“Sorkuntza, ihesbide”, Berria egunkarian

2015 1 martxoa

Sorkuntza, ihesbide
Ander Perez
Berria 2015.03.01

Espetxean daudenentzat, askatasun iturri izan daiteke sortze prozesua, bertatik ihes egiteko bidea ematen dien buru ariketa; hamaika artelan sortu dira kartzeletako barroteen artean.

→ berria.eus: GILTZAPEAREN AURKAKO GUDA
→ berria.eus: Tradizio luzeko generoa Euskal Herrian
→ berria.eus: Jokin Urain. Preso ohia eta idazlea «Espetxeko hesi eta munstroak eraisteko balio du sorkuntzak»
→ berria.eus: Sorkuntza, ihesbide.pdf

Irudiak: Iker Moreno

GILTZAPEAREN AURKAKO GUDA

Askatasun irrikaz erantzuten dio presoak askatasun gabeziari. Erantzun naturala da ihes egin nahi izatea. Eta horretarako bide, pareta zulatu eta alde egiteko bitartekoa da sorkuntza. Bataila bat, azken finean, aske izan nahi duen presoaren eta itzalpean mantendu nahi duen espetxearen artekoa.

Etengabeko galdera da: zergatik idazten du idazleak? Zergatik margotu margolariak? Zergatik pazientziaz harria zizelkatu, azken eskultura lortzeraino? Barrenetik sortzen den zerbait izanda, erantzun propioz erantzuten dio artista bakoitzak galderari, ia erantzunik merezi ez lukeen galdera balitz bezala, norberak bere sormenari paratu nahi izan dion arrazoia salbu. Badira, ordea, denok berdintzen gaituzten egoerak, ñabardurak gorabehera. Askatasunaren galera esperientzia bortitzegia da edonorentzat, eta sentipen komunak sortzen ditu. Eta hortik datoz, halabeharrez, erantzun komunak ere. Askatasun irrikaz erantzuten dio edonork askatasun gabeziari.

Ia gizateriarena bezain luzea da presondegien historia. Eta kartzela bezain zaharra da handik ihes egiteko desira ere. Amets horrek bultzatzen du, eta elikatu, preso dagoenaren sorkuntza. Izan ere, Josu Martinezek Tunelak, izarak, mozorroak eta bafleak liburuan galdetzen duen bezalaxe, «munduan egoteko modurik zatarrena baldin bada preso egotea, zer egon liteke politagorik eskapatzea baino?».

Galdera horren arrazoiketa bere eginez, murruetan zirrikituak egin eta askatasunerako bidea zabaltzeko baliatu dute sorkuntza preso egondako askok. Luzea da hesi artean ekoitzitako lan artistikoen zerrenda, lan horiek egin diren denbora bezain luzea. Pentsa: euskal literaturako lehen lan inprimatuko olerki bat (Mosen Bernat Etxepareren kantuia) ziega batean idatzia izan zen.

«Ihesa da presoaren ametsa. Hemen gaudenontzat, sinonimo dira itxaropena eta ihesa. Eta idazten duen presoaren itxaropena ere ihesa da». Jokin Urainen hitzak dira, Ez dago etxean liburukoak. 27 urte preso egin dituen idazle horrek kartzelako murruen artean sortutako euskarazko testuak bildu eta aztertu zituen liburuan. Eta, aldeak alde, bulkada bat ikusi zuen paperean zerbait betikotzera ausartu ziren guztiengan: ihesa. Askatasunaren irudikapen gisara, ihesa, plano sinbolikoan. Baina baita errealean ere: sorkuntza emaitza perfektua ez al da koilararen pazientziaz hormigoian zulatutako tuneletik egindako ihesaldi arrakastatsua?

«Urruntzeko bitartekoa» da sorkuntza Oier Gonzalezentzat ere. Preso egondakoa da, eta Ataramiñe euskal presoen lanak zabaltzeko argitaletxeko kide da egun. 1983an Puerto de Santamariako (Cadiz, Espainia) espetxean zeuden euskal presoek kaleratutako Intxaur azal baten barruan lana du gogoan. Shakespeareri erreferentzia egiten zaio liburuan —hortik datorkio izenburua—, Hamleten pasarte bat gogoraraziz: «Intxaur azal baten barruan bizi ninteke, eta unibertsoaren errege sentitu». Metafora bat dakar pasarteak, Gonzalezen hitzetan: «Intxaur oskol horretan mundutxo bat eraikitzea bada, aldi berean , intxaur oskol horretatik ihes egiteko bide bat». Sorkuntza da mundu hori; kartzela, intxaur oskola.

Iker Morenok «deskonektatzeko» baliatu zuen sorkuntza espetxean izandako tartean. Bereak dira erreportaje honen irudiak, Oier Goitiaren Fakin Xokona libururako egindakoak. «Sortze prozesuak gidatzen harrapatzen nau, eta, beraz, nire burua horretan zentratzen da. Giro horretatik deskonektatzeko modua da». Eta presoa inguratzen duen girotik alde egitean, «bideak du garrantzia» Morenoren ustez, «prozesua bera delako gozatu nahi izaten dena». Horregatik, beretzat, azken emaitzak berak bigarren mailako balioa du kartzelan. Are gehiago: harresi artean sortutako «lan sakonenak eta osatuenak»beretzat gorde izan dituela dio preso ohiak, «inorekin konpartitu gabe».

Sorkuntza, egunerokoan

Kartzela arrotza da han egon ez denarentzat. Erreferentzia kulturalak espetxeen irudiz beteta egonagatik, presoak baino ez daki zer den bertan egotea. Gauetik egunera aldatzen da pertsonaren bizimodua, burdinazko ateetatik sartu orduko. Eta ohiko bizitza, gauzarik txikiena ere, oztopo bilaka daiteke. Egoera horretan, paperean, oihalean edo pentagraman jasotzen denaz harago, sorkuntzak badu beste baliorik: iraupen hutsarena. Gonzalezek dioenez, «egunerokotasuna errazteko tresna» da sorkuntza kartzelan. Adibide praktikoetara eramanda: Frantziako espetxeetan, non «banatzen den janari eskasarekin ozta-ozta iraun» daiteken, presoak bere kasa kozinatu behar izaten duela dio. Irudimena astintzearen ondorio da presoek tomate kontzentratuen aluminiozko hodiekin, kontserba poto hutsekin eta olioarekin egiten dituzten sukaldetxoak. «Espetxe teknologia» deitzen dio Gonzalezek horri.

Inguru arrotz hori «norberarena egin eta norberaren modura birsortzeko» beharra ikusten du Morenok presoarengan. «Edertasuna sortzeko beharra, edertasunik ez dagoen toki batean». Buruari eragin behar dio presoak, itxituratik zerbait atera nahi badu. Olatz Caminos presoak honela idatzi zuen Bakarlekuko bakarrizketa lanean: «Ikusleak galdetu behar dio bere buruari nola egiten duen emakumeak [presoak] hogei orduz alaitasuna, itxaropena, interesa bizirik mantentzeko, maitasuna ereiteko, edertasuna sortzeko». Oztopoei aurre egin behar baitie presoak, etengabe. Sorkuntza ez da erraza giltzaperatua dagoenarentzat; «dena dago kontra», Morenok dioenez. Baina irudimenak aurre egiten dio gabeziari: «Gogoan dut postal batzuk egiteko txorroskiloaren aiztoa atera behar izaten genuela, eta boligrafo baten plastikozko tutura itsatsi». Baina horrek badu alderdi positiborik ere: «Hainbeste erronka izateak soluzioak bilatzera derrigortzen zaitu. Sorkuntza, azken batean, hori da: soluzioak bilatzea».

Oztopoez mintzo da Dario Malventi antropologoa ere. Urte luzeak daramatza kartzelaren eta sorkuntzaren arteko harremanak aztertzen. Lau urte eman zituen Asturiasko (Espainia) Villabonako kartzelan, bertako hezkuntza unitate terapeutikoa ikertzen, barru-barrutik. Azkenean, proiektutik —eta kartzelatik— kanporatuak izan ziren bera eta Alvaro Garro bere ikerketa kidea, kartzelako programa harekin kritiko izateagatik. Geroztik, Renatio Curcio eta Nicola Valentino italiar preso politiko ohiekin ibili da lanean. Kartzelatik aterata, Sensibili Alle Foglie argitaletxea sortu zuten aurreko biek, presoen ametsak eta sormena aztertzeko. Eta haritik tiraka heldu dira hainbat ondoriotara. Malventik honela laburbiltzen ditu: «Pertsona bati askatasuna kentzen zaionean, erresistentziarako mekanismoak sortzen ditu. Gizakiak, ustez gainditu ez daitezkeen oztopoen aurrean ikusten duenean bere burua, beste produkzio sinboliko bat sortzeko beharra izaten du. Sorkuntza ekintza hori erabat beharrezkoa da itxialdiak dakarren sufrimendua gainditzeko».

