernutiarrak baitira”.

Hamahiru autore arrotz ekarri zituzten orduan euskaraz: Amborse Bierce, Hector Hugh Munro Saki, Francis Picabia, Franz Kafka, Sakutaro Jaguiwara, Anibal Machado, Max Aub, Leonara Carrington, Virgilio Piñera, Kostas Axelos, Gabriel Garcia Marquez, Pere Calders eta Gonzalo Suarez. Hamahiru ate liburua osorik jarri dugu sarean, (H)ilbeltzaren karietara.

→ armiarma.eus: HAMA(h)IRU ATE Joseba Sarrionandiaren 2018ko epilogoa [(H)ilbeltza 2018]
→ armiarma.eus: HAMA(h)IRU ATE. Atearteko aurkezpena

ATEARTEKO AURKEZPENA

Umorea, Paul Valery poetak esaten zuenez, ez da hitz zehatza. Aitzitik, hitz egokia da, umorea, gusto eta koloreetaz eztabaidatzeko eta, gainera, esaldi umoretsu berri bakoitzak emendatzen du betiere bere zentzua. Horrela, azken finean, umoreak eman nahi zaion zentzua du. Zentzundunen mediokritatea eta erotasunaren galbidea ukatzen dituenak bide guti baditu, umorea da horietariko bat. Ez dakit nork esan zuen, baina egia da, umorea desesperatuaren gortesia dela.

Horregatik, umorerik egiazkoena beltza da. Umore beltzean irribarreaz gainera badago mistizismo bat, baina ez mistizismo dultze eta zerutiar bat, umoristak izatez infernutiarrak baitira. Alfonso Rodriguez Castelao galegoaren O Ollo de Vidro liburuaren hastapenean Mark Twain amerikarraren aipu bat dator: “Humorismoaren azpitik beti ageri da oinaze handi bat; horregatik ez da humoristarik zeruan (Koldo Izagirreren edizioa: Castelao, Kristalezko Begia, Kriselu, 1976)”. Infernuaren ideia honetaz nahiko interesgarria da, bilduma honetan, Virgilio Piñera kubanoaren ipuin bat, hain zuzen ere «Infernua» deritzana: Infernua, azken finean, ohitura maite bat bihurtzen da.

Euskarazko literaturan, eta gure umore beltzaren eskasian, Jon Mirandek eman izan ditu ipuinik politenak. Humore Beltzaren Adibideak izenarekin argitaratu izan direnetan (Patri Urkizuren edizioan: Jon Mirande, Gauaz Parke Batean, Elkar, 1984) batzuk itzulpenak dira dudarik gabe, baina baliteke haien artean orijinalak ere egotea. Masokistaren eta sadikoaren arteko solas ezaguna eskuetan zabalik duzun liburuan ere agertzen da, hamargarren atean, Kostas Axelos izenaren pean, baina ez batarena ez bestearena ez ote den gaude, hau da, inorena ez ote den, guziena dela alegia. Ipuin tipi horietaz aparte, Jon Miranderi bere ipuin luzeagoetan ere umore beltza dario. Eta poemaren batzuetan ere bai, Clementine delako doinuaz abestu beharreko Kattalin horretan esate baterako.

Baina ez gara euskal autoreak aurkezten ari, hamahiru autore arrotz baizik. Hauk dira: Ambrose Bierce, 1842 urtean sortu eta 1913an desagertu zen Ifar Ameriketako idazlea; Hector Hugh Munro, Saki, 1870 eta 1916 artean bizi izan zen kazetari eta ipuin egile britanikoa; Francis Picabia, 1878-1953, surrealista ezaguna; Franz Kafka, are ezagunagoa, bost ipuin laburrekin agertzen da hemen; Sakutaro Jaguiwara, 1886 eta 1942 artean bizi izan zen japoniar idazlea, testu bakar batekin dago; Anibal Machado brasildarra ere, 1894-1964, nahiko ezezaguna, ipuin batekin azaltzen da; Max Aub dator gero, 1903 eta 1972 artean bizi izan zen idazle errepublikanoa, Mexiko aldean erbestean zegoelarik izkiriaturiko gauzekin: Leonora Carrington, 1917 urtean sortua eta Le Cornet Acoustique deritzan nobela harrigarri baten autorea; Virgilio Piñera bederatzigarrena da; hurrengoa Kostas Axelos, 1924 urtean jaiotako pentsalari grekoa; eta Gabriel Garcia Marquez dator gero, ezagunegia, izenez behintzat; azken aurrekoa Pere Calders da, katalana, ipuin egile miresgarria; eta azkena Gonzalo Suarez, asturianoa, zine egile eta idazlea. Hizkuntza desberdinetarik itzuli ditugu, batzuetan autore bakoitzaren obra orijinalean oinarriturik, bestetan bigarren eskuko itzulpenean fidaturik, hau da Sakutaro Jaquiwara, Franz Kafka eta besteren baten kasua. Gainera, beste hizkuntzatan eginiko bildumak izan ditugu haintzat, eta hauen artean ezin dugu aipatu gabe utzi, umore beltzeko bildumetan klasikoa eta eredua delako, Andre Breton surrealistarena.

Gure bilduma hau, dena dela, ez dugu moldatu eredu bat segiturik, ezta kriterio zehatzekin. Posible da hemengo gauzaren bat edo beste umoretsu ez izatea ere; kasu horietan, hasieran esan bezala, umorearen zentzua emendatzea da proposatzen zaizuna. Beltza, ordea, liburu honetan bilduriko ipuinak beti dira beltzak. Beltzak, inprentako tinta legez. Edo Deabruak dituen bi orinak bezain beltzak, bata ezpainen alboan eta bestea zeuk asma zenezakeen lekuan baititu.

Baina ateartean sekretu kondari luzatu baino hobe aterik ate sartzea.

Koldo Mitxelena “MOTIVO ESPAÑOL” [Alcalá de Henares espetxea -Madril-, 1947]

2018 5 urtarrila

→ armiarma.eus: [Literatur emailuak] Koldo Mitxelenaren ipuin kartzelakoa

Agirre lehendakariaren zerbitzu sekretuetakoa izan zen Koldo Mitxelena, Joseba Rezolaren agindupean, kide zituela Sabin Barrena, Pello Mari Irujo, Ander Arzelus “Luzear”, Bernabe Orbegozo “Otarbe”. Madrilen lan egiten zuen Mitxelenak, kontulari Jose Urangaren Maderas Decorativas enpresan, eta bitartean Clasicas ikasten zuen unibertsitatean; baina atxilotu egin zuten 1946ko apirilaren 10ean, eta preso eduki zuten 1948ko urtarrilaren 30a arte. Alcala de Henaresko kartzelan ipuin bat idatzi zuen 1947an, Motivo español izenburua ipini ziona; 1977ra arte gordeta eduki zuen, eta Elizalde sinadurarekin orain 40 urte argitaratu zuen Egan aldizkarian. Preso egondako bat du narratzailea, oso gaixorik zegoen beste preso batez gogoratzen dena.

→ armiarma.eus: MOTIVO ESPAÑOL Koldo Mitxelena

MOTIVO ESPAÑOL
Koldo Mitxelena
Egan, 1977
armiarma.eus, 2017

Kontaketa hau, dena den, Alcalá de Henaresen idatzi nuen lehen aldiz, 1947an, ni ere juizioaren begira, beste asko bezala, nengoen bitartean. Bizkunde aroko Unibertsitate sonatutik ez urruti, bi presondegi ziren han orduan. Bitarteko paretak baizik bereizten ez bazituen ere, biziki ezberdinak ziren, elkarrekin harremanik ez zuten monada bakoitzak. Lantegi gisakoa zen bata, aspaldi ez duela, eta zenbait preso barrenean giltzatuak gelditu zirela, erre zena. Hor aipatzen dena bestea da, inoiz galera izana, hots, emakumeen presondegia eta gero, zenbait urtez, Eimar koronelaren erreinu beltza, gartzela hustu eta gartzelakook erabat Ocañara eraman gintuzten arte.
Lerro hauek zenbait ukitu pairatu behar izan dute. Argitaratzekotan nintzen beti, Espainiarik aipatu gabe edo, eta beti gerorako uzten nuen, azken orrazketa eman gabe. Izan ditzakeen aldaketak, nolanahi ere, hizkerari bakarrik dagozkio, zegoen zegoenean gelditzen delarik gainerakoa. Alde horretarik ere, ez dut gehiegi aldatu. Zahar kutsu horri, nik uste, errazki antzemango diote gure idazle gazte beldurgabeek.
Aitzakia bila banenbil, esango nuke, gezurretan hasi gabe, ez dudala euskaraz honetaz kanpora deus kontatu, zerbait idatzi badut ere, eta erdaraz deus gutxi. Barkakizun izan bekit, beraz, behar nuen bidea hartu ez badut.
Hemen agertzen diren dramatis personae bakanez hitz bi esan nahi nituzke. Hizlaria eta idazlea ez dira berbera, hark nora ezean honen kutsua hartu badu ere. Mintzatzen dena ez da, euskalduna ez ezik, ezta euskotarra ere. Dakidanez, Madrilen bizi zen, bestetan jaioa —Gaztelako herri larri xamarren batean— izanik ere. Bestea, eria, ez da asmatua inondik ere. Eta honek, Madrilen bizi bazen ere, bazuen loturaren bat Euskal Herriarekin, hemen inoiz bizi izan zelako bederen eta, oker ez banago, hemengo batekin ezkondua zegoelako. Zorigaiztoz, eta negargarria ere bada, ez naiz bere izenaz oroitzen.
Aberats gara historialaritzan (magnum prouentum historicorum saeculum hoc attulit, esan dezakegu, Plinio Gaztearen hitzak pixka bat aldaturik), beltzak eta zuriak, zeruak eta lurrak ditugula arteko, eta ez nuke inor mindu nahi aski eta gehiegi dakizkien gauzak esplikatzen hasten banatzaio. Badakizue, beraz, zer zen “Unión Nacional” eta zeren bila zebilen; badakizue ere nor zen Monzon (Jesus) nafarra eta iruinsemea eta zenbatetaraino izan zen elkarte horren sortzaile eta eragile, eta zenbatetaraino ez zen izan. Orduko zenbait izen, Simón Sánchez Monterorena, esate baterako, hagitz ezagunak baitira egungo egunean. Beste zenbait, berriz (hala nola Ocañan afusilatu zuten Zoroarena), ez hainbeste. Inoiz pentsa daiteke damnatio memoriae baten zigorpean gelditu direla hau, hori eta bestea.
Lerro hauek guztien, hilen eta bizien, goretsien eta gaitzetsien, oroitzapenetan doaz argitara. Borrokalekua elkarren aldamenean izan genuenok, hango nahiz hemengook, ez gara elkarren adiskide agertu beti. Adiskide ez, beharbada, baina bai, nahi eta ez, elkarren lagun, ahaide eta are senide. Senide haserre eta sumindu, nahi baduzue.
Idazleak gorrotozko uzta joriaz orduan pentsatzen zuena ez zegoen agian orain axaletik begiraturik dirudien bezain oker. Lekuari dagokionez egin zuen kolpe huts. Hark inorengan ikusten zuen sua etxean biztu zaio, orduko amesgilea bera ere irentsiko lukeen neurrian. Barka bekio, arren, idazlea baitzen bere kaxkarrean eta ez profeta. Nola asma zezakeen sekula tirorik entzun ez duten olerkaririk bakezaleenak ere gudari bipil bihurturik aurkitu behar zituela gurean?