Malventik dioenez, kartzelako sorkuntzak «bizirik eusten die» presoei, «identitate eta askatasun espazio propioa eratzen dutelako. Eta, hain zuzen ere, identitatea eta askatasuna dira instituzioak desagerrarazi nahi dituen elementuak».

Ezin erabat urrundu

Lau paretek mugatzen dute preso dagoenaren unibertso fisikoa. Metro koadro gutxi batzuk. Barrote tarteek uzten duteneraino heda daiteke gehienez begirada. Baina presoak badu, itxaropena elikatu nahi badu, hortik harago begiratzeko beharra. Irudimena piztu behar du, sortu, sinbolikoki bakarrik bada ere, lau hormek giltzaperatzen duten hori mundu bakarra ez dela sinesten jarraitu ahal izateko. Esperientzia berdintzailea da hori, jatorriz eta izaeraz ulertzerik ez duena. Bost axola nondik zatozen, bost axola zergatik zauden preso. «Erantzun unibertsala» da, Malventik dioenez. «Naturala», Gonzalezentzat. «Ikaragarria da nola berdintzen duen espetxeak sormenerako bulkada. Elementu hegemonikoak topa ditzakegu, itxiturarenak, bai Euskal Herrian, bai AEBetatik Leonard Peltierrek edo Mumia Abu Jamalek kaleratutako lanetan. Espetxeko esperientzia hainbesteraino da berdintzailea, presoaren subkontzientean eragiteraino».

Paretak zulatzea da presoaren desira, eta horretarako erreminta da sorkuntza, mundu hori albo batera utzi eta ihes egiteko. Baina presoa preso da ateak irekitzen ez diren bitartean. Eta nahia hori bada ere, ez da erraza urruntze erabatekoa eskuratzea. Horregatik, genero batez hitz egiterik balego, elementu autobiografikoak presenteen dituen generoaz ariko ginateke espetxe literaturaz hitz egitean. Agerikoa da sortzailearen isla kartzelan sortzen duen horretan. Badira kartzelako esperientziaz idazten dutenak, zehatz, deskribapen kronika gisara. Eta badira, kontrara, kontakizuna zeharo espetxetik kanpo kokatzen dutenak, «hain zuzen ere, beren burua espetxetik kanpo kokatzeko», Gonzalezen ustez. Baina «beti, inplizituki bada ere, beti» dago kartzelaren itzala. Sortzean, hain zuzen , «beti agertzen da sortzailea nondik ari den sortzen», Morenoren iritziz.

«Ihesa amets, baina gehienetan ametsek egiten dute ihes, goizean esnatzean presoak kartzelan utzita», idatzi zuen Urainek. Sortu den hori bukatu bezain laster desagertuko balitz bezala. Berriro hasi behar da sortzen, berriro ihesaldia prestatzen. Baina Gonzalezek dioenez, kartzelaren gudu zelaian «bataila» da sorkuntza, presoaren eta askatasun faltaren arteko bataila. Eta sortzea, une batez bada ere, gutxika-gutxika guda hori irabazteko pausoak ematea da. Astiro-astiro, aske bizi nahi duen presoaren alde orekatzea balantza, hura itxi nahi duen kartzelaren kaltetan.

Tradizio luzeko generoa Euskal Herrian

Oier Gonzalezentzat, «tristea» eta «adierazgarria» da espetxeko sorkuntzak Euskal Herrian izan duen presentzia. Luzea bada, behintzat, orain arte egindako bidea. Euskarazko lehen lan inprimatuan, hots, Bernat Etxepareren Linguae Vasconum Primitiae-n (1545) ageri den Mosen Bernat Etxepareren kantuia testua giltzapean idatzia izan zen. Gerora etorriko ziren Joxe Amenduze — «hemen natza ehortzirik»—, Juan Inazio Iztueta, Martin Larralde eta Etxahun Barkoxe. Iparragirrek ere idatzi zuen bertsorik, kartzelatik irtetean: «Giltzapean sartu naute poliki-poliki…». 1936ko gerrak euskal herritar asko eraman zituzten espetxera. Handik sortu zuten Espetxean aldizkaria, testuak biltzeko. Ordutik aurrerakoa ezagunagoa da. Milaka dira azken urteetan kartzelako itzaletik pasatu direnak. Denetariko lanak utzi dituzte, literaturan batik bat, baina baita arte plastikoetan ere. Eta egunerokoaren kronika dira kartzeletako hesietatik joan-etorrian dabiltzan gutunak. Sormenak jarraitzen du, gaur egun ere. Erakusketa batek utzi digu azken adibidea: Herve Di Rosa artistaren ekimenez, euren koadroak erakutsi dituzte Saint Maur espetxeko (Frantzia) presoek. Tartean da Zigor Garro euskal presoa ere.

Jokin Urain
Preso ohia eta idazlea
«Espetxeko hesi eta munstroak eraisteko balio du sorkuntzak»

Ziega barrutik idatzi ditu Jokin Urainek orain arte kaleratutako lan guztiak. Kartzela den «absurdoa» bere buruari azaldu ahal izateko balio izan dio sorkuntzak barrote artean.

2013ko azaroan Herrera de la Manchako (Espainia) kartzelatik irten zenean, bizitza erdia zeraman preso Jokin Urainek (Mendaro, Gipuzkoa, 1959). 1986an atxilotu zutenetik, 27 urte egin ditu giltzaperatua, espetxez espetxe. Han josi ditu orain arte kaleratutako liburu guztiak: lau hormen artean. Espetxeko sorkuntzaren adibide da, sortu duelako, eta euskaraz kartzelan idatzi dena ere bildu eta aztertu izan duelako.

Zerk bultzatzen du presoa sortzera?

Bizi nahiaren bultzadak eramaten du presoa zerbait egitera. Sorkuntzak badu kartzelaren absurdo hori norbere buruari azaldu beharra, absurdo horrek berak jan ez dezan presoa.

Erantzun naturala da, beraz.

Bai, bizinahi horrek modu naturalean eramaten du presoa zerbait egitera.

Eta horrek, nolabait, preso guztiak berdintzen ditu.

Edonongo presoengan dago bizinahi hori. Kontua da askotan presoen mundu hori galeran erortzen dela; ez baduzu helbururik, bizinahi hori ez baduzu planteatzen helburu bati begira, kartzelako zurrunbiloak jaten zaitu. Horretan datza presoen arteko ezberdintasuna.

Zure lanetan ihesaz mintzatzen zara, behin eta berriz.

Bai; dudarik gabe, ihes egiteko modua da sorkuntza. Badago kartzelako errealitate absurdo eta irensgarri horretatik, nola edo hala eraitsiko zaituen horretatik ihes egiteko beharra. Baina ez da sarri aipatu izan den ihes fantasiazkoa bakarrik; badago ihes egin nahi erreal eta fisiko bat ere. Norbere irudimenaren ahalmenaren araberakoa da hori; gero, sormenera edo prestakuntzara bideratzen da.

Zuk diozunagatik, askotarikoak dira ihesak: «Egiazko eta alegiazko ihesaldiak, burutuak eta zapuztuak, amestuak eta amesgaiztotuak».

Lehenengo irudimenean gauzatzen ez diren ihesak ez dira inoiz errealitatean gauzatuko. Ihes horri begira irudimenean jardutea beharrezkoa da. Gero hasten dira errealitatean poliki-poliki gauzatzen. Bide horretatik etorri dira benetan lortu diren ihesaldiak, baita porrot egiten dutenak ere. Bai eta norberarentzako bakarrik balio izaten duen ihes literarioak ere.

Denbora kudeatzeko, betetzeko modua da sorkuntza kartzelan. Nolakoak lirateke giltzapean pasatu dituzun 27 urteak literaturarik gabe?

Ez dut imajinatu ere egin nahi. Ez dakit idatzi dudan horri literatura deitu dakiokeen; nolabaiteko idazte jarduna izan da. Alde batetik, absurdo hori guztia norbere buruari azaldu beharra dago, ulertzeko. Era berean, kartzelaren hesiak eta munstro hori eraisteko balio du. Literaturak ere badakar, gainera, ariketa intelektuala: norbere burua janzteko ariketa da.

Kartzelan ondu duzu orain arteko sorkuntza literario guztia. Kalean egonda, apaldu al zaizu idazteko bulkada hori?

Bai. Sorkuntza literarioaren behar hori ez dut kartzelan bezala sentitzen, baina sentitzen dut nola edo hala jardun beharra kartzelako mundu horri eta kartzelan dauden kideei erreferentzia eginaz. Historiaren ikuspegitik, batez ere.

Bulkada militantea da orain, beraz, lehen gizatiarra zena.

Bai, Eta, batez ere, kartzelan nola edo hala idaztea pentsatu baina ezinezkoa zelako alde batera utzitakoa orain ari naiz berreskuratzen eta pixka bat josten.

Zaila da, kartzeletako lanetan, presoaren isla ez agerraraztea.

Azken finean, bi aukera dira: tripetatik idaztea edo burutik idaztea. Eta, batzuetan, zaila da tripetatik ez idaztea, norbere sentipenen nahasketa horiek pixka bat alboratuz, eta idazketa norberarentzat bakarrik izan ordez besteei kontatzeko eginez. Hori ez da erraza izaten.

Eta horregatik beharbada, ia etengabea da ni-aren presentzia kartzela barruan egindako lanetan.

Esperientziak erakusten du kartzelan idazten dena —asko eta askotan behintzat— norbere buruari lotuagoa izaten dela. Kalean literaturara dedikatzen denak distrakzioagatik egiten du askotan, eta, horregatik, askotan errazagoa egiten zaio abstrakzioa. Baina egia da kartzelan ez dela hain erraza.

Espetxekoa tradizio luzeko generoa da euskal literaturan. Zerbait pentsarazi beharko liguke horrek.

Dudarik gabe. Batzuk esan izan dute sufrimendutik idazten dela, eta sufritzen egon garelako idatzi dugula. Nik ez dut uste sufrimendua ona denik ezertarako: ez idazteko, ez ezertarako. Kontua da ihes bezala ikusi izan dugula, eta bide horri ekin geniola. Etxeparek ere bere esperientziari egin nahi izango zion erreferentzia.

Galdera friboloegia da beharbada, baina sorkuntzarako leku egokia al da espetxea?

Gauza batzuengatik, leku egokia izan daiteke: denbora daukazu; ez daude kaleko joan-etorri asti gabeko horiek, eta, beraz, bai, badira abantaila batzuk. Baina ez dut uste kartzela ona denik ezertarako.

Idazlea bakardadearen bila ibiltzen da sarri. Kartzelan hori badago, baina nabaria da aldea.

Lagunartea gertu dagoenean da ona bakardadea, baina, bestela, lagunartea gertu ez badago, bakardadea ez da ona ez ezertarako, ez inorentzat.

Noiz arte iraungo du kartzelako literaturak?

Zoritxarrez, uste dut oraindik ere jarraitu beharko dutela idazten kartzelan daudenek. Eguneroko gorabeherei buruz aritzen da jendea kartzelan, eskutitzen bitartez batez ere. Asko idazten da kartzelan. Eta bai: zoritxarrez, idazten jarraitu beharko dute.

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Atalak: artikuluak, espetxea eta literatura, Sailkatugabeak

Jonan Aranguren / Jose Benito Mujika “Herialde berdea” 1974

2015 23 otsaila

Herrialde berdea
Testua: Jonan Aranguren Iharra
Irudiak: Jose Benito Mujika Xenki
1974

Herrialde berdea egile biak hil eta gero inprimatu zen 1974an, modu klandestinoan inprimatu ere, Torinon (Italia).

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

Jonan Aranguren Mujika Iharra
Bilbo 1951 – Urdazubi 1972.09.20

ETAko militantea. Kultura Frontearen arduraduna izan zen Gipuzkoan. 1972ko irailaren 20an Urdazubin beste bi burkidekin muga pasatzeko asmotan zirela, Guardia Zibilek tirokatuta hil zuten.

Jose Benito Mujika Zumeta Xenki
Zarautz 1950.11.23 – Lekeitio 1972.09.02

ETAko militantea. 1972ko irailaren 2an Lekeition Guardia Zibilak inguratu egin zuen Xenki eta Mikel Martinez de Murgia Mendizabal Mikelon zeuden etxea. Xenki leihoa zabaltzean frankotiradore batek tiro egin eta hil zuen. Mikelon ere tirokatuta hil zuten.

Beren herrien
askatasunaren zerbitzutan
giltzapeturik gertatu diren
guztien gorasarrean.

Munduko herri zapalduetako
haur guztiei eskainia.

→ Web orria: Herrialde berdea

Herrialde berdea. Dokumentala 1:04.29

Herrialde berdea. Dokumentalaren lagina 2:54

Jon Andoni Aranguren Iharra tiroz hil zuen Guardia Zibilak, 1972an; Jabier Goitia Kabi, berriz, lehergailu batek eztanda eginda hil zen, 1991n. ETAko militanteak ziren biak, bi belaunalditakoak, eta Herrialde berdea lanak haien ibilbideak batu ditu, istorio bakar bat osatuz.

Herrialde berdea, Eltzegor (Herrialde berdean, 1992) 4:47

Herrialde Berdea (doku)-KEATS 3:10

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Atalak: Bideoak, liburuak, PDF

Fernando Soto Rueda “Gogoeta biziak/Pensamientos vivos” 1994

2015 20 otsaila

Gogoeta biziak / Pensamientos vivos
Fernando Soto Rueda
1994

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

Fernando Soto Rueda 1927ko uztailean jaio zen Bilbon. Romon (Getxo) bizi zen 1991eko irailaren 1ean atxilotu zutenean. Tortura latzak jasan zituen. ETAri laguntza ematea leporatu eta espetxeratu egin zuten. Alcala-Mecon (Madril) eta Villabona (Asturias) espetxeetan izan zen, 1995eko maiatzaren 26an kalera irten zen arte. 2005eko otsailaren 4an hil zen, gaixotasun baten ondorioz.

Gogoeta biziak / Pensamientos vivos liburuan kartzelan idatzitako poemak jasotzen dira. Liburua haren lagunek argitaratu zuten.

Abertzale en la cárcel

Mi cuerpo ya encarcelado,
mis ropas también, todo es triste,
solo frio, nada tiene vida,
aquí tiene vida la muerte.
Estoy como piedra olvidada, sin alma,
la celda con viejas manchas de sangre,
alguien pedía no se qué, quizá ya
sin lápida en el campo Santo.
Llueve sí, llueve, lluvia extraña,
incolora sí, pero extraña también,
agazapada tras el cristal de mi celda,
como el mal que espera el descuido.
Mis pensamientos idealistas de libertad,
vuelan igual que cigarras en la noche,
sin cadenas, ni miedo ni muerte,
están cerca de las estrellas con la noche,
velando a Euskal Herria, tierra que amo
y serguiré amango, cuando el inmortal viento
me acompañe más allá de la muerte.

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Atalak: liburuak, PDF, presoak

Johnny Cash “San Quentin”

2015 11 otsaila

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Atalak: Bideoak, musika

Xabier Aranburu “Aurrera nekez egiten baitu herdoildutako orratzak…” 2006

2015 10 otsaila

Aurrera nekez egiten baitu herdoildutako orratzak…
Xabier Aranburu
Etxerat, Bota Punttuba, Noaua!, 2006

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

Xabier Aranburu Muguruza Xomorro aginagarrak espetxean 15 urte zeramatzala argitaratutako liburua. Hamabost urte horietan egindako bertsoen eta hainbat olerkien bilduma.

Espetxean jarraitzen du: 24 urte orain. Bertsoak idazten ere, herriko gauzetan, lagunentzat, Ataramiñe urtekarian…

San Praixku Jaiak 2014

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Atalak: liburuak, PDF, presoak

[Argazkiak] Jon Etxeandia gogoan

2015 9 otsaila

Jon Etxeandia gogoan
Bizkargi – Larrabetzu
2015.02.08

→ Jon Etxeandia gogoan
→ Gara egunkariko gutuna

Bizkargiko bertsoak. Etxahun Lekue

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Atalak: artikuluak, Ataramiñe

[Gara] Jon Etxeandia gogoan

2015 7 otsaila

→ naiz.eus: Jon Etxeandia gogoan

Jon Etxeandia gogoan
Mitxel Sarasketa eta Oier Gonzalez
Ataramiñe

Bihar omenaldi moduko bat egingo diogu Jon Etxeandiari Bizkargin eta Larrabetzun. Bizkargi tontorrean, eguerdian, ekitaldi xume bat, gure ohiko estiloan. Badakizu: Jonen bizitza eta gorabeherak errepasatu, kartzelako kontuak, poemaren bat, hitz batzuk, bertsoak, Eusko Gudariak… Bizkargiko sinbologia guztiarekin. Burkideak, lagunak, etxekoak, Jon inoiz ezagutu ez edo hari buruz orain arte ezer entzun ez dutenak hainbat. Jon 2010eko otsailean hil zen, orain bost urte, errautsak Bizkargin bertan eta Albertian zabaldu genituen, eta ez dugu zalantzarik izan ekitaldia non egin erabakitzeko. Elurraz zurituta egongo da, gainera. Elkarrekin bazkaldu eta arratsaldean Larrabetzuko Hori Bai gaztetxean Ataramiñez arituko gara, eta Oier Gonzalez eta Markel Ormazabalekin batera ekitaldi musiko-poetikoa izango dugu bertan.