———

Egunaren hurren eguna berriz ere. Eta badirudi, halaz guztiz, arestian ohera naizela. Denboraren lasterra!
Egunerokoari ekin beharko orain. Errejimeneko bulegoan nago eta ez dut lanari buruz kexakizunik: ez da ez neketsua ez aspergarriegia. Gaur, nola sarrera nahiz irteera berririk ez omen dugun, ez dut agertzeko presarik ere. Ez da egiteko astunik izango. Gero, beti bezala, hor etorriko zaigu gure don Pedro. Bizkor horietakoa ez da, beharbada, baina bai aski prestua. Hori, eta ez da hutsaren hurrena, ez dago ukatzerik. Ezta gaztetango beroaldiak, neronen gisan, epelduxe dituenarentzat ere.
Benetako adiskidetasunik ez da, egia esan, gure artean. Nekez izango ere, gainera, daramatzagun uniformeek, grisa bata eta berdexka bestea, bereizten gaituzteino. Kalean bageunde, oraindik, ez dakit. Nolanahi ere, nere gauzen berri jakin nahi izaten du, lehia gogaikarririk gabe. Horren truk, eta hona non dagoen ajea, bereak ematen dizkit aditzera. Kezkatzen duten buruhausteak kontatzeaz gainera, burubide bila ere jo du neregana behin baino gehiagotan.
Urrikarri dudanik ez nuke esango. Gehiegixko ere balitzateke horrelakorik niri, neure buruarenganako gupida azkenik hastandu dudan honi, eskatzea. Daitekeena da, ordea, nik esanak horrexegatik beragatik probetxuzkoago izatea, inoiz edo behin bederen.
Barregarri ere bada, harrigarri ez ezik, hura ibiltzea nere ondotik bere ezbehar eta larrialdietan. Arrazoizko da, haatik, ongi begiratuz gero. Burua urdinduxe duenean lau seme-alaba eta emazte erixka baten jabe gertatzen den gizon helduarentzat bizia ez da maiz aski ihespiderik gabeko zoko galdua baizik. Nik, berriz, ez dut kezkarik. Zorioneko ere banaizela —gizakumeari dagokion neurri murritzean, jakina— esango nuke, antzinatik datorren goganbehar beltz hura somatzen ez banu neure baitan: horrelako hitz harroak direla medio norbaiten, ez dakit noren, ezinikusia neureganatzeko ikara, alegia.
Ez da beti horrela gertatu, ezta alderatzeko ere. DGS-eko kalabozoetan, poliziaren kontrako borrokak artegatzen ninduen batik bat, eramanaren poderioz eta maltzurkeria bitarteko, beti zapaldua neunkatelarik, ari nuen borrokak. Galdaketaz galdaketa nerabiltenean, eta are gehiago gelazuloan ahazturik bezala nengoen bitarte luzeetan, neureari eusten nion, ernai eta gogor. Hormak eta errajak gorabehera, besteri lotua nengoen, kaleko lagunei, eta odol nahiz amoriozkoak ez bezalako lokarriz lotua, gainera. Gau batez, azkeneko saioa bukaturik, alai nenkarten neure zulora, gailen ikusten bainuen neure burua aitortuak izenpetu ondoan. Garaipen honek, jakina, ez zuen inolazko zer ikusirik espero nezakeen etorkizunarekin, ez bainintzen artean etorkizun horretaz arduratu. Preso hartu nindutenetako bat nuen aldamenean: gazte, ile-horixka, itxurazkoa, gorbata urdina zeraman, ongi gogoan dut, gorriz barratua, ezarian begiak lotzen zizkidana. Hizketan zetorkidan, irrimurritza ezpainetan, kontent hura ere bukatu genuelako. Ez zen, noski, lagun arteko berriketarik, niganako agertzen zuen halako urriki hotza baizik. Eta berriz giltzapean uzteko puntuan, honelako zerbait esan zidan:
— Beno, beste bat arte. Ez zekiat ze arraiogatik sartzen zareten horrelako istiluetan. Ea jasoko duan urte mordoxka hori ez den gehiegizkoa gertatzen. A, lehengoa ahaztu zaidak, jakina, eta haren kondizionala…
Eta hitz biluzi hauek gelditu zitzaizkidan, egun haietako irain eta zakarkeria guztien ondoren, gogoan josiak. Loak alde egin zuen. Hitzok belarrietan nituen behin eta berriro, gau eta egun, gupida aire harexekin berarekin. Eta haien oihartzunak ikuskari bat, ustez atzendua, zekarkidan gogora, begien aurrean balego bezain argi. Bost urteren buruan, izan ere, izan zuen asti begi-muinetan ongi itsatsirik geratzeko. Aldatu arren, beti bateko irudia: patio zabala, lau aldeetarik adreilu gorrizko etxez inguratua. Kolore miragarriz janzten du eguzki berriak, distira haserrea dario eguerdian eta bake osinean murgiltzen da ilunabarreko ordu arrean. Bakartasun-ugartea, pareta altuz hesia, jendetza izengabearen kolkoan. Isiltasunezko ur geldi hartan denbora badoa eta, halaz guztiz, egonean dago. Urtaroak ez dabiltza, ibili, elkarren segidan: betiko leloa dute berritzen, aspertu gabe, negua neguaren pare, uda udaren…
Bi urte eta joan dira geroztik. Baldin aipatu dudan sosegu horretaz hasiera-hasieratik jabetu nintzela banio, gezurra nioke. Hasi berri hartan, baita geroago ere, neure erorikoaren ingurumari guztiak aztertzen nituen etengabe. Ezinbestean niharduen horrela, ezin bentzutuzko indar baten morroi, gogoetaren gogoetaz gertatua desgerrarazteko modurik balego bezala. Egin dezagun kontu egun hartan, bezperan nahiz hamabost egun lehenago agitu zen zerbait apur bat —pittin-pittin bat— aldatzen dugula. Eta hona non, aldaketa huts hori dela bide, beste gertakari andana sortzen den, bata besteari lotura estuz lotua… eta, halere, preso hartzen ez nautelarik. Eta bestelakatze hori, nola edo hala, hogei, ehun, mila bider lortu nuen. Joko horrek, gauez batik bat, etsai gaiztoa bailitzan menderatzen ninduen eta ez zen eskapatzerik.
Gero, urteen joana dago beti gogoan nahiz gogapean. Bai, badakit esana dudala, behin baino gehiagotan, denbora ez dela mugitzen leku hauetan, eta ez diot neronen esanari ukorik egingo. Ez du oinik higitzen, baina oinatza uzten du ondotik. Guztia erretzen eta suntsitzen duen erregaia da: ilea, hortz-haginak, azala… Eta hori guztiori, sentikoitasun zorrotzago baten bitartez, nabari duzu zerorrek, den ttikiena dela. Erretzen ari den kandela zara, erretzen ari zarela dakizuna. Garrak ez dizu minik ematen, baina, zeure burua deuseztatzen ari dela dakizularik, sudurretan duzu beti urtzen ari den argizagiaren kiratsa.
Gero, poliki-poliki, bakeak egin nituen neure buruarekin. Berez nagusitu zitzaidan aldarte hori, ez saiatu nintzelako, segur aski, eginahalak egin arren baizik. Arian-arian ulertu nuen, argi baino argiago, ez nuela nik nengoen egoeraren kulparik: ez nik, ez don Pedrok, ez beste edozein goardiakok, ezta azkenik juzgatu ninduten militarrek ere. Ez zegoen inoren bizkar egotz zitekeen erantzukizunik. Are gehiago, eta hau da gehien zihoakidana, behar bezalakoa zen nere egoera. Ez zen, zeru garbitik behera amiltzen den oinaztarriaren pare, ustekabean jo ninduen erauntsi miresgarria. Ez. Neronen zoria zen, neure herriarena, neure belaunaldiarena. Saihestu nuen, bada, anartean suminez bezainbat saminez oinazetzen ninduen neure buruarenganako gupida. Bestelakoa zen, egia, zenbait kidekoren zoria eta, hagitz bestelakoa izateaz gainera, baita hobea ere, itxuraz behintzat. Besterena zen, ordea, ez neurea eta azkenik heldu nintzen, egiaz ari naiz, hori bekaitzik gabe aitortzera.

Aldi joana isila dut eta ez nau ustekabean asaldatzen. Haurtzaro eta gaztarokoa suntsitu zen: beste mundu batekoa da eta ez dut aspaldian mundu horrekin lot nazakeen elkarbiderik. Bestea, arestikoa, hain izan zen laburra… Urtebete iraun zuen, doi-doi. Orain gogora dezaket larritu gabe, baina ez naiz hartaz gehiegi arduratzen. Gibelaldean, urruti, dagoen oihala da, erdi argi erdi ilun, eta lehenak zauri ez nazan, kristala dut bitarteko.
Lanean ari nintzen, gau eta egun. Hala behar ere, gogorra baitzen bizitza, batez ere urte hilen pisua arrastaka generamanentzat. Berandu agertu nintzen, gainera, leku hutsik gelditzen ez zen mundura. Lehian atertu gabe, berriz eta berriz. Eta han nonbait, zoko ezkutuan, ehiztarien ihesi dabilen piztiaren sena, zelatan dauzkan arriskuen begira.
Orduan ezagutu nuen. Ez naiz ongi oroitzen noiz eta nola egin genuen topo lehenbizikoz. Bestela bezala gertatu zen, ez bainion nik antzeman berekin zekarren ezkutua. Hurbiltzen gindoazkion elkarri konturatu gabe eta bat-batean eguna zabaldu zen ene baitan, eta aspaldidanik ametsetan ere ahazturik neukan soinuaren lehen hotsak entzun nituen berriro.
Udaberri hatsarrean, gogoan daukat, elkarrekin gindoazen igande goiz batez, aldirietan barrena. Lanbroak, eguzkiak artean uxatu ez zuen lanbroak, bere ganduz estaltzen zituen bazterrak. Haren besoan nuen eskua eta ukitze arin horretan bizi nintzen ni oso-osorik. Hotzak zurbildua zuen aurpegia. Noizean behin, haize mehearen hotzikarak inarrosten zuen eta, batak besteari begiratzen genionean, den-dena —hura, ni, inguru lanbrotuak— gatzaturik gelditzen zen, sosegu betezko geldiune soil batetik dilindan.
Neure burua berriz ere presondegian ikusi nuenean, haren irudiari lotu nahi nintzaion eriosuar. Haren beroak inguratzen ninduen ametsetan eta eguargiz. Elkarri idazten genion. Gero, ez dakit ongi zer gertatu zen. Bitarteko genituen kartek eskaintzen ziguten gaia idorregia zen, agian, eta alferrik egiten genituen leherrenek asperturik eta gogaiturik utzi gintuzten azkenean. Dena den, gero eta bakanago agertzen ziren eskutitzak; azkenik, mututu ziren. Ez diot sekula txartzat hartu. Horrelaxe garabiltza bizitzak. Hura urrundu zuen eta azken batean nerau naiz, segur asko, urrutien saihestu nauena.