Folleto bat egin dugu Wikipediatik hartutako Jonen biografia eta bere poema eta testu labur batzuekin. Sarriren «Zuek lore paper ederreko logelan» poema sartu dugu hor. Bizitzaren ikuspegi burgesaren kontra oldartzen zenean Jonek poema horren azken lerroak errezitatzen zituen haserre antzean: «Bizitza zuen moduko jendeagatik eman! Hobe gau-egunak edozein putaetxetan limonada zerbitzen pasatzea».

Roque Daltonen «Hora de la ceniza» poema ere jaso dugu programan. Lagun baten heriotzaren ingurukoa da. Jonen poetarik gustukoena izango zen ziurrenik. Atzera egin eta ematen du Jon bera ari zaigula bizien argietatik. Edo Roque gu garela eta Jon dugula gogoan: «Ahora llueve de nuevo. Nunca ha sido tan tarde a las siete menos cuarto como hoy. Siento deseos de reír o de matarme».

Omenaldia dela esango dugu, baina iruditzen zaigu Jon Etxeandia gogoan hartzen dugunean gehiago dela burkide eta lagun hilaren begietatik geure bizitzari begiratzea, geure oroimenak, desioak eta ametsak Jonen aurrean jartzea haren begietatik geure burua ikusteko.

Ataramiñe proiektua bera sendotzeko ideia ere badago Jonen omenaldiaren baitan. Elkarrekin egon, hitz egin, proiektuak mahai gainean ipini, harremanak zabaldu, zuekin jardun… Emankorra da espetxeko literatura. Igual gero beste gauzetan ere ibiliko gara, baina horretan ere Jonek markatuta utzi zigun bidea. Bide hori jarraitzeko ekarriko dugu gogora. Zuek ere, lau pareta arteko lagunok, gogora ekartzen zaituztegun bezala, etxera ekarriko zaituztegun egunari begira.

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Atalak: artikuluak, Ataramiñe

Jon Etxeandia gogoan

2015 7 otsaila

Jon Etxeandiak gauza asko egin zituen bere bizitzan. Horien artean Ataramiñe sortu eta bideratu… 2010eko otsailaren 9ra arte. Aurten omenaldi xume bat egingo diogu, otsailaren 8an, haren heriotzaren urteurrenean.

Aitxaki bat ere bada, Jonen lagunak, burkideak eta etxekoak Ataramiñeren inguruan bildu eta Jon gogoratuz geure ibilibideaz jarduteko.

Hartara, 12:00etan batzar orokorrean besarkatuko dugu elkar Bizkargiko tontorrean. Haren figuraz, borrokaz, espetxeaz, literaturaz, elkartasunaz, geure bizitzaz jardungo dugu, bakoitzak dakien eran. Poemak errezitatu, batailak kontatu, kantatu, entzun, inguruari begiratu, gogoeta egin… Jon Etxeandia gogoan.

Bazkaria antolatu nahi dugu Larrabetzun, elkarrekin bazkaltzeko. Izena emateko epea: otsailaren 2ra arte, ataraliteratura@gmail.com helbidean. Bestela ere Larrabetzun egongo da non bazkaldu.

Eta 19:00etan Larrabetzuko HORI BAI gaztetxean, Oier Gonzalez eta Markel Ormazabalek gartzelari buruzko gogoeta musikatua eskainiko diote: BURDIN HARIAK ETA PLASTIKOZKO KOILARAK (MAITASUN LUBRIKATUA).

“Hautatutako testu, kantu eta irudien bitartez kartzelako erloju-goilare-izararte-izaretatik bidaia egitea proposatzen dizuegu solasaldi musikatu eta gogoeta partekatu honen bitartez“.

> Foileto hau deskargatzeko: Jon Etxeandia gogoan.pdf

> Ataramiñe: Jon Etxeandia, gure artera
> Wikipedia: Jon Etxeandia Zorroza

> Kartzelako lanak. Jon Etxeandia & Juan Antonio Olagorta
> Gosea lagun, laguna. Jon Etxeandia & Xabier Beloki [Segapoto Kolektiboa]
> Itzalpeko ahotsak. Askoren artean. Jon Etxeandia [Pabel Ortzantza]

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Atalak: artikuluak, Ataramiñe

[Urola Kostako HITZA] Ekaitz Sirvent, elkarrizketa

2015 4 otsaila

→ Urola Kostako HITZA: Ekaitz Sirvent: “Espainiara eramateak geure eskubideak are gehiago urratzea ekarriko du”

→ literaturakoadernoak.org: Jon Benito: Preso politiko oro Nelson Mandela bat da bere hersturan

Ekaitz Sirvent: “Espainiara eramateak geure eskubideak are gehiago urratzea ekarriko du”
Amaia Ventas Aldabaldetreku
2015.02.04

«Indefinizio egoeran» dago Ekaitz Sirvent zarauztarra, Frantzian epaituak izan diren gainontzeko euskal presoak bezala. Izan ere, Espainiako kartzeletara eramateko «mehatxuaren» aurrean, euskal presoen zein haien senide eta lagunen eskubideak are gehiago urratzea ekarriko duela uste du Sirventek. Besteak beste, azaldu du agian ez dizkietela kontuan hartuko Frantziako kartzeletan betetako zigorrak, eta etxetik are gehiago urrunduko dituztela.

18 urteko espetxe zigorra ari da betetzen Tarasconen. Kartzela batetik bestera lekualdatu dute urteotan, berak euskaratu berri duen autobiografia baten pasarte bateko protagonista bezala: Nelson Mandela. Urte ilunak atala euskaratu du, eta horrek nolabait kartzela batetik bestera salto eginarazi diola esan du, «La Santetik Robben irlakora zein Pollsmoorrekora». Bere burua Mandelarekin lotuta ikusten du, gainera. «Bere herriaren askatasunaren aldeko borrokak, eta bereziki, preso egon izanak» lotzen du, «eskubide urraketak nozitu eta hauei oldartzeak».

Frantzian ari zara betetzen 18 urteko espetxe zigorra. Presoak Espainiaratzeko prozesuaren barruan, zein egoeratan dago zure kasua?

Frantzian jada epaituak izan garenon kasu berean: indefinizio egoeran. Hedabideek zabaldu dute balizko Espainiaratzearen berria, baina judizialki ez dago ezer martxan oraindik. Edonola, Espainiara eramateko mehatxua egin zaigu, eta ziur gaude ez dela euskal presoon zein gure senide eta lagunen eskubideak bermatzeko mugimendua izango.

Zer dakar presoak Espainiara eramateak?

Espainiara eramateak gure eskubideen urraketan sakontzea ekarriko du: etxetik urrunduko gaituzte; isolamendu moduluetan itxiko gaituzte; agian espetxe frantsesetan egindako urteak ez zaizkigu kontuan hartuko; unibertsitate ikasketak egiteko eskubidea eragotziko zaigu; gure postak eta telefono deiek murrizpenak jasango dituzte; bisita baimenak mugatuko zaizkigu; preso dauden bikoteak, ezkonduak edota seme-alabekin, banandu egingo dituzte…

Neurri hauek guztiek gure interesak kaltetuko dituzte eta, gainera, Espainiak indarrean jarri nahi duen lege europarraren izpirituaren aurkakoak dira.

Zer dio lege horrek?

Legeak dio «bergizarteratzeari» begira gauzatu behar direla xedapenok. Horregatik guztiagatik, Frantziako Justizia ministroari gutuna bidali genion iazko azaroaren 24an gure Espainiaratzeari erabateko errefusa adieraziz. Lehenago, gainera, Euskal Herriratzeko norbanako eskaera formalak aurkeztu genituela oroitu behar da.

Frantziako eta Espainiako gobernuen jarrerak nola ikusten dituzu?

Espainiak eta Frantziak uko egiten diote gatazka politikoaren konponbideari, Aieteko Adierazpenetik eta ETAk bere jardun armatua utzi zuenetik hiru urte pasatu diren arren. Badakite jakin konpondu gabeko gatazkaren isla garela, ukatu nahi duten gatazka politikoaren gordintasunaren erakusle. Baina bi gobernuek, bereziki Espainiakoak, denbora irabaztea dute helburu. Eta ondorioen arloa erabiltzen dabiltza, hain zuzen, Euskal Herrian Kataluniakoaren pareko prozesu independentista piztea ekidin nahi dutelako. Bortizkeria beharrezko zaielako herri honi hitza eta erabakia ukatzeko.

Presoen egoera aldatzeko urratsak areagotuko direla uste al duzu? Nola ikusten duzu euskal gizartearen erantzuna horren aurrean?

Ez da nire egitekoa euskal jendartea epaitzea. Alabaina, euskal preso politikook herritarrengandik jasotzen dugun elkartasuna eta maitasuna handia dela esan dezaket. Euskal Herriak bere preso eta iheslariak ahaztu ez eta betidanik babestu ditu.

Nelson Mandelaren autobiografiako Urte ilunak atala itzuli duzu liburu baterako. Zergatik liburu hori eta, zehatzago, atal hori?

Liburu hori aukeratu nuen Madiba erreferentzia politiko indartsua eta saihestezina delako askatasunaren alde borrokatzen duten mundu osoko herri zapalduentzat. Euskal presook asko estimatzen ditugu gure heziketa politikoa eta ideologikoa aberasten duten liburuak eta, zentzu horretan, Long walk to Freedom ezinbesteko liburu horietako bat da. Ezagun da gutxiengo zuriak ezarritako erregimen arrazistaren aurka borrokatzeagatik 27 urte igaro zituela apartheid-aren kartzeletan. Presoaldi hori guztia xehetasun handiz kontatzen du liburuan, 1964an Robben irlan kartzeleratu zutenetik 1990ean askatu zuten arte. Atal horiek euskaratzea erabaki nuen, lehen eskuko testigantza politiko eta historiko interesgarria delako.

Zer esanahi zuen liburu horrek zuretzat itzultzen hasi aurretik? Itzuli eta gero, aurretiko sentsazioak areagotu al zaizkizu?

Iraultzaile peto-peto baten lekukotasuna jasotzen du liburuak, eta hori da niretzako bere esanahia: Madibaren etsenplua. Bere bizitza helburu politiko baten aldeko konpromisoari eskaini zion: justizia sozialean oinarritutako Hegoafrika demokratiko, arraza anitz eta batuaren aldeko ahaleginari. Hasi Umkhonto we Sizwe (MK Nazioaren Lantza) erakundearen gudari eta gidari izatetik eta Hegoafrikako presidente izateraino. Igaro urte ilunetatik eta mendetako argia uzteraino. Itzulpenaren lehen zirriborroa amaitu ostean gertatu zen bere heriotza, eta egia bada ere lehengo sentipenek beste oihartzun zabalago bat izan zutela nire baitan, funtsean liburuak esanahi bera izaten jarraitzen du niretzat: bere testamentu politikoa da.

Zeure burua islatuta ikusi al duzu Mandelaren testuotan?

Bere herriaren askatasunaren aldeko borrokak eta, bereziki, preso egon izanak hurbiltzen nau harengana. Eskubide urraketak nozitu eta hauei oldartzeak. Guk ere, euskal presook, badakigulako zer diren urte luzeetako zigorrak. Badakigu zer den kideak kartzelan galtzea. Ezagutzen ditugu isolamendua eta zigor ziegak. Badakigu zer diren komunikazioen murrizpena eta ikasketak egiteko eragozpenak. Kartzelazain batzuen jarrera oldarkorra ere ezagun dugu. Baina, gure aurkako eskubide urraketek baino gehiago kezkatzen gaitu gure senitarteko eta lagunekin egiten ari direnak. Ezin da ahaztu sakabanaketa mendekuzko tresna politikoa dela, gure senide eta hurkoei sufrimendu handia eragiten die, baita batzuetan heriotza ere. Zentzu horretan, preso zegoela ama hil zitzaionean Mandelak buruan bueltaka izan zuen galdera korapilatsu hark euskal preso gehienon barruan inoiz habia egin duela esatera ausartuko nintzateke: zuzen egin ote genuen gure herria familiaren kaltetan lehenesten? Baiezkoan nago, noski, baina nire kasuan, nire familiak nahi eta desiratu gabe hartu nuen konpromisoa, eta nire erabakiak eragina izan du haiengan ere.

Lehendik ezagutuko zenuen autografia liburua, baina nola sortu zen itzulpen lanari heltzeko borondatea, gogoa?

Etxekoek sartu zidaten liburua La Santeko bisita batean. Maritxu Muruak argitaratua zuen Mandelaren biografia euskaraz, baina ez zegoen Mandelaren beraren lanik itzulita. Liburua irakurtzen amaitu aurretik erabaki nuen lan horretara jarriko nintzela.

Bulkada batetik abiatu nintzen, bada: kartzelako ordu grisen erdian Hegoafrikako ortzadarra nola sortu zen euskaratu nahi izatetik.

Itzulpen prozesua nola joan da? Oro har, zer baliabide izan dituzu?

Nire lanabesak ordenagailua eta hiztegi bat izan dira. Gaztelaniazko ediziotik itzultzen hasi eta bost hilabeteren buruan, 2012ko abendutik 2013ko apirilera, lehen zirriborroa amaitu nuen. Gainbegiratzeko hainbat kideri utzi nien testua. Eta haien ekarpenak jaso ostean, lagun dudan Jon Benitori atera nion. Bera arduratu da zuzenketa eta orrazketa lan nagusiez, Ataramiñeko lagunen esku utzi aurretik.
Bitartean, epaiketa izan zenuen.

La Santetik lekualdatu ninduten, Reau-ko espetxetik igaro ondoren Marseillako Les Baumettes-era berraldatu ninduten. Marseillan kideok bertatik lekualdatuak izan gintezen eskatzeko borrokaldi bati ekin genion, eta zigor ziegetan 56 eguneko egonaldia egin ostean irailean ekarri gintuzten Tarasconera. Espetxeratze baldintzotan, beraz, itzulpena aurrera atera izanak asko zor dio Joni.

Espetxealdiko egunerokotasunari ihes egiteko bidea izan al da?

Nire kasuan, paradoxikoki, ez da ihes betea izan. Kartzela batetik bestera egiten bainuen ihes, La Santetik Robben irlakora edo Pollsmoorrekora. Horrek halako herstura bat sortzen zidan. Baina, hala ere, nire ziegako egun beti berdinen monotonia eteteko modua izan da eta, era berean, borrokalari hegoafrikarren duintasun eta erabakitasun politikoaren lekuko isil izatea ohoragarria eta suspergarria izan zait.

Liburuaren hitzaurreak zera dio: “Mandelaren espetxealdia gure eskuetan ezarriz, Ekaitzen beraren espetxealdia gure esku ezartzeko. Ispilu joko bat, eta ertz batean gu geu, ikusle bezain partaide”. Ispilu joko horren ikusle bihurtu nahi al duzu irakurlea liburuarekin?

Irakurle bakoitza libre da ikusle edo partaide izan nahi duen erabakitzeko. Ez dagokit niri irakurlea ezertan «bihurtzea». Mandelak apartheid-aren kartzelen izugarrikeria azaltzeko asmoz idatzi zuen liburua, eta nik euskaratu besterik ez dut egin; nahiz eta itzulpen politiko bat den derrigorrez, euskal presook apartheid-aren kartzelak ez eta deportazio eta sakabanaketaren kartzelak ezagutzen baititugu.

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Atalak: artikuluak, presoak

Jexuxmari Zalakain, “Kartzelako kronikak XI”

2015 27 urtarrila

Jexuxmari Zalakain euskal preso politikoak Espetxeko Kronikak argitaratzen ohi ditu Herria 2000 Eliza aldizkarian espetxeratu zutenetik hona. XI. kronika hau 252. zenbakian argitaratu zuen. Argazkia: Wikipedia

→ Kartzelako kronikak (XI)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea
Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 252. zk. 2014

Irakurle hori, agur t’erdi

Askotan galdetzen didate adiskideek noiz aterako naizen, zulo hau behingoz utzita. Bada, zehazki ez dakit. Zortzi urteko kondena ipini zidan Auzitegi Gorenak, Angela Murillo buru zuen Epaimahiari bat kenduta, eta aritmetikaren arabera 2015eko azaroan atera beharko nuke (26an uste dut), baina, antza, pixka bat lehenago izango da. Izan ere, dirudienez, espetxera sartu aurretik A.N.k jarri zizkigun neurri kautelarrak kontuan hartzen ari omen dira. Gure kasuan astero sinatzea izan zen neurria. Eta adierazi zaigunez hamar sinadura bakoitzeko kartzela-egun bana kenduko digute. Zenbat kenduko didaten ez dakit zehazki. Dakidana da (ia) zortzi urte joan zirela EGIN itxi zutenetik epaiketa hasi zenera arte. Beraz, litekeena da 2015eko urrian kalean egotea. Besterik ezin dut esan. Idatzi diet abokatuei nire egoera aztertzen hasteko. Hortik aurrera, itxaron. Nolanahi ere den, hurrengo kronika azkena izango da.

Nonbait ez naiz oso preso txukuna izan. Sei hilabetean behin egiten diguten azterketaren (!) arabera ez naiz kartzelako bizitzara egokitu eta, beraz, nire kalifikazioa da “deficiente adaptación penitenciaria“. Lehen begiratura, gogora dirudi kalifikazioa. Barruko araudia ezagutzen ez duen edonork esango luke portaera bihurria daukadala kideekin, kartzelazainekin eta araudiarekin oro har. Ez zaude, bada, horretarako adinean, esango didate; ez da, irakurle? Beharbada ez zaizu arrazoirik faltako. Aurreko kronikan “zigortuta” nengoela idatzi nizun. Beharbada harrituko zinen. Behin baino gehiagotan idatzi dut desobedientziaz; praktikatu ere bai, zertxobait.