Neurean naiz berriro. Beharrik (hola aitortu behar orain), ez nintzen luzaroan libre egon, gero mira egiteko adina ez, bederen. Aspaldiko bazterrak ezagutzen ditut eta haien neurriei egokitzen saiatzen naiz, debeku larririk gabe. Kondenatu berri hartan, mingarri zitzaidan penatuen uniformea jantzi beharra. Orain ikusten dut zein oker nengoen. Hori zen, izan ere, niri zegokidan janzkera, beste edozein jantzi-erantzikoa bailitzateke neretzat. Grisa da kolorez, apala, eta soinean dudanean naiz naizena: itzal-herriko itzal ilauna.
Ezinbizirik ez dudala esana dago. Edozein aldetarik begiratuta, pasamodu moldatzen naiz. Gainean dudan zigorra, zortzi urte, ez da gehiegizkoa. Horretaz gainera, bai, bestea dago, gerratekoa. Lintzura lintzuraren hurren, eta zenbatenaz ere lehiatzen zaren oinak lehorrean landatu beharrez, hainbatenaz murgiltzenago zara lokazpean. Zorionez, ordea, hemen pasa beharko dudan epea luzeegia da, onenean ere, hainbeste lagun atzipetu dituen kontaketa likits horretan neure burua iraultzeko, falta diren egun, aste eta hilabeteen kontaketa, gehigarriak eta ken-beharrak barne. Eguneroko kontaketa aspergarriaz ari naiz, azken ekoizpena aldez aurretik dakiguna izango ez delako irudipen zoroz behin eta berriro hasten dugunaz.
Bizitzeko adina badu gorputzak. Badut anaia, anaiak laguntzen dit eta laguntza hori, hemengo lanbideak ematen didanaz gain, aski eta sobera dut. Haren laguntza ez da beste mundukoa, egia, baina nola eska gehiagorik? Gehiegi ere egiten duela iruditzen zait, zenbaitetan.
Haren bisitek, lehenbiziko hartan, nahigabetzen ninduten. Ezin konpreni hark, etxea oinarri sendoen gainean eraiki uste zuen guraso hark, nere jokabidea: erokeria, bere iritzi zentzudunen arabera. Ni, berriz, zaurietan zirika somatzen nueneko, hitza ezpainetarik jaulki baino lehen sumintzen nintzaion. Izan ere, neuri zegokidan, ez besteri, neure bizkar eroria nuen zorigaiztoaren erantzun-beharra eta, hori zela bide, maiz azkendu genituen geure ikustaldiak haserre bizitan. Orain, besterik da. Ez dut uste ene jokaera ulertu duenik, baina badirudi behintzat nitaz eta neure zoriaz etsi duela. Nik, aldiz, bere buruagan eta zimendutzat hartu duen lurrean hain dut aurkitzen fidatua, non inoiz edo behin beldur bainaiz ez ote dion lur horrek huts emango egun edo bihar, haurtxo bat bezain ahul eta zurtz gelditzen delarik. Ez dakit, gainera, beldur naizen ala gogo dudan.
Orain ez dut deusetan larregi sinesten. Denbora batean, ordea… Orduan neure buruarenganako adina neure oinaze-lagunenganako sentitzen nuen urrikiak zapaldua nendukan. Zuri eta beltz ikusten nuen zuzentasun eta bidegabekeria hitzen erabateko balioa. Munduak ezin zezakeen eraman eta ontzat har hemen barrena ikusten genuenik eta, goiz edo berandu, saiatu beharko zuen makurrak zuzentzen, zauri gaizkoatuak gorputz osoa ustel ez zezan. Ez jakin nik artean gorrotoa eta indarkeria munduaren errai-erraietan kokatuak ditugula. Ene xinplekerian, borroka, nolabait esan, on eta gaizkiaren artekoa zelakoan nengoen. Geroago ikasi dut gizonen hitz sutsuek, gora-goraka garraren irudiko dabiltzanek, ez dutela zer ikusi askorik gertakizunekin. Doinu ederra darie, baina ez dator bat gauzen marmar traketsarekin.
Kaleko lagunak joan zaizkit gogotik. Halako batean, hemen topatu dut bat edo beste, gure artean. Aldatu egin gara, ordea, bai haiek eta bai ni. Etena da antzinako lokarria eta oroitzapena bera ere ezabatuz doa.
Ez dut adiskiderik. Ezta premiarik ere, neure buruarekin ongi konpontzen naiz eta. Patioratzen naizenean, gogoz egoten naiz lur-koloreko nekazari talde bati edo besteri begira. Ez dakite beharbada zer-nolatan jo duten hona, baina ez dute haatik ez auhenik ez arrenkurarik isurtzen. Ez diete, gainera, kasu gehiegirik egiten esplikatu nahiz etengabe ari zaizkienei.

Adiskide bat izan dut, egia esan; ez, haatik, bila ibili nintzelako. Herritarra nuen, eritegian zeukaten gizon heldua. Halako handitsu gisakoak sortzen zitzaizkion iztarte-galtzarbeetan, hemen desagertu ahala han agertzen zitzaizkionak. Hauek ziren, behinik behin, gogoan ditudan gaitzaren ezaugarriak. Gaitza zein izan zitekeen ez dakit nik, ez zekien berak eta ikusi zuten medikuek ere ez bide zuten ezagutzen. Guztiok genekiena, eta berak ere bai apika, axalean besterik sinetsi nahi bazuen ere, hauxe zen: ez zuela sendabiderik. Ez dakit zerk neuregana zuen hain bortizki. Aldi joanak, noski: ezinarekin borroka berriz, bederik behin, ikusi behar zuen aldiak. Nigan jaioterria somatzen zuen nonbait, igande arratsaldeetako bake eguzkitsuan emazte-alabekin egiten zituen ibilaldiak, plazan gazte jendea dantzan ari zen bitartean. Erregaliaz betetzen ninduen eta emazteak, Jainkoak daki nola, sortzen zizkion huskeriak niri harrarazi beharrean zebilen beti. Eta kontu gero, nik inoiz neure aldetik zerbait eskaini nahi banion! Aldamenean behar ninduen, eritegia zabalik zegoeino. Lozorroan aurkitzen nuen zenbait aldiz, sukarraren mende; ernai, berriz, beste zenbaitetan, hobeki zegoelako pozez. Honelakoetan, patxada ederrean mintzatzen zitzaidan familiaz, denda-mutil gisa pasa zituen urte luzeez, gero, lanaren poderioz, denda-jabe bihurtu arte.
Noizean behin, bere hondamendia eta etxekoen eramankizunak gogora zetozkionean, haserre kiskalgarriak hartzen zuen bat-batean. Izan ere, bazuen haserrabiderik, gauzak harako zenbaiten ahotan oraindik “normaltasun” deritzan haren neurriz neurtzen badira, behinik behin. “Unión Nacional” zela eta, juez-agiriak zioenez, diru pixkaren bat eman zuela, zenbait paper irakurri eta zabaldu, eta kito: hamabi urte eta eguna lepora zizkioten. Bera, ordea, nahiz holakorik franko gertatu bazterretan, etsi-etsia zegoen berari egin zioten bidegabekeriak mundu osoaren izaera eta egoera nolaerebait bere onetarik atera zuela eta destokitze horrek ekarri beharko zuela, nahi eta ez eta luzarora gabe, zegokien eraso ikaragarria bere borreroen gainera. Nik, jakina, ezin nezakeen horrelakorik sinets. Pertsona gehiegi ikusi baititut heriotzara zeramatzatenean, egungo egunean nik eta bestek ahazturik dauzkagunak, eta haien hitzak entzun, esperantza horrek, zuzen-egarri horrek berberak sutan zeuzkanak. Ez nion, ordea, ezer esaten. Irudipen hori zuen, segur aski, gorputz ustelduxeari osorik eusten zion lokarri bakarra.
Ahulago zegoenetan, kartak idaztarazten zizkidan, eta ez zen atsegin izaten ahotik zerion nahaste urrikalgarri hura entzutea. Emazte-alabak, berak urrea bezala bizitzea nahi, merezi zuten gisan, eta mixerian ikusteak kupitzen zuen. Neskametzan zebilen emaztea, alaba berriz haurtzain edo zeukan nonbait eta ezin eraman zezakeen haiek horrela ikustea, premiazkoenari ere uko eginez, berari hain janari garestiak bidal ziezazkioten. Eta halako batean, besterik gabe, sumintzen zitzaien eskatua zeukan hau edo hori pardelean etorri ez zelako. Eta hori noiz gertatuko eta orain gertatzen, hain zuzen, medikuak hitzeman zionean ez zeukala gaitzik egonak eta ongi janak sendatuko ez zionik. Nahigabe oihuaz bukatzeko: “Ez dakizu, ezin jakin dezakezu, kuttun horrek, zenbatetaraino mintzen nauten nere erruz, nere erruz bakar-bakarrik, ikusi behar dituzunak. Inoiz edo behin, behinik behin, paga albanitza nik nolazpait ere ni naizela medio sofritu dituzuen nekeak!”. Horixe zeukan gogoan josia, eta behin eta berriro, aterraldirik gabe, agertzen zen lelo hori jasotzen zuen, haren ahotik jaulki ahala, nere luma hotzegiak, ikararik gabe.
Emaztearenak ere erakusten zizkidan. Ez zuen letra batere itsusia, astiro eta nekez idazten duen pertsona batena izan arren: “Nola pentsa dezakezu, Antonio bihotzekoa, zutaz ahaztu naizenik? Joan den astean ez nuen eskatzen zenidana bidaltzeko modurik izan. Ez berandets, ezinbestekoa izan baita atzerapena: hurrengo aldian hartuko duzu. Diozun botika hori ere sortuko dizut, luzatu gabe. Eta, batez ere, zaude trankil, larritzeak beste edozerk baino kalte gehiago egiten dizu eta. Ez duzu gutaz arduratu beharrik. Ongi konpontzen gara”. Eta azken aldera nexkaren eskutikako lerro pare bat, zuzen baino okerrago amaren esanera eginak. Iluntze oro, han uzten nuen eritegiko ohean, karta eta oroitzapen. Iratxoak ere, gau isilean lapur antzera barrentzen diren aurpegi nahigabetuak, ez zebilzkion urruti.
Kemenak ahitzen ari zitzaizkion, nolanahi ere, eta ezin gorde bere buruari gaitza gaizkitzen zihoakionik. Halaz guztiz, medikuen zabarkeriak eta sendagairik ezak zuen errua, ez bestek. Ai, behar bezala zainduko balute!… Eginahalak eginak ziren eri-presondegi batera eraman zezaten, baina horretarako behar zen agindua, hila joan eta hila etorri, ez zen oraindik ageri. Horrek erretzen zuen gizona, ikusten baitzuen, ikusi, egunak igaro ahala, esperantza ere urritzen zihoala.
Agindua etorri zen azkenik eta eramaileak ere bai, aginduarekin batera. Berri honek, ordea, hainbeste hilabetez gogoan eta ahoan itsatsia zeukan berriak, poztu beharrean, beztiduraren irudiko isiltasun beltz batez estali zuen. Igarri zion, nonbait, tokialdatze hori ez zela itxaropidearen hasiera, azkena baizik. Mutu eta uzkur, arretaz bildu zituen bere puskak, eta ez zion inori laguntzen utzi. Nere besoaren arrimuan ibili zen azkeneraino. Aldendu beharra ailegatu zenean, estu eta larri lotu zitzaidan besarka, niri eta bizitzari batean agur egiten bailigukeen. Kezkatan nengoen ez ote zitzaidan erantzunaren motelaz ohartuko, baina ez zen konturatu, gainezka zeraman oinazean igeri baitzebilen.
Egun gutxi barru jaso nuen agindu zidan eskutitza. Bizpahiru karta joan eta etorri ziren, presondegitik presondegira ibili ohi diren kontrabandokoak, hutsaren hurrengo huskeriak itzulingururik nahasienen bidez adierazten dituzten horietakoak, alegia. Gero, hilabete batzuen buruan, hilberria etorri zitzaidan, soil-soilik. Ez ninduen ustekabeko saminez jo. Ez zen ordurako errainu hits bat besterik. Ondotik pasatzen zaizkigu horrelakoak, hurbilxeago nahiz urrutixeago, biziak edo eraginik, eta ezerezean murgiltzen dira gero, gartzelaren lau paretak inguratzen dituen ezerezean, harria itsas hondargabean hondora doan moduan.