Galdetzera sartu nai Hezitzailearen bulegora, paperen bat eman behar zidala eta haren deia aprobetxatuz.

• Mesedez, andrea, zer esan nahi du “deficiente adaptación penitenciaria“?
• ?
• Ez da zure kontrako ezer, baina kuriositatea daukat, kalifikazioa gogor samarra iruditu baitzait.
• Ez dakit, testuingurua ikusi beharko litzateke.
• Zerorrek jakin beharko zenuke. Zuk ekarri didazu papera. Zure egitekoa da.
• Begiratuko dut testuingurua … Halere aurreratuko dizut guk ezin dugula zure merituak baloratu.
• Bada, ez baloratu. “Deficiente adaptación” ipini didazue. Hori balorazio borobila eta negatiboa da.
• Kontua da zuk ez daukazula punturik gure taulan.
• Zein taulan?
• Araudizko taulan. Kartzelak eskaintzen dizun ezertan ez duzu parte hartzen (garbiketan, taillerretan, ikasketa-programetan), beraz ezin zaitugu baloratu.
• Ados, baina orduan ez baloratu. Edozein moduz ni ez nago ezer egin gabe. Horri buruzko informerik baduzue.
• Ze informe?
• Moduluko funtzionarioek egunero osatzen dute txosena nire mugimenduekin. Ondotxo dakite non nagoen, zer ikasten dudan, zenbat ordu egiten ditudan eskolan, norekin nabilen, eserita nagoen ala patioari itzuliak kentzen…
• Horri buruz nik ez dakit ezer.
• Zu zara hezitzailea, eta emaitzak ekartzen dizkidazu.
• Begiratuko dut testuingurua.

Elkarrizketa dirudien baino lasaiagoa izan zen, patxadatsua. Ez nuen “parteri” jaso atrebentziagatik. Hurrengo egunean eman zidan azalpena. Nonbait kezkatuta joan zen andrea.

• Zure txostenean dio zure parteak kitatu gabe daudela (parte bat bete ondoren 6 hilabete joaten dira haren efektuak kitatzeko), abendura arte.
• Mila esker zure arduragatik, andrea.

Edozein moduz beharbada nire izen onerako itsusiegia zateke ipintzea: “muy buena adaptación penitenciaria“. Utikan.

Zaballarako ezgai

Dakizuenez, Zaballara lekualdatuak izateko gogoa adierazi dugu EPPKko kideok. Eta (orain bai) legezko araudia betez egin dugu eskaria, kartzela bakoitzeko Tratamedu Batzordean. Azken egunotan (azaroan idazten ari naiz) iritsi zait erantzuna:

“Valorada la carta presentada de petición de traslado se informa desfavorable por cumplir dondena por delitos relacionados con organización terrorista no disuelta y de la qaue no consta que Ud. se haya desvinculado ni haya dado muestras en ese sentido”.

Bingo! Demagun egia dela hor esandakoa. Kartzelako araudian ez dago inon baldintza hori lekualdaketak eskatzeko (ez eta emateko). Sakabanaketak ez ditu Europako estandarrak betetzen, eta eskubidea daukat / daukagu etxetik hurbilago egoteko, edozein izanda nire / gure delitua. Irakurle zorrotz hori: testuinguruari erreparatu eta garbi edukiko duzu erantzuna. Epaitegietara joteko erabakia hartu dugu, Estrasburgoraino iristeko prest. Bide luzea inondik ere. Baina bidea. Ari gara eskaria osatzen.

Ezustean, beste zerbait iritsi zait, nik eskatu ez dudana: “HITZ-EMAN, legezko bidea” deritzon Jaurlaritzako proposamena. Azpititulu gisara dio: “Presoak birgizarteratzeko legezko prozesuak laguntzeko programa“. Abisatzen du zirriborroa dela, eta dokumentua proposamen -eta kontsulta- fasean dagoela. Autorea: Bake eta Bizikidetzarako Idazkaritza Nagusia. 2014ko irailean sinatuta dator. Euskaraz eta gaztelaniaz. Txukun editatuta.

Ni ez noa dokumentua aztertzera. Irakurri ditut bizpahiru artikulu, alde eta kontra. Baina, zer nahi duzu, lotsa sentitu dut mamira jota. Benetan uste al dute Jonan Fernandezek eta enparauek birgizarteratzeko premia dudala/dugula? Zer da birgizarteratzea? E.H.ko gizartera itzultzea? Fisikoki 2015ean itzuliko naiz, eta arlo sozio-psikologikoari dagokionez, ez naiz sekula urrundu. Nire ueskal gizarteko balore asko eta asko konpartitzen ditut, eta beste asko ez. Horiek aldatzen saiatzen naiz, ahalik eta zintzoen. Ni ez naiz inor beste inoren borondatea epaitzeko, baina zer konfiantza izan dezaketa kartzelaldi osoan niregana hurbildu ez den norbait(zu)engan?; presoon egoera ezkutuan aztertzen dabilen erakunde batengan? “Konponketa moralak”, “iragana kritikoki berrikustea”, “hausnarketa autokritikoak”, “prozesu etikoak”, etab. hitz potolegiak dira era horretara lantzeko. Prozesu kolektiboak ezin dira maila pertsonalean ebatzi. Hain zaila al da hau ulertzea? Zaila izango da, zaila izango denez! Barkamena eskatzea bada helburua, batek baino gehiagok eskatu beharko lidake niri ere…

Eguneroko zertzeladak

Kartzelan ezin da egonkortasunarekin amestu: gutxien uste duzunean, aldaketa. Ederki asko geunden Lander, Oier eta hirurok 11. jmoduluan. Uda bukatu baino lehen bukatu zen gure poza. Landerrekin utzi naute Oier 7. modulura bidaliz. Han Asier topatu du eta, udazkenean sartuta, hirugarren kdiea heldu zaie: Joanmari Mariezkurrena, Hernaniarra, baserritarra. Marturtenetik ekarridute bere kondena betetzera, etxetik “hurbilago”, 60 urteko artzain bati dagokionez. Guk biok ziega berberetan jarraitzen dugu aspaldiko partez, ea noiz arte.

Moduluko bizitza asko aldatu da, txarrera. Lasai geunden, 70 bat lagun eskaz, 140 sartzen diren espazio batean: zarata gutxiago, jende legala(goa), etab. Bat-batean, egoliarron zenbakia apenas aldatu gabe, jendea aldatu dute: batzuk eraman, beste batzuk ekarri. Egonkorrenak atera, txoriburuenak sartu. Ostera zarata, liskarrak, portaera eskasak, trapitxeo konpultsiboa, begirada okerrak. Gure aurrekoek erakutsitako bideari jarraikiz, ederto eusten diogu egoerari, justuak izaten saiatuz -laguntza behar duenari eman, eta aurpegi gogorra dutenei, stop-, baina nabermen hondatu da giroa udaz geroztik… berriro aldatu arte, noski, hemen etengabea baita giza trafikoa, batetik bestera.

Niri neuri dagokidanez ederra egin didate, aspaldiko laguna kendu baitidate: Abu Bakr, albaniar musulman petoa. Zehazki zer gertatu zaion ez dakit. Kristuei ez bezala, Jehovaren lekukoei ez bezala, musulmanei ez diete elkarrekin otoitz egiten zuzten, ez patioan, ez bereberegi egokitutako lokal batean. Hori ilegala izateaz gain, iraingarria da erlijioa zintzo bete nahi duenarentzat. Bildotsaren Egunean (Abrahamek bere seme Isaak sakrifikatu nahi zuen eguna gogoratuz) elkarrekin otoitz egin zuten patioan, egun handia ospatzeko. Eta arazoak etorri zitzaizkien. Aurpegia eman zuten biak atera zituzten modulutik: Abu Bakr eta Ahmed Sahararra. Auskalo zer gertatu zen zehazki, ezkutuan atera baitzituzten handik pare bat egunera, siesta orduko isiltausna baliatuz. Ohitura hartzen ari zen nire adiskidea edozeini esateko: Allahren lege gizonenaren aurretik dago. eta… batek daki! Hilabete bat isolamenduan eduki ondore, haren portaera zelatatuz Bonxera (Lugo) eraman edute. Idatzi xume batean gaztigatu dit berria, bere puskak batu eta “kundan” joateko prestatzen ari zela.

Detailerik ez dit eman ni jabetu nadin nolakoa izan den isolamenduko bizitza. Aldiz, Muhammad profetaren hitz batzuk sartu dizkit:

“Zintzotasunak egiaranta eramango zaitu, eta egiak Paradisura. Hartara, Allah-k zintzotzat hartuko zaitu. Gezurrak, ordea, okerrera eramango zaitu, eta okerrak Infernura. Allh Goi-goikoak gezurtitzat hartuko zaitu”

Ez dakit “egiatia” ala “gezurtia” esan didan, nik baitakit okerren nagoela uste duela, musulmana ez naizelako…

Kontua da ingelesa ikasteko kiderik gabe utzi nautela, nire ikasketa-prozesua geldotuz. Lehen irakaslerik gabe ari bainintzen, orain bakar-bakarrik.

Faltan hartuko dut Abu Bakr laguna. Landerrek eta biok faltan hartuko dugu hark egiten zizkigun arroz gozoak, Kosovako erara. Nolako arroz-janak gureak, taperra goraino eta bero jaisten zigunean! Zoriona laster bukatzen omen da, eta hara, horixe gertatu. Lau urte egin ditut harekin, modulu berean. Eztabaida luzeak izan ditugu, erlijioari buruz gehieneak. Egia esan, eztabaidak ez zuen gehiagorako ematen. Agortuta zegoen, ez gai faltagatik, baizik ezinezkoa suertatzen delako bizitza, unibertso osoa, erlijiozko dogma bakar baten argitan epaitzea, erlijioa bera liburu bakarreko testu literalean oinarritzen denean; zientziak, historiak, ideologiek, gizakien erabaki libreek, psikologiak… lekurik ez daukatenean; gaixotasunak, psikiko sakonak barne, Korana irakurriz sendatzen omen direnean, herriak eta beren askatasuna Allhren ustezko esanetara makurtu behar direnean, erlijiozko komunitate unibertsala amets. Instintiboki, eztabaida utzi eta launtasuna gordetzea hobetsi dugu. Zer erremedio!

Halere asko ikasi dut harreman horretatik, besteak beste, bizitzak arauak oro gainditzen dituela, ez dela haietan kabitzen; nola izan daitekeen pertsona inteligente batek berea besterik ez ikustea, besteona akats hutsa dela sinisteraino. Prozesu horiek beste garaian barru-barrutik bizi izanak asko lagundu dit adiskidearen pentsakera ulertzeko. Eta pena sakona senitut dut, haren koherentzia pertsonala miretsiz edozein moduz. Allahk lagundi diezaiola, beraz. Dakizen hizkuntzatan esan dit Agur.

→ Kartzelako kronikak (X)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 249. zk. 2014

→ Kartzelako kronikak (IX)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 246. zk. 2013

→ Kartzelako kronikak (VIII)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 244. zk. 2013

→ Kartzelako kronikak (VII)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 240. zk. 2012

→ Kartzelako kronikak (VI)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 237. zk. 2012

→ Kartzelako kronikak (V)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 233. zk. 2011

→ Kartzelako kronikak (IV)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 227. zk. 2010

→ Kartzelako kronikak (III)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 224. zk. 2010

→ Gutuna
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 219. zk. 2009

→ Kartzelako kronikak (II)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 218. zk. 2009

→ Kartzelako kronikak
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea. Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 215. zk. 2008

Herria 2000 Eliza. Espetxearen inguruko ale bereziak

→ Espetxe suntsitzailea
Herria 2000 Eliza 233. zk. 2011

→ Biktima isilduak
Herria 2000 Eliza 220. zk. 2009

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Atalak: aldizkariak, artikuluak, presoak

[Ortzadar] Sorkuntza eta hausnarketa, ziegatik argira

2015 20 urtarrila

→ Sorkuntza eta hausnarketa, ziegatik argira
MARTA MORALES

→ Ortzadar385.PDF

Euskal preso eta iheslarien lanak kaleratzen dituen ATARAMIÑE KOLEKTIBOAk hiru nobedade aurkeztu ditu. Olerkiak, kronikak, ipuinak, itzulpenak eta ilustrazioak aurki daitezke aurtengo uzta oparoan. Sorkuntza bultzatzeaz gain, lanok hausnarketarako proposamena ere badirela nabarmendu du Oier Gonzalez elkarteko kideak

JOSEBA Sarrionandiak idatzi eta Ruper Ordorikak musikatutako Galtzetan gordetzeko koplak olerki ezaguna ekarri du gogora Oier Gonzalez Ataramiñe argitaletxeko kideak sorkuntzak kartzelan duen garrantziaz hitz egitean. “Zandariak paper bila ari dira zeldatan…”, kontatzen digu Sarrionandiak bere poeman. Ez armen bila, ezta barroteak zerratzeko zerren bila ere. Izan ere, “sorkuntza barne mundua elikatu eta zaintzeko bide bat da”, nabarmendu du Gonzalezek. Zeregin hori bete duten hiru lan kaleratu berri ditu Ataramiñe kolektiboak, azken hamarkada luzean urtero Euskal Errepresaliatu Politikoen Literatura Koadernoak argitaratzen dituen elkarteak.

Lehenengo lana Ataramiñe14. Askoren artean urtekaria da. Bertan, hogei preso eta iheslarien lanak jasotzen dira, hasi olerkietatik, pasa kroniketatik, ipuinetatik igaro eta ilustrazioetan amaituz. “Sorkuntza bide ezberdinak jaso ditugu eta aniztasun hori islatzen da urtekarian”, azpimarratu du Gonzalezek. Sorkuntzaren aniztasuna jasotzeaz gain, urtekariak hausnarketarako aukera ere eskaintzen duela uste du Gonzalezek. “Azalean, Arantzazuko Azpilleta baserrian jaiotako Joseba Arregi Erostarbek marrazturiko herri bat ikusi daiteke, eta, herri horren erdian, espetxeetan ohikoak diren zaintza dorre bat. Izan ere, “non kokatzen da zinez kartzela?”, galde egin du Gonzalezek.

SALAKETARAKO AUKERA Urtekariaren hitzaurrea Jesus Mari Zalakainek Ataramiñen argitaratzen duen lehen lana da. “Zalakainen presentzia salaketa edo adierazpen antzeko bat da lan honetan. Izan ere, gaur egun, zoritxarrez, gure herrian baditugu beren jardun politikoagatik edo kazetaritzan jardute soilagatik espetxeratutako lagunak”, nabarmendu du Gonzalezek. Kontrazalean, urtean zehar hil diren euskal presoak oroitu dituzte, aurten Puertoko espetxean hildako Arkaitz Bellon, kasu. Bestalde, Historiari begirada botatzeko aukera ere eskaintzen du Ateramiñe14-k. Askoren artean urtekariak, 1983ko maiatzean Carabanchelgo espetxean gertatutako mutinari buruzko testua jasotzen baita.

MANDELAREN AUTOBIOGRAFIA Ataramiñeren bigarren nobedadea Ekaitz Sirvent Zarautzeko preso politikoaren Urte ilunak liburua da. 1974an Nelson Mandelak Long Walk to Freedom liburu ezaguna idatzi zuen ezkutuan, Robben Irlako espetxean preso zutelarik. Mandelak 27 urte eman zituen giltzaperatuta. Sirventek Mandelaren autobiografia hartako Robben Island: The Dark Years atala itzuli du. Sirvent 2009an atxilotu zuten Estatu frantziarrean, eta, gaur egun, Tarasconeko espetxean dago preso. “Espetxe esperientzia oso uniformatzailea da, bertan ematen diren botere eta kontrol erlazioak urteetan barna kateatzen dira”, iritzi dio Ataramiñeko kide Gonzalezek. Hori kontutan hartuta, “badirudi Ekaitzek, besteren borroka kontatuz, bere borroka kontatu eta, agian, ulertzeko ere ahalegina egin duela”, gaineratu du Gonzalezek.

Aurtengo hirugarren nobedadea Ainarak herrira itzuliko dira bertso bilduma da; 2000. urtean atxilotu, eta egun Cordobako espetxean preso dagoen Ibon Muñoa eibartarrak idatzitako lana da honakoa. “Bertsoak idaztearen hautua nondik datorkion berari galdetu beharko genioke, baina jakin badakigu Ibon oso metodikoa dela, horren adierazle dira aldiro bidaltzen dizkigun eskuz idatzitako bertso-koaderno txukunak”, azaldu du Gonzalezek. Muñoaren izaeraren isla izan daiteke bilduma honen egituraketa ere. Izan ere, 160. bertsoarekin hasten da, hain zuzen Muñoak berak argitaratutako Ametsen txokoan bizi naiz liburuaren jarraipenarekin. Bertan, bere espetxealdiaz gain, patiokide izan zuen Arkaitz Belloni zuzendutako bertso lazgarria topa daiteke, eta baita Eibarri buruzko hamaika aipu ere.

Harpidetza kanpaina, martxan

ATARAMIÑE proiektu kolektibo bat da. Lanak senide eta lagunei esker jasotzen dira, eta edizioak ere kolaboratzaileek egiten dituzte. Izaera kolektibo hau harpidetzen bidetik iraunarazi nahi dute, eta harpidetza kanpaina martxan jarri dute. Hala,“harpidetza egiten dutenek urtekaria eta urtero argitaratutako lanak jasoko dituzte”, azaldu du Oier Gonzalezek.