Bada beti hemen juizio-zain dagoen jende berririk. Iturria ez da agortzen, eta hala behar ere. Eskarmenturik gabeak dira batzuk, ezina egin nahian penagarrizko estiran luzaro urratzen direnak, hemen bizi behar baitute gorputzez gogoa kanpokoei lotua dagoen bitartean. Beste batzuek, berriz, ia Espainiako presondegi guztiak ezagunak dituzte. Maiz jotzen dute neregana bere arazoekin, dudan karguak bai baitu nahikoa zer ikusi hemengo bizimoduarekin. Hori dela bide jakin ohi dut besteren iritzi, asmo eta ametsen berri. Eta, nahiz hauek aski ergelak izan frankotan, zuzen ateratzea ere gertatzen da, eta ihes egiten didate orduan neure eremuetarik. Nolanahi ere, etsirik ez diot inori ematen. Ez nabil horien gezur-ametsen premian, baina ederki ikasia dut, neure bizkar, ikastaldi neketsu batek bakarrik eraman gaitzakeela geure buruaren jabe, ez irudipenen eskuko, izatera.
Gau batzuetan, ohi baino alaiago etzaten naiz. Halako ezinegon beroa nabari dut gogo barrunbean. Ongi ikasia naiz egiaz mantentzen eta izen kontsolagarriak zokoratuz izanari atxikitzen. Badakit, ordea, gorrotoa ez dela izen soila, gaur ezer baldin bada. Eta pozik nago, bai baitakit ongi baino hobeki, burukipean gogor eta biribil baneuka bezain ongi, ereindako hazi ugaria hazten eta mardultzen ari dela ni lo nagoeino. Eta amets bat egiten dut, berbera beti: garrak, zentzuz beterikako gar ederrak, dantza eta jauzi dabiltza gau-zerua gorrituz, eta haizeak sakabanatzen ditu lurraren gainean milioika txinparta bihurturik.
Holaxe dihoakit bizia, soseguz, isilik. Badut, haatik, goganbehar bat, ezin menderatuzkoa. Badakit, somatzen dut, hor nonbait gelditzen zaidala zain-mutur minberaren bat. Haren pilpira sorra nabari dut aldizka. Eta beldur naiz beti edozein huskeriak —zuhaitz, bazter ezagun nahiz gorroto ditugun begi maiteen oroitzapenak— ez ote didan, egun edo bihar, agerian utziko, taupaka, ikaragarri…

[BERRIA egunkaria] Kartzelako bizitzari aurre egiteko tresna

2017 29 abendua

Argazkia: MONIKA DEL VALLE / ARGAZKI PRESS

→ berria.eus: Kartzelako bizitzari aurre egiteko tresna

Kartzelako bizitzari aurre egiteko tresna

Presoek espetxeetan idatzitako azken literatur lanak plazaratu ditu, urtero legez, Ataramiñe argitaletxeak. Urtekariaz gain, bi liburu eta haurrentzako ilustrazio liburu batek osatzen dute 2017ko bilduma

Asier Arrate Iruskieta

«Presoak beti daude idazten. Horrekin erakusten dute bizirik eta lanean direla, kartzelako bizitza borroka horretan». Preso zela hainbat liburu idatzi zituen Mitxel Sarasketak, eta, orain, euskal presoen lanak argitaratzen dituen Ataramiñe argitaletxeko koordinatzaile da. Barrutik ezagutzen du sorkuntza egarri hori, eta beste presoen sorkuntzak kaleratzen laguntzea du helburu orain. Presoek kartzeletan sortutako aurtengo lanen bilduma aurkeztu dute orain Sarasketak berak eta Oier Gonzalezek.

Narratiba, bertsoak eta komikia uztartuz, presoen egunerokoaren, pentsamenduen eta sentipenen bilduma da Ataramiñeren aurtengo uzta. «Ataramiñek biltzen du kartzeletako historiaren zati bat, literaturak ematen baitu kartzeletako bizitzaren testigantza», adierazi du Sarasketak. Koordinatzaileek gogoratu dute Ataramiñek argitaratutako guztia lan kolektiboa dela. «Ezingo genituzke lan hauek argitaratu askoren konplizitaterik gabe». Egileen ziegetatik argitaletxearen eskuetara heltzeko beharrezkoa den «konplizitatea eta laguntza» nabarmendu dute. Kartzelan sortutako idatzi oro jazarria dela gogorarazi dute, eta sarritan galtzen direla lanak bidean: «Kartzelariak horien atzetik ibiltzen dira».

Arazoak arazo, asko idazten da kartzeletan. Hala azaldu du Sarasketak, eta horregatik ari da Ataramiñe, 2002. urtetik, oztopo horiei aurre egin eta presoen lan literarioak argitaratzen. «Ordutik hona argitaratu dugun guztiak pisu handia dauka, bertan biltzen baita kartzeletako historiaren zati bat». Sormenaren bidez ematen dute presoek kartzeletako bizitzaren testigantza, haren esanetan.

Bide luzea egina du Ataramiñek presoen literatur sorkuntzaren zabalkundean, baina Gonzalezek argi utzi du argitaletxearen bokazioa zein den: «Desagertzeko sortu zen editoriala, eta, lehenbailehen bada, askoz hobe». Pixkanaka autorez husten ari den argitaletxea dela azaldu du koordinatzaileak, eta hori positiboa dela. Aurten aurkeztutako lanen egileetako bi, Ekhine Eizagirre eta Jexux Mari Zalakain, kalean dira gaur egun. Ataramiñeren autoreak murrizten ari dira, baina zerrenda guztiz hustu arte presoen sorkuntza lanak argitaratzen segituko dute. Aurten, lau liburu aurkeztu dituzte.

‘ATARAMI�ÑE ’17 URTEKARIA’

Ataramiñe Urtekaria da argitaletxearen urteetako lanaren irudi nagusietako bat. Urtekarian biltzen dituzte urtero-urtero presoengandik jasotako sormen lanak. Sarasketaren esanetan, urtekarien bildumarekin marraztu daiteke euskal preso politikoen kronika. Aurtengo alean, hamahiru sortzailek hartu dute parte, eta hainbat generotako lanak aurki daitezke bertan: literatura, komikia, ilustrazioak, poesia eta kronika. Berrikuntza gisa, Lasarte-Orian (Gipuzkoa) urtarrilean egin ohi duten presoen literatur lanen errezitaleko pasarteak ere txertatu dituzte aurtengo liburuan.

Bilduman denetarik aurki daiteke, autoreen sormenaren isla. Koordinatzaileek azaldu dutenez, sorkuntzak berebiziko garrantzia du kartzelan. Baina kartzelako sormen lanak badu beste esparru batzuetan ez duen zentzu bat ere, argitaletxeko kideen esanetan. «Sorkuntza, espetxearen testuinguruan, heriotzari, burua galtzeari eta gaixotasunari aurre egiteko tresna bilakatzen da». Ataramiñeren aurtengo bilduman aurkitzen diren lanak, koordinatzaileen hitzetan, «osasunerako bide eta denbora kudeatzeko tresna» dira.

Bildumaren azala Itziar Morenok marraztu du. Hain zuzen, bai Morenok bai Ekhine Eizagirrek azken urteotan egindako ekarpena nabarmendu du Sarasketak: «Bereziki aberasgarria da, emakumearen eta militantziaren irudikapen ederra aurki daitekeelako beraien lanetan». Kontrazalak, berriz, joan den uztailean Badajozko espetxean (Espainia) bihotzekoak jota hildako Kepa Del Hoyo dakar gogora.

‘ERREZEL BERDEAK’

Kartzelan pasatutako zortzi urteetan, hainbat lan argitaratu zituen Jexux Mari Zalakainek: Kartzelako kronikak 2016an; Njat el Hachmiren Azken patriarka eleberriaren itzulpena iaz; eta Josep Plaren Kale estua liburuaren itzulpena aurten. Horiei guztiei, Ataramiñeren bidez plazaratu duen azken lana gehitu behar zaie: Errezel berdeak. Izenburuak Zalakainek ziegan zituen errezel edo gortina berdeak ditu inspirazio iturri. Horien bitartez ikusten zuen mundua Zalakainek, eta oroimen horiek jaso ditu liburuan.

Leiho horri begira, denboraren barnean sartu, eta bere bizitzaren errepasoa egiten du autoreak liburuan. Bere bizitzaren gorabeherak, kaleko bizitza eta kartzelako pasarteak tartekatzen ditu. Egun, kalean da Zalakain, baina liburua kartzelan idatzi zuen. Azken atalean, ordea, orri batzuk gorde ditu kalera atera osteko hausnarketak txertatzeko.

‘AXELKO ETA OTSOKO’

Axelko eta Otsoko haurrentzako ilustrazio liburua da. Azeriaren eta otsoaren ipuin herrikoia du oinarri, eta irudia eta bertsoa uztartzen ditu. Oztopoei aurre egiteko laguntasunak duen garrantzia da lanaren ardatza. Gonzalezek gogoratu du Kepa Etxeberria eta Xabier Ugarte egileak kartzela ezberdinetan daudela eta, horregatik, nabarmentzekoa dela tankera horretako lan bat argitaratzeko gai izatea.

‘UDABERRIAN BIZIKO GARA’

Ibon Muñoaren laugarren liburua da aurtengo uztaren beste lanetako bat: Udaberrian biziko gara. Muñoaren lan guztiak bertso liburuak dira, eta ordena kronologikoan bilduta daude. Azken lanean, aurrekoetan bezala, kartzelaldiak eragindako oroimenak, ametsak, desioak eta hausnarketak biltzen ditu egileak. Muñoak liburuan dioen bezala, bere «ametsen txokotik» idazten du.

Ibon Muñoa “UDABERRIAN BIZIKO GARA” liburuaren aurkezpenean

2017 13 abendua

Atzo aurkeztu genuen Ibon Muñoaren Udaberrian biziko gara liburua Eibarren, Beleko tabernako giro epelean. Argazki kolektiboa eskaileretan egin eta Ixidroren ahotsera bildu ginen denok, taberna beteta, aurkezpenaren lerroetara: Jokinen bertsolari gazteak Ibonen eta bertan ginenon lotura emozionala egin zuen hiru bertsotan; Mitxelek Ataramiñeren ildoan jarri zuen Ibonen idazteko zeregina, Ibonek bertsoetan sortzen duela bizitza esan zuen, ametsen txokoan jarri eta kartzelaldiak eragindako oroipen, desio eta hausnarketak bertsoetan antolatu eta bere buruarekin eta inguruarekin komunikatzeko erabiltzen dituela. Ataramiñeren zeregin kolektiboa azpimarratu zuen eta presoen lanak kaleratzearekin presoak beraiek kaleratzen ez baditugu ere, hurbildu eta gure artera ekartzen dugula, presoaren mundua osatuz, inguruarekin bat eginez, zirkulua zabaldu eta oinarri emozionalaren bizitza sortzen dugula horrela. Trunboik bertso bat eskaini zigun. Amaiak, liburuko hitzaurrea egitea beretzat azkenean ohorea izan dela esan zuen, eta liburua irakurtzen idazle on bat aurkitu duela azpimarratu zuen, Ibonek aurkezpenerako bidalitako testua irakurri aurretik. Isidrok ahots ozenaz kantatu zigun, besteren artean “idatzi nahi badidazu, badakizu non nagoen”, Iboni gutunak idazteak duen balioa gogoratuz bide batez. Maitek Itsas ontzi baten kanta egin zuen bere estilo sarkorrean, “etorriko naiz, egunen baten, pozez kantari”. Amaitzeko #OrainPresoak leloa ekarri genuen gogora, mobilizatzeko deialdia, Pariseko eta urtarrilean Bilbon egingo den mobilizazioen gogoetekin, tabernako argiak piztu eta pintxo, ardau eta garagardo hainbatekin gauean sartzen joan ginen, liburuarekin besapean etxeko bidean, Ibonen lerroetatik amets egiten. Mertsi, Ibon!

UDABERRIAN BIZIKO GARA liburuaren aurkezpenerako

Eskerrik asko aurkezpenera etortzeagatik.

Nire esker ona Ataramiñeri liburu hau argitaratu didalako. Eta baita ere gerturatu zaretenoi eta aurreko liburuak zabaltzen edo koadernatzen aritu zaretenoi.

Udaberrian jaio eta maitemindu nintzelako, niretzat aro hau betidanik garrantzitsua izan da. Bestalde, udaberria pizkundea da. Natura berriztu eta loratzen du. Berarekin egunak luzatzen dira; Bihotzak pilpiratzen; Bizinahia handitzen zaigu; Neguko ajeak osatzen zaizkigu; Arinago ibiltzen gara.

Udaberria sorkuntzaren lehengai bat da. Nahiz toki batzuetan ez duten udaberria ezagutzen (arbasoentzat uda eta negua baino ez ziren existitzen), antzerako sentimenduak sentitzen ditugu. Geurean edozein artistarentzat udaberria etorri edo musa da.

Udaberriak zuzenean Euskal Herrira eramaten nau. Eibarrera. Arratera. Eta bere xarmak xaxatzen nau gizatasunaz, elkartasunaz, feminismoaz, aberriaz… idatz dezadan. Errepresioa, euskararen egoera, migratzaileen sufrimendua… sala dezadan. Maitasuna eta izadia gora ditzadan.

Kartzelan udaberriaren argia eta tenperatura epela eskertzen ditugu. Horri esker hormatxoriek alaitzen gaituzte. Enarek hegaldiekin liluratzen.

Niretzat udaberria Euskal Herriko askatasunaren metafora da ere. Gatazkaren konponketarena. Aurten udaberriak Baionan bakearen artisauen eta erakundearen emozioaren momentua eskaini digu. Halaber, Korrikarena; Aberri Egunarena; Maiatzaren Lehenarena.

Udaberri, udalehen bedatso, primadera… izen politak jaso ditu bizitza delako. Geurean borroka gaitezen udaberria urtaro bakarra izan dadin. Hola gure herria loratuko da. “Udaberrian biziko gara”.

Sorkuntzak gustura irakur itzazuela opa dizuet.

Eskerrik asko zuen arretagatik.

Maitasunez agurtzen zaituztet.

Ibon Muñoa Arizmendiarrieta, Kordobako espetxean gatibu.

P.S.
DEDIKATORIA: Gure udaberriari, euskal iheslari, preso eta gaixoei, bakearen artisauei eta elkarbizitzari.

Ibonen kartzelako egoeraz

Kartzelan 2000. urteko urriaren 21etik nago (urriaren 17an atxilotu ninduten). 2014. urteko martxoaren 21etik Kordobako espetxean nago 15. moduluan (isolamenduan). 2020. urteko urriaren 11n libre geratuko naiz.

Nire erregimena, hau da, kartzelako sailkapena 91.2 da. Hemen gauden gainerako kideak bezala FIES arautegia ezarrita daukat.

Hemen gauden kideak bi galeriatan banatuta gaude. Ni patiora 2. galerian nirekin dauden Lesakako Igor Portu eta Trapagaraneko Oskar Calabozorekin ateratzen naiz. Beste galerian sei kide daude. Bisiten egunetan izaten dugu eurekin eta emakumeen moduluan dagoen kidearekin hitz egiteko aukera.

FIES arautegiaren menpe gaudenez, geure bizi-baldintzak bigarren gradutako modulukoak baino txarragoak dira. Hemen seguritatea eskubideen gainetik dago. Patiora egunero ateratzeko eskubidea dugu (lau ordu egunero), eta kirol gelara asteko bi egunetan (aldi bakotzean gutxi borabehera lau ordu).

Patioa luze zabalean txikia da (24x10m) eta kirol gela berriz (12 x 8m), zoritxarrez kirol ariketak egiteko baliabide gutxi dauzka. Dena dela, moldatzen gara.

Ziegan ematen ditugu eguneroko gainerako orduak, 20 ordu.

Mintzalekuak erosoak diren arren batzuetan zailtasunak izaten ditut lagunen hitzak entzuteko. Bisitak 40 minutu irauten ditu. Zapaturo goizeko hamarretan hasten da.

Aurrez-aurreak ordu bat eta erdi irauten dute. Ia beti zapatuetan goizeko bederatzitan egiten ditut. Etxekoak zein lagunak (hauek mintzalekuetara etor daitezke bakarrik) aldi gehienetan Mirentxin furgonetan etortzen dira.

Komunikazio guztiak interbenituta ditut (bisitak eta telefono deiak). Gutunak berriz (bidalitakoak eta jasotakoak) Madrilek oniritzia eman arte erretenitzen dizkidate (hiruzpalau aste). Astero bi gutun bidal ditzaket. Baina hiru arazo barik bidaltzen ditut. Astero 5 minutuko zortzi dei egiteko eskubidea daukat.

Ziega erosoa da dutxa daukadalako. Bestalde, balda asko eta mahai handi samarra dut. Komuna eta konketa metalikoak dira. Ziegako gauzarik txarrena leihoa da, sei barrote edukitzeaz gain, burdin sare bat ezarrita duelako. Bestalde, leihotik bost metrora horma bat dago. Hori dela eta, ziega egun motzen garaian oso hotza da.

Ziegan ezin ditugu eduki bizarra egiteko aitzurrak, eta ezta poto metalikorik ere. Edo erratzaren kirtena. Azken hau eta aitzurrak (orraziak eta azazkala mozteko tresna) gosarian ekarri eta ondoren eramaten dizkigute. Atun poto bat, edo garagardo bat, edalontzi edo plater zerbitzatzen dizkigute bazkaltzeko edo afaltzeko orduan. Bestalde, patiora ura atera dezakegu bakarrik. Bertara kafea ekartzen digute.

Espetxezainen nortasunaren arabera ziegatik atera eta sartzerakoan ondasunen araketak zorrotzagoak izaten dira. Eta baita ere bizi-baldintzak.

Euskal Herritik urrun nagoenez asteburuan urduri egoten naiz jakin arte gu bisitatzera datozen senide eta lagunak onik iritsi eta itzuli diren.

Estresa da etsairik txarrena. Ni beste kide batzuek bezala espetxearen diziplinaren eraginez estresatzen naiz. Espetxezain batzuk lanera baino izorratzera etortzen direnez, egun horietan giroa eskasa izaten da. Preso arrunta batzuekin ere estresatzen naiz. Isolamenduan dauden gehienak psikologikoki gaixorik daudenez, eta menpekotasun asko dituztenez, noizbehinka, euren arteko borrokak ikusten ditugu. Eta ziegan gaudenean euren arteko zaratak eta irainak entzuten.