/ literatura koadernoak / ataramiñe / literaturakoadernoak.org /

Atalak: aldizkariak, artikuluak, Ataramiñe

Jexuxmari Zalakain, “Kartzelako kronikak X”

2015 20 urtarrila

Jexuxmari Zalakain euskal preso politikoak Espetxeko Kronikak argitaratzen ohi ditu Herria 2000 Eliza aldizkarian espetxeratu zutenetik hona. X. kronika hau 249. zenbakian argitaratu zuen. Argazkia: Wikipedia

→ Kartzelako kronikak (X)
Jexuxmari Zalakain Garaikoetxea
Euskal preso politikoa. Dueñas
Herria 2000 Eliza 249. zk. 2014

Irakurle hori, agur t’erdi: Lerro hauek uda aldean argitaratuko diren arren, Aste Santuko atarian idazten ari naiz. Komunikabide azkarren aroa ez da guganaino iritsi. “Mendeku txikiren bat” gertatuko zen susmoa neukan IX. kronika idatzi nuenean; izan ere Estrasburgoko epaiak, gure kolektiboaren abenduko idazkiak eta kaleratuen Durangoko bilkurak horretarako eta gehiago ematen baitzuen.

Ez dakit horrekin oso lotuta egongo diren, baina niri gertatu zaizkit episodio adierazgarri batzuk, jarraian kontatuko dizkizudanak. Goian aipatu ditudan aldeko atal horien ondoren, nire lagun Txema Erdozaini hona bisitan etortzea debekatu zioten, “kazetari lanetan” dabilelako hain zuzen. Arrazoi bitxia, inondik ere, inon ez baita zehazten zein lanbide diren desegokiak preso bat bisitatzeko. Bertoko Segurtasun arduradunari deitu nion azalpen bila, eta pixka bat estutu nuenean benetako arrazoia eman zidan, nire ustez. Hauxe: “zuekin gauza arraroak gertatzen ari dira azken boladan”. Geroztik hor gabiltza bidegabekeria hori zuzendu nahirik. Txemak kontatu du bere partea, ustel atera zitzaion telefono-deia, eta nik galdu dut lehenengo helegitea; orain A.N.eko Penaleko Salaren ebazpenaren zain nago. “Gauza arraroak”, beraz, “mendeku txikiaren” antz handia dutenak.

Hori gertatu eta egun gutxira beste txabolo-aldaketa nozitu genuen denok, hamalau hilabetetan laugarrena. Goiko pisura igo gaituzte berriro. “Zuek ezin zarete beheko solairuan egon, FIES zarete eta”, esan zigun aldaketaren berri eman zigun funtzionarioak. “Eta zeinek jaitsiarazi gintuen orduan?”, erantzun genion, poltsak eta paketeak bizkarrean hartuta. Tira, ostera ekialdeari begira gaude, ziegak epelagoak dira, eta ikusmenerako egokiagoak: inguruko soroak, hurbileko muinoak eta aldameneko errepidean autoak ikusten ditugu … Luxu bat, urtebetean aurreko horma besterik ikusi ez dugunontzat.

Zigortuta nago

Ez da jaso dudan lehenengo zigorra, baina oraingoan gogor samarra ezarri didate; bidegabea batik bat, eta neurriz kanpokoa. Irakurri: hiru asteburu ziegatik atera gabe, ez eta otorduetan ere, eta beste 60 eguneko arratsalde guztiak ere berdin.

Hola esanda, zerbait larri egingo nuen; aldiz huskeria izan zen. Aurrez aurreko bisita daukagunean ohitura da patioan geratzea edo t xabolora igotzea afaltzera jaitsi aurretik arropa aldatzeko. Bisita egun horietako bat suertatu zitzaidan, eta ondoren, 5,30 aldera, ziegazainen leihatilara hurbildu nintzen.

• Mesedez, irekiko al didazu 48. ziega, nirea?
• Ez daukat zuri zertan ireki.
• Sei urte daramatzat modulu honetan, eta zure lankideek beti ireki didate atea, eskatuz gero.
• Ba nik ez daukat zertan ireki.
• Baina arratsaldeetan ez nago behartuta patioan geratzera. Aukera daukat.
• Esan dizut, eta ez dizut irekiko.
• Hartara denuntziatu beharko zaitut. – Eta patiora joan nintzen.

Handik hilabetera edo, partea. “Errekurrituko al duzu”, esan zidan agente judizialak. “Errekurritu? Huskeria bat izan zen. Emaidazu zigorra eta beteko dut”. Zain geratu nintzen. Beste hogei bat egun pasata, zigorra: desobedientziagatik, errespetu faltagatik eta koakzioengatik.

Eta ez da azkena izango. Beste bi zigor dauzkat zain, hamarna egunekoak, leihoen azpiko korridorea ez garbitzeagatik. Jendeak leihoetatik edozein gauza botatzen duenez, zuzendariak agindu zuen denon artean, txandaka, garbitzea. Preso politiko guztiok eta hiruzpalau arruntek uko egin genion ordenari: hiru agindu, hiru parte. Nire kasuan, A.N.k arrazoia eman zidan, esanaz garbiketari dagokionez, presoaren betebeharra txaboloa txukun mantentzea dela, eta gainontzerako, arduradunak jarri behar direla, eta saritu. Beno, bada, epailea aldatu dute, eta pikutara bidali dizkit hurrengo bi helegiteak. Kitto. Justizia. Beraz, badakizue, ekainaren bukaera arteko arratsaldeak ziegan pasatuko ditut… honen antzeko idazkiak egiten.

Apaizak hobeto

Pasadizo hau pixka bat zaharragoa da, baina oraindik ez dut behar bezala kontatu. Halako batean kartzelako apaiz batek deitu ninduen, esanaz Garaikotxea izeneko lizentziatu batek idatzi ziola Urruguaitik. Itxuraz, Elduaingo gure aitona Mieljoxeren lehengusu baten semea zen, Ameriketan jaioa. Nire izena Interneten irakurria zuela eta ea harremana nahi nuen berarekin. Baietz esateko eskatu nion apaizari, baina gaur arte. Lastima. Gero apaiza desagertu egin zen ludopatia arazoren baten erruz hemendik aldenduta, baina aldika beste apaizen bat etorri zait bisitan, nola nagoen, zerbait behar ote dudan etab. galdezka. Nonbait enteratuta daude ni ere apaiz izana naizela. Eta asko estimatu diet jarrera.

Kapilau horietako bat frailea da, eta hiruzpalau aldiz bisitatu ondoren berak zuzentzen duen aldizkari batean idaztera gonbidatu ninduen: “Askapen bideak”. Pentsa! Idatzi nuen, berak eskatutako eran eta neurrian. Baina, hara, argitaratu baino lehen, penatuta hurbildu zitzaidan, esanaz, kartzelako agintarien aginduz, ezin zuela nire idazkirik argitaratu. Eta harremana ere eteteko. “Lasai, gizona, ez kezkatu. Berdin eskertzen dizut zure ahalegina”, esan nion. Ez dut gehiagotan ikusi. Jatorra eta hurbila zen. Errespetuz hitz egiten genuen (beti kartzeleroen begiradapean) …baina mugak muga dira. Gaur arte. Lastima, ostera. Nirekin adi ibiltzeko esan omen zioten. Ez nekien arriskugarria nintzela. Sinisten hasi beharko dut…

Bukatzeko, kezka bat

Ez da harritzekoa barrutik bidaltzen ditugun mezuak erabat zuzen ez ulertzea, baina kezkatxo bat badaukat 2013ko abenduaren 29n argitaratu genuen mezu “historikoari” buruz egiten ari diren irakurketa okerrez, batik bat gure ordezkari politikoek egiten dituztenean. Izan ere, esaten ari da euskal preso politikoek legea betetzea erabaki dugula. Nire iritziz hori ez da horrela. Ni ez naiz inor inoren iritziak zuzentzen ibiltzeko, baina hobe beharrez gomendatzen dut idazki hura berrirakurtzea, batez ere 5., 6. eta 7. puntuak.

Guk esan duguna da: a) salbuespen neurriak eta kartzelako politika “errotik” aldatu behar direla; eta tresneria judizial-juridikoa “egoera politikora” egokitu; b) “horiek horrela” (aldatuz gero) ontzat eman “dezakegula” gure etxeratze prozesua “lege baliabideak erabiliz gauzatzea”; eta c) “prest gaudela” prozesu hori aztertzeko eta jorratzeko “egitasmo orokor baten baitan”. Laburtuz: legedia onartu bai (“aurrera begira legeek eta beren aplikazioek berebiziko papera baitute”), baina justu eta egokiagoa denean. Zaballara joatea eskatzen ari gara, horretarako lege aldaketarik behar ez delako…

…Beno, nire kartzelaldia azken fasean sartu da. Urtetan ez, hilabetetan kontatzen hasi naiz: orain 20 hilabete falta zaizkit 2015eko azaroaren bukaera arte. Eta urduritasunaren lehen zantzuak ere nabaritzen ditut, goiztxo den arren. Zorionez, osasun arazoak bideratzen hasi dira, gainera.