Iazko abendutik nago zain ospitalera eraman nazaten eskuineko ingilinalean daukadan etena ikus diezadaten. Zaballan, Osakidetzak duenez gu artatzeko ardura, ziur aski nire osasuna hobeto zainduko nuke.

Hemen ezin ditut entzun eta ikus-entzun, Euskal Herriko irratiak eta telebistak. Hemen gaztelaniaz bakarrik entzun eta ikus ditzaket komunikabide horiek. Eta, gainera, albisteak euskaraz ezin entzuteaz gain, geure herriko jendartearen kultura, politika, kirola eta ekonomiako gorabeherak ezin ditut bat batean jarraitu. Bestalde, Gara eta Berria egunkariak bataz beste bost eguneko atzerapenarekin jasotzen ditugu. Jaiki Hadiko psikologo, haginlari eta medikuak debekatuta daukate gu ikustera etortzea. Dena dela, sakabanaketaren eraginez ez da erraza gu gauden kartzela guztietara iristerik.

Abokatuei buruz beste horrenbeste esan dezaket. Eta gainera, ziur aski, laster epaituko dituztenez auzi makro horietako batean ia ezinezkoa egingo zaie gu ikustera etortzea.

Nik gaur egun, ikasten ez nabilen arren, ikusten dut kideak zelako zailtasunak dituzten ganoraz ikasteko, zeren, euren tutoreekin ezin dira elkartu azterketaren eguna arte. Eta bakarrik izan dezakete urtean zehar harremana eurekin gutunen edo etxekoen bitartez.

Ahaztu zait aipatzea, espetxe honetan zailtasunak ditudala bigarren gradua lortzeko, egin beharreko bidea egiteko. Espetxeko zuzendaritzak edo hobeto esanda erregimenaren zuzendari ordeak ukatu dit egindako ikasketen, ikastaroen, eskulanen eta horri esker lortutako merituzko orriak eskuratzea.

Zaintzako Epailearengana jotzeko esan dit. Bestalde, espetxe honetako zuzendaritzakoentzat badirudi orain dela sei urte ez zela ezer gertatu (urriaren 17an Aieten, eta urriaren 20an, Erakundearen erabakia borroka armatua behin betiko lagatzea). Ukatzen diguten bakoitzean aurrez aurre, mintzaleku eta gutunetan esan eta idazten ditugunak ez diezazkigutela graba edo irakur, dioskute orain dela hamar urte zioten gauza bera. Eta berdina gertatzen da dioskutenean 91.2 kartzela arautegiko sailkapenean darraigula. Adibidez, lehergailuak jarri eta pertsonak hiltzen duen erakunde bateko partaide garela. Edo, ez dugula inolako aldaketarik gure ideiei dagokienez. Berriki esan didate lehen graduan jarraituko dudala besteak beste, isuna oraindik ez dudalako ordaindu.

Pentsatzen dut kalean egiten dituguzen manifa, elkarteratze eta gainerako ekimenez gain, gure egoera hobetuko dela indar metaketa handitzen badugu, eta horren ondorioz gerta daitezkeen erabaki politikoen bitartez.

IBON MUÑOA ARIZMENDIARRIETA
Kordoba, 2017ko azaroa

[saregernika.eus] Edorta Jimenez Ormaetxea “Duintasuna idatziz. Euskal preso eta iheslarien literaturaz”

2017 5 abendua

→ saregernika.eus: Edorta Jimenez Ormaetxea “Duintasuna idatziz. Euskal preso eta iheslarien literaturaz”

Duintasuna idatziz. Euskal preso eta iheslarien literaturaz

EDORTA JIMENEZ ORMAETXEA

Mendi erdi bete du Durango Azokak. Euskal liburuekin eta bertoko musikarekin urtero izaten dugun hitzorduaren aurtengo edizioa abenduaren 6a eta 10a bitartean izango da. Ez gara denok izango. Gure aldetik kartzelan edo erbestean direnak hartuko ditugu gogoan, beste behin ere.

Honez gero gehienok badakizuen legez, eta ez dakizuenok oraintxe duzue jakiteko aukera, euskal preso politiko eta iheslarien literatura, komikiak eta beste sormen lan batzuk Ataramiñe argitaletxeak ekartzen dizkigu. Urtero. Behin ere huts egin barik azken urteotan. Bada, 2017koan ere hantxe izango duzue, zain.

Hasteko Ataramiñe’17 urtekaria datorkigu, hamabi preso politikoren lanekin. Horren ondoan Errezel berdeak Jexuxmari Zalakainek Dueñas espetxean idatzitako memoria eta hausnarketa liburua datorkigu. Kartzelako kronikak prosaz ez ezik bestela ere egin litezkeelako, Ibon Muñoak kartzelako kronika eta bizitza bertsotan dakarkigu bere laugarren liburua den Udaberrian biziko gara izenekoan. Koska bat estuago eginez, Axelko eta Otsoko bertsotan haurrentzako ipuina dakarkigute Xabier Ugartek (testua) eta Kepa Etxeberriak (irudiak). Ataramiñeren argitalpen berri hauek salgai izango dira Durangoko Azokan.

Liburuok presoen duintasunaren ispilua dira. Ez sinatzaile legez agertzen direnena bakarrik, guztiena baizik. Bizi duten egoeran horrelako lanak ontzeko askoren arteko auzolana behar izaten baita.

Ez gaitezen baina duintasunaren ikurraren zerarekin engaina. Ataramiñek orain arte kaleratu dituen lanetan literatur gaitasuna eta kalitatea nabarmendu dira, ezer nabarmendu bada. Beraz, bazter dezagun topikoa eta jo dezagun liburuotara literaturaren bila ere. Ez edozein literatura, jakina. Baina literatura azken batean. Ez ahaztu euskaldunek kartzeletan zein erbestetan idatzitako batzuk euskal literaturako urrezko orrialdeetan direla honez gero.

Kartzelan urteetan egondako Jokin Urainek ekarri zigun horren lekukotasuna, Ez dago etxean liburuan. Klasikoa, beti etxean eskura eduki behar direnetakoa. Susa argitaletxeak online dauka liburua, paperezkoa erosterik ez duzuenok ere irakur dezazuen.

Ez dut aukera pasatzen utzi nahi Jokin Urainen beraren Izaina eta Adlotse liburuak lan handitzat ditudala esateko. Bigarrenak -adlotse: estolda, ispiluan irakurrita- Ernesto Sabatoren nobelak ekarri zizkidan gogora. Euskarazko horren parekotzat daukat nik Jokinena. Liburu gogorrak dira biak ala biak.

Mikel Antzarenak ere gogorrak dira. Gogortasun eta guzti, ederto baten irakurtzen dira, maila handiko liburuak baitira Ospitalekoak eta Atzerri, hala hizkuntzaren aldetik nola literatur baliabideen aldetik ere.

Behin atzerria aipatuta Joseba Sarrionandiarenak berez datoz gogora. Azkena, Lapur banden etika ala politika, hemengo benetako gaizkile arriskutsuen harira idatzia da. Idatzi duen nobela luze bakarra, Lagun izoztua, eta egin duen saiakera luzeena, Moroak gara behelaino artean?, liburu handiak dira. Hitzen ondoeza, berriz, bigarren beste hori bezain ezinbestekotzat daukat nik neuk.

Asko dira kartzelako gure idazleak, ez naiz luzatuko, hortxe daukazue arestian aipatu dudan Ez dago etxean, bila hasteko. Amaitu baino lehen esan ohartzen naizela ez dudala emakumezkorik aipatu. Ataramiñeren urterokoetan badira, ostera.

Ataramiñeko erkideek urtero esaten duten legez, nahi nuke nik ere euskaldun bakar bat ere ez izatea kartzelan idazten, kartzelan euskal presorik ez dagoelako. Bitartean agur egiten diegu, idazten dituztenak irakurtzeko promes eginez.

Ataramiñerekin harremanetan jartzeko:
ataraliteratura@gmail.com
www.literaturakoadernoak.org

Joseba Sarrionandia, “La guerra del 58” liburuaren hitzaurrea

2017 4 abendua

→ naiz.eus: «LA GUERRA DEL 58» PRÓLOGO

 

 
La guerra del 58
Alfonso Etxegarai Atxirika
Hitzaurrea: Joseba Sarrionandia
Txalaparta, 2017

PROLOGO

La paradoja del combatiente es, según la ejemplificó Stendhal en el episodio de “La Cartuja de Parma” en que un soldado participa junto a un caballo destripado en una matanza, que luego será memorable y se llamará de Waterloo, la de no enterarse del sentido de lo que sucede históricamente. Paradoja del combatiente es que actúa sometido a decisiones que quizás no comparte, ni decide cuándo empieza la guerra ni cómo se acaba. Paradoja del combatiente es que es empujado por sentimientos de solidaridad y amor, pero con medios más bien apropiados para promover daños y odio. Paradoja del combatiente revolucionario es también que se empeña en una tarea, la independencia de su país y la revolución social, en este caso, objetivos muy superiores a sus posibilidades. Alfonso Etxegarai, evitando otra paradoja que consiste en que generalmente el combatiente hace las acciones y otros las cuentan, va desmenuzando esas y otras paradojas a lo largo de su escrito.

Y no lo hace como yo no fui, ni como arrepentido ni, como generalmente se hace, en el sentido de la culpa es de los demás. Ni como triunfador, ni como derrotado: lo hace asumiendo el pasado, las inseguras perspectivas de futuro y, además de las incertidumbres generales, sus muy particulares perplejidades. Con un relato sencillo, verídico y abierto donde se le atraviesan el presente y la vida entera. Su vida personal y la de todo un pueblo.

Se pudiera prologar el texto con una semblanza biográfica de su autor o comentando el texto mismo, pero prefiero referirme al contexto de la recepción y las relaciones de poder que lo condicionan, teniendo en cuenta que el militante de ETA que en los años 60 ó 70 podía ser reconocido como portador de ideales y valores irradiables ha sido, desbordado por el mismo conflicto, cuando no criminalizado como agente de irracionalidad y brutalidad, descartado como mito desactivado e inoperante y mandado a callar.

Habla Alfonso de la guerra del 58, aunque quizás fue para él la guerra del 68, o la del 78, siendo un conflicto que no comenzó en 1958 ni acabó en 2011, ni todavía. Adquirió los tintes más crueles en el 36 y siguientes, pero el comienzo habrá que rastrearlo antes del siglo XX, cuando comenzó el constitucionalismo en el estado. O antes. Eso en cuanto al comienzo, porque el final está por ver. Conflicto no es lo mismo que guerra, desde luego, aunque son fáciles de confundir, como los términos guerra y paz, como cuando a partir del 37 imperó una paz duradera e inerte, casi de cementerio.

Nuestra infancia la vivimos en una sociedad hecha al nacionalcatolicismo franquista, bajo condiciones de país ocupado, pero acostumbrado a ello. Los cuarteles de la Guardia Civil se elevaban natural y orgánicamente por la geografía vasca, como los campos de maíz o los depósitos de agua. Más o menos como ahora todavía, aunque parezcan más camuflados e inadvertidos.

Del derecho a la rebelión escribieron Albert Camus, Jean Paul Sartre y muchos otros, en términos contradictorios pero compatibles. Es el impulso de Prometeo, que roba el fuego a los dioses para dárselo a los hombres, un héroe romántico, arquetipo de los conspiradores nacionalistas del siglo XIX, que liberaron la sociedad de la despótica providencia divina y trataron de devolverles la libre determinación a los ciudadanos en forma de estados nacionales, prototipo también de los muchos revolucionarios sociales de los últimos siglos.

Alfonso, joven rebelde contra poderes y valores impuestos como inmutables, creía que podría cambiar la historia, siguiendo así la estela de los gudaris de la guerra civil, la de los djounoud argelinos o rebeldes cubanos, los voluntarios irlandeses o los resistentes vietnamitas. Era el ejercicio del derecho a sublevarse contra la opresión en base a la esperanza de cambiar el curso de la historia, con la creencia de que hay una luz en la oscuridad al final del túnel. Derecho que se convirtió en obligación, y destino fijado en su interioridad, y le sostuvo para afrontar la militancia, la tortura y el exilio.

Ese compromiso antiguo y sostenido, que tiene de racionalidad pero también de fe, porque siempre ha afrontado lo desconocido, y siempre ha sido consciente de estar más cerca de la derrota que de la victoria, no le impide reflexionar a la luz de su experiencia sobre nuestro tiempo, repasando la historia en primera persona como un modo de ejercer la crítica del presente.

Hace tiempo que se nos predica el fin de los metarrelatos históricos, se recuerda una y otra vez alzando la voz que los grandes relatos utópicos culminaron en sistemas políticos de opresión. La resistencia independentista vasca o la lucha por una sociedad más justa se colorean sombrías y se criminalizan, obviando lo perverso de las situaciones contra las que se rebelan. Se dice que se han de abandonar los grandes relatos emancipatorios y regresar a la cotidianidad, para afincarse al margen de la historia en una vida privada de intensidades, en una existencia intrascendente pero aliviada de grandes sufrimientos.

Pero el relato que contradice a los grandes relatos, se contradice también a sí mismo al dar una visión absolutista y totalizante, que no viene a ser sino otro gran relato. Es la gran narrativa del poder, que trata de desactivar la historia como contexto de potencialidades de transformación, simplemente, para que se mantengan los poderes establecidos y su cuento maravilloso, el de los vencedores de ayer y de hoy.

Ese gran relato condena furiosamente la violencia, llamándola terrorismo y atribuyéndola a una barbarie abstracta, obviando la compleja significación de la violencia desde los comienzos de la existencia humana, pero obviando sobre todo que una violencia mucho mayor en todos los sentidos, aunque le llamen orden público o le llamen incluso justicia y paz, es ejercida normalmente para mantener y expandir el sistema de dominación. Violencia en la que toda la ciudadanía participa indirectamente, pagando los impuestos que costean las torturas de Inchaurrondo o los bombardeos de Afganistán. O sea, no se trata de desmontar la violencia sino de monopolizarla.

Liquidada la rebeldía, absorbidos los espacios de la argumentación analítica por la retórica conservadora y diluyente de los medios de comunicación, se desactiva la memoria histórica y se pliegan las conciencias críticas a la resignada aceptación de lo dado. Vemos por televisión lo que acontece en la continuada tragedia de la historia, con una sensibilidad indiferente y sin otro horizonte que el del irremediable orden de las cosas y la supuesta normalidad de nuestras vidas.

Predomina un pensamiento único y vago, en una humanidad hinchada de insuficiencias que se acoge a amparos tan básicos y ancestrales como la sacralización del dinero y la ley del más fuerte. Ya no hay pasado y, por lo tanto, tampoco futuro, sino lo instaurado en su forma y en su continuidad, una inmanencia autoritaria que se debe exclusivamente de sí misma.

Incluso en literatura, ya nos hemos acostumbrado a que escribir consista en glosar la glosa, en trocar la memoria en estética, en hacer interpretaciones sin fin, en contar cosas cuya historicidad no radique en ninguna parte. El escritor es una estilográfica fantasmal que se desplaza por una página en blanco, más preocupado por su representación particular que por los acontecimientos colectivos. Incluso cuando trata sobre la intrincada saga de los dominados, lo hace más como gesto literario y caprichoso de artesano de palabras que, en última instancia, no le remiten más que a sí mismo.

A través de este texto, en cambio, regresa la vida alejada, oscurecida y criminalizada de un miembro de uno de esos pueblos expulsados de la historia, según el esquema hegeliano. El autor fue plantado hace décadas por los dos estados que disciplinan a su pueblo en una isla perdida en el océano, y viene a darnos cuenta de que hay relación en términos de acción consciente entre nuestra existencia y ese marasmo de acontecimientos que llamamos historia y en el que nos encontramos inevitablemente implicados.

El relato del conflicto hace tiempo que es, en el plano político, un conflicto por el relato. El conflicto no acabó, la guerra cesó hace cinco años porque una de las partes se retiró del campo de batalla, ante la imposibilidad de avanzar hacia una solución por esa vía. Pero el enfrentamiento siempre se ha desarrollado en dos planos, en el de los hechos y en el del relato de los hechos, de manera que el choque siempre ha sido menos bélico que informativo-simbólico. Ahora, a partir de la renuncia a las armas por una de las partes, se aviva la cuestión de la representación del conflicto.

Está la visión de una parte de la sociedad vasca, por un lado, que se siente ocupada militarmente, restringida en sus libertades y obstaculizada en su democracia y está, en la otra parte, la visión de una mayoría de la sociedad estatal española que niega que exista el problema, porque ni siquiera reconoce como sujeto político de derechos a esa gente que protesta por su situación y reclama su derecho a decidir las cosas. La sociedad española, como marco político, se reconoce a sí misma exclusivamente.

Es improbable que negando el conflicto se consiga la paz. Quien niega un problema es como si lo sembrara, para recoger después seguramente un problema mayor. Es que quien desmiente un problema desacredita al que lo plantea como irracional y, si insiste, lo tiene que considerar malvado, y al final lo tiene que agredir, sintiéndose víctima de ese provocador del conflicto. También es lógico que una nación-estado no reconozca como igual a un pequeño pueblo: parece corresponder a la naturaleza de la vida que el pez grande se coma al pequeño. Pero también que el pequeño se resista.

Uno y otro relato, y un tercero también, han sido generalmente simples, reduccionistas y arrogantes. Ahí está la desfachatez intelectual que ha examinado Ignacio Sánchez-Cuenca, la soberbia armada que se ha evidenciado en los comunicados de la empresa, y también las maniobras buenistas de otros prefiriendo conservar sus posiciones que solucionar los problemas. La memoria orgánica de cada relato es autocomplaciente y, desde luego, es natural que el pez grande viva una cosa y el pequeño viva otra diferente. Sin embargo, creo que los dos o tres grandes relatos oficiales dominantes adolecen de hondas carencias y agravan la extrañeza que cualquier observador crítico siente cuando se le habla sobre el tema.

Creo que las interpretaciones literarias del conflicto, siguiendo a las periodísticas, se han plegado también a las memorias parciales de esos relatos dominantes, y se han inventado pasados de acuerdo con lo que ahora mismo se considera legítimo y verdadero en cuanto a conductas individuales y colectivas.

Por supuesto que hacer literatura consiste básicamente en inventar, pero inventar verdad, superando el inconveniente de que es más fácil auto- complacerse inventando mentira. Abunda la autocomplacencia y la falsedad en la literatura sobre el tema. Me parece que “Cal viva” de José Amedo, por ejemplo, es más verídico, desgraciadamente, que esa falsificación sistemática de la realidad que Fernando Aranburu propone en Patria. Y enseguida se comprende que es simplemente verdad lo que cuenta Ion Arretxe en Inchaurrondo, La sombra del nogal, un libro ignorado por los medios y las tertulias político-literarias, pero mucho más verdadero que tanta literatura ensayística y tanta literatura vehementemente ficticia que se basa en poner en la boca de los otros lo que ellos no dirían.

En tal contexto, no puedo sino llamar la atención sobre este texto de Alfonso Etxegarai, quien habla también por sí mismo. Estoy seguro de que más de uno le habrá dicho o dado a entender que se calle, que no escriba, para que otros puedan seguir diciendo lo que él diría. O sea, para que puedan seguir mandando, y recurriendo si hiciera falta a algún código penal. Pues, así son las cosas, pero él tiene que escribir, y lo hace con una voz que no se somete al cliché, y dice lo que piensa y explica lo que siente, porque necesita rescatar algo. Su escritura es intensa por eso, porque dice la verdad, insistiendo en los tanteos en que más desprovisto está de seguridades y garantías. No es más que un sujeto racional, como quizás lo sea también el lector, que necesita viajar por su interioridad para rescatar su propia legitimidad.

Y quiero rehabilitar, para acabar, una evidencia que el texto que viene corrobora: que no hay dos relatos sobre el conflicto, ni tres, sino muchos más. Tantos como sujetos dispuestos a examinar las condiciones de su existencia y buscar la posibilidad de cambiar las cosas.

Joseba Sarrionandia

Katalogoa

Liburu berria
ARAGUANEY LOREA
Martin de Aranezio
Ataramiñe
2023

ZALDI BERDEA
Jose Mari Sagardui Moja
'Gatza'
Ataramiñe
2022

BARRUAN
[Komikia]
Gartxot
Ataramiñe
2022

URRUN DA ZERU URDINA
Ataramine 2002-2017
Ataramiñe
2022

ORALE COMPADRE...
¡NOS VEMOS EN IPARRALDE!
Arantza Eziolaza
Ataramiñe
2021

GURE AMA-LUR
FEMINISTA DA
Ibon Muñoa
Ataramiñe
2020

ZALDI ZORO
Mari Sandoz
Eusk.: Aitor Fresnedo
Ataramiñe
2020

BASATZA
Hodei Ijurko
Ataramiñe
2019
irakurri / deskargatu

AMONAREN IPUIN MAGIKOAK
Joseba Erostegi
Ataramiñe
2019
irakurri / deskargatu

GURE MEMORIA,GURE HISTORIA
Ibon Muñoa
Ataramiñe
2019
irakurri / deskargatu

EGIA BATEN EGUNEROKOA
Oier Goitia
Ataramiñe
2018
irakurri / deskargatu

HAMAIKA DESIO UTOPIARAKO
Ibon Muñoa
Ataramiñe
2018
irakurri / deskargatu

TXORI MEZULARIAK
Joseba Erostegi 'Eltzikorta'
Lorea Erostegi
Ataramiñe
2018
irakurri / deskargatu

ATARAMIÑE'17
2017
irakurri / deskargatu

ERREZEL BERDEAK
Jexuxmari Zalakain
Ataramiñe
2017
irakurri / deskargatu

UDABERRIAN BIZIKO GARA
Ibon Muñoa
Ataramiñe
2017
irakurri / deskargatu

AXELKO ETA OTSOKO BERTSOTAN
Xabier Ugarte
Kepa Etxeberria
Ataramiñe
2017
irakurri / deskargatu

ATARAMIÑE'16
2016
irakurri / deskargatu

HAIZEA
Hainbaten artean
Ataramiñe
2016
irakurri / deskargatu

KUKU ERLOJUA
Kepa Etxeberria
Xabier Ugarte
Ataramiñe / Etxerat
2016
irakurri / deskargatu

HAIZEA ETA LIZAR MAGIKOA
Ataramiñe / Etxerat
Kepa Etxeberria
Xabier Ugarte
2016
irakurri / deskargatu

BIDEAN GAUDE,
AURRERA GOAZ,
JOAN ZIRENEKIN
Ibon Muñoa
2016
irakurri / deskargatu
Bideoa

KARTZELAKO KRONIKAK
Jexuxmari Zalakain
2016
ePub
deskargatu

ATARAMIÑE'15
2015
irakurri / deskargatu

ILARGIRAINO
Mikel Orbegozo
2015
irakurri / deskargatu

BURDIN ELORRI ARANTZETAN
Joseba Arregi Erostarbe
2015
irakurri / deskargatu

ATARAMIÑE'14
2014
irakurri / deskargatu

URTE ILUNAK
Nelson Mandela/Ekaitz Sirvent
2014
irakurri / deskargatu

ATERA
Liburua + CD
2014
irakurri / entzun

AINARAK HERRIRA
ITZULIKO DIRA
Ibon Muñoa
2014
irakurri / deskargatu

ATARAMIÑE'13
2013
irakurri / deskargatu

AGURRA ETA OHOREA
Euskal militanteen heriotza kronika
Jokin Urain
2013
irakurri / deskargatu

Z²
Mikel Antza
Antzerkia
2013
irakurri / deskargatu

PRESO NAGO 2
Mikel Orbegozo
komikia
2013
irakurri / deskargatu

AMETSEN TXOKOAN
Musika CD
2012
entzun / deskargatu

ATARAMIÑE 12
2012
irakurri / deskargatu

FAKIN XOKONA
poemak
Oier Goitia
2012
irakurri / deskargatu

SASIAN BARNA
nobela
Xabier Makazaga
2012
irakurri / deskargatu

KANDELA BAT PIZTEKO BEHAR DENA
Testua: Mikel Antza
Irudiak: Iker Moreno
2012
irakurri / deskargatu

ATARAMIÑE 11
2011
irakurri / deskargatu

ESPETXETIK AT
komikia
Borxa Urberuaga
2011
irakurri / deskargatu

AMETSEN TXOKOAN BIZI NAIZ
Ibon Muñoa
2011
irakurri / deskargatu

BAKARMORTUKO KRONIKAK
Mikel Antza
2011
irakurri / deskargatu

ATARAMIÑE 10
2010
irakurri / deskargatu

PRESO NAGO
komikia
Mikel Orbegozo
2010
irakurri / deskargatu

ATARAMIÑE 09
2009
irakurri / deskargatu

PENUMBRAS DE UN AYER
Iñaki Ojeda
2009
irakurri / deskargatu

ATARAMIÑE 08
2008
irakurri / deskargatu

KARTZELAKO NEURRIAK
Urtzi Zubizarreta
2008
irakurri / deskargatu

Mendian gora, mendian behera, Euskal Herrian zehar
mahai-jokoa
Zorion Zamakola
2008

ATARAMIÑE 07
2007
irakurri / deskargatu

ZIMAREN ABENTURAK
Belen Gonzalez/Kepa Etxebarria
2007
irakurri / deskargatu

CLAUDE GUEUX
Victor Hugo/Zorion Zamakola
2007
irakurri / deskargatu

ATARAMIÑE KANTUZ
Musika CD
2006
entzun / deskargatu

ATARAMIÑE 06
2006
irakurri / deskargatu

ATARAMIÑE 05
2005
irakurri / deskargatu

AZERI GOSETIA
Kepa Etxebarria
2005
irakurri / deskargatu

LUNAREN GOIZTIRI
Juan Luis Mugertza
2005
irakurri / deskargatu

ATARAMIÑE 04
2004
irakurri / deskargatu

SEINERI AURREZ AURRE KONTATURIKO IPUINA
Joxe Blanco
2004
irakurri / deskargatu

GOSEA LAGUN, LAGUNA
Segapoto kolektiboa
2004
irakurri / deskargatu

KARTZELAKO LEIHOTIK
Joseba Arregi
2004
irakurri / deskargatu

ATARAMIÑE 03
2003
irakurri / deskargatu

EL SILENCIO DEL INFIERNO
Fernando Alonso
2003
irakurri / deskargatu

ATARAMIÑE 02
2002
irakurri / deskargatu

BURDINEN ARTEKO HERRIA
Amnistiaren Aldeko Mugimendua, 2009
irakurri / deskargatu

ESKULARRUAK EROSTERA
Nankichi Niimi / Urko Labeaga
Amnistiaren Aldeko Mugimendua, 2007
irakurri / deskargatu

AURRERA NEKEZ EGITEN BAITU HERDOILDUTAKO ORRATZAK...
Xabier Aranburu
Etxerat, Bota Punttuba, Noaua!, 2006
irakurri / deskargatu

OROIMENA ALA IA EZER EZ
Askatasuna, 2006
irakurri / deskargatu

LUGARITZEN
Etxerat, 2005
irakurri / deskargatu

KALERA
Amnistiaren Aldeko Mugimendua, 2004
irakurri / deskargatu

KALERA
bideoa
Amnistiaren Aldeko Mugimendua, 2004
ikusi / deskargatu :

KARTZELAKO LANAK
Jon Etxeandia
Amnistiaren Aldeko Mugimendua, 2001
irakurri / deskargatu

GARTZELATIK
Jon Tapia
Amnistiaren Aldeko Batzordeak, 1999
irakurri / deskargatu

GOGOETA BIZIAK
Fernando Soto
1994
irakurri / deskargatu

PELLO MARIÑELARENA
Amnistiaren Aldeko Batzordeak, 1993
irakurri / deskargatu

IZAINA
Jokin Urain
Amnistiaren Aldeko Batzordeak, 1990
irakurri / deskargatu

LA CUENTA DE LOS PASOS
Xabier Sanchez Erauskin
Vosa, 1988
irakurri / deskargatu

DIEZ AÑOS DE TORTURA Y DEMOCRACIA
Eva Forest
Amnistiaren Aldeko Batzordeak, 1987
irakurri / deskargatu

INTXAUR AZAL BATEN BARRUAN eta EGUBERRI AMARAUNA
Puerto de Santa Mariatik
Amnistiaren Aldeko Batzordeak, 1983
irakurri / deskargatu

ASKATASUNAREN IBILALDIA
Jokin Apalategi
Elkar, 1978
irakurri / deskargatu

"Operación Poncho"
LAS FUGAS DE SEGOVIA
Angel Amigo
Hordago, 1978
irakurri / deskargatu

TESTIMONIOS DE LUCHA Y RESISTENCIA
Eva Forest
Mugalde, 1977
irakurri / deskargatu

PRISION DE SEGOVIA
Julen Agirre
Mugalde, 1976
irakurri / deskargatu

BALADA DE CARABANCHEL
y otros poemas celulares
Alfonso Sastre
Ruedo Ibérico, 1976
irakurri / deskargatu

HERRIALDE BERDEA
Jonan Aranguren Iharra
Jose Benito Mujika Xenki
1974
irakurri / deskargatu

Bilatu blog honetan:

Kartzela kontuak

Euskal Preso Politikoen Kolektiboa

• Burdinen arteko herria :: liburua ::
• Kalera 2004 :: liburua :: bideoa
• BARRUTIK aldizkaria 1989-1993
• Argazkiak. Euskal preso politikoak 1983
• Ongi etorri!
• Wikipedian

kalerainfo aldizkaria [kalerakalera.eus]

• kalerainfo 16 2021 uda
• kalerainfo 15 2021 udaberria
• kalerainfo 14 2020 negua
• kalerainfo 13 2020 udazkena
• kalerainfo 12 2020 udaberria
• kalerainfo 11 2019 negua
• kalerainfo 10 2019 udazkena
• kalerainfo 09 2019 uda
• kalerainfo 08 2019 udaberria
• kalerainfo 07 2018 negua
• kalerainfo 06 2018 udazkena
• kalerainfo 05 2018 uda
• kalerainfo 04 2018 udaberria
• kalerainfo 03 2017 negua
• kalerainfo 02 2017 udazkena
• kalerainfo 01b 2017 uda
• kalerainfo 01 2017 uda

Presoen egoera

• Presoen zerrenda
• Espetxeetako helbideak
• Espetxeetako mapa
• Etxerat. Dossierrak
• Etxerat. Hilabetekaria
• Etxerat. Seihilerokoa
• Etxerat. Urtekoa
• Etxerat. Bideoak
• Jaiki Hadi. Txostena
• Dispertsioa. Ikasketak

Jarraitu

• 
  RSS jarioa
• 
  mastodon.eus
• 
  Literatura koadernoak
• 
  @ataramine
• 
  Jaso bidalketa berriak e-postaz

Kontaktua

Atalak

• Artikuluak
• Ataramiñe
• Aurkezpenak
• Ekitaldiak
• Espetxea eta Literatura
• Espetxeko gutunak
• Iheslariak
• Katalogoa
• Liburuak
• Musika
• PDF
• Presoak
• Sailkatugabeak
• Twitter: #EspetxeanIdatziak
• Info7: Galtzetan gordetzeko

Admin

• Hasi saioa
• Wordpress
• XHTML

Creative Commons
lizentzia baten menpe

Software librea
erabiltzen dugu

TOR projektua