Kartzelako literaturaz

2010 13 ekaina

berria.info



Kartzelako literaturaz

Leire Lopez Ziluaga

Jokin Urain ez dago etxean irakurtzen dugu liburuaren azalean. Errealitatea azalean. Jokin Urainek hogei urtetik gora daramatza preso, eta, beraz, ezin da etxean egon. Kartzelan bertan idatzi ditu orain arteko lan guztiak. Bi nobela argitaratu zituen aurrena -Izaina eta Adlotse-, eta kronika nahiz saiakera landu ditu azkeneko hiru liburuetan –Gatibu sortu nintzen, Errotarria eta Ez dago etxean hau-. Hain zuzen ere, 1937 eta 2009. urteen bitarteko kartzelako literaturaz idatzi du aurten kaleratutako liburuan. Horrekin batera, garai berean izandako zenbait ihesaldi eta ihes-saioren kontakizuna ere egin du, kartzelaren egunerokotasunari buruzko oharrekin batera. Baina dena lotuta dago; azken batean, noizbait gauza daitekeen fikzioa da ihesa, eta kartzelako literaturak errealitatearen zati bat erakusten digu, haien egoeraren berri ematen baitute liburuan aztertutako testuen egile gehienek. Fikzioa beharrezkoa dugu edozein errealitate bizitzeko, lau ertzen arteko errealitatea bizitzeko are beharrezkoago izango da.

Bizi duten egoeraren testimonioa ematen dute liburuan aztertzen dituen idazlan gehientsuenek: presoaren bakardadea, urruntasuna, mina, kartzelan bizitako hainbat egoeraren kronika, salaketa… Egileak ez du idazlanon balio literarioa aztertu. Espetxean idatzi diren testuen berri eman digu, testuak sortzeko prozesuari eta testuinguruari buruzko zenbait datu ere, baina ez du epairik eman. Berak oharkabean pasa daitezkeen zenbait lan jarri dizkigu begien aurrean. Ez dakit lan horien maila literarioaz aritzea dagokigun guri. Esango nuke liburura ekarritako testu gehienek balio handiagoa dutela errealitate baten berri ematen dutelako literaturari egiten dioten ekarpenagatik baino. Dena dela, ez da asko esatea, ez baitut uste egile gehienen asmoa maila jasoko literatura egitea zenik. Sarrionandiaren Literatura eta iraultza irakurtzea baino ez dago.

Behin baino gehiagotan agertzen du Urainek kartzelako zenbait bizipen galduko direnaren ardura; inork kontatu ez dituenez, ahaztu eta errealitatetik kanpo geratuko direnaren ardura. Izan ere, fikzioa beharrezkoa baita bizitzeko, baina bizitakoak ere fikzioa behar du batzuetan, han izan ez zirenen gogoan iraungo badu, modu osatu gabean izango bada ere. Kezka hori ere badago liburuan: bizitakoa kontatu arren, idatzitakoaren bidez errealitate osoa esan ezinaren kezka. Transmititzeko zailtasun horri, galdu daitekeen historiari lekua egiteko ahalegina da liburua bera. Ahalegin osatugabea, ezin bestela izan, besteak beste, testuetako asko galdu egin direlako, edo ezin izan dituelako eskuratu.

Ihesen eta ihes-saioen kronikak tartekatu dituela esan dut hasieran. Ihesa ametsa da, literatura da, eta fikzioaren beharra azaltzen digu egileak liburuan ihesari tarte bat egiten dion bakoitzean. Paradoxikoa da errealitate bat gorde nahi izatea etengabe adierazten duen saiakera batean literaturaren behar hori azaltzea behin eta berriro. Edo ez. Ez.

Liburua erreferentzia ona izango da hemendik aurrera kartzelan idatzitako lanen berri izan nahi duenarentzat. Idazlanon kritika nahi duenak bere aldetik egin beharko du lana, liburuak ez baitu horrelakorik eskaintzen, lehenago esan bezala. Pena da aipatzen dituen testu asko galdu izana, edo elkarrekin bilduta ez egotea.

Liburua euskal preso politiko batek idatzitakoa da eta, beraz, ikuspegi jakin bat du kontatzen duena kontatzerakoan. Bati baino gehiagori trabatuko zaizkio esaten dituenetako asko, Uraini berari aztertu dituen zenbait testu trabatu zaizkion bezala. Liburua hartzen duenak badaki nondik idatzita dagoen.

Share
Atalak: artikuluak, espetxea eta literatura, liburuak, presoak

Iñaki Gonzalo “Kitxu”ren nobela berriari buruzko kronika Gara egunkarian

2010 13 ekaina

>> gara.net: Kitxu novela la vida de Alba, la brigadista de Gares ejecutada en El Salvador

La brigadista garestarra Begoña García Arandigoyen, Alba, fue ejecutada extrajudicialmente en El Salvador en 1990. Era una médico de 24 años que militaba en las filas del Frente Farabundo Martí de Liberación Nacional. El escritor Iñaki Gonzalo, Kitxu, ha rescatado del olvido su historia para novelarla en 142 páginas, que van acompañadas de diversa documentación. «¡Cómo no quererte Alba!» es una de las novedades más potentes de la feria del libro de Bilbo.

«Cuando me propusieron escribir la historia de Begoña García Arandigoyen, Alba, pensé que no podría». Así arranca el último libro de Iñaki Gonzalo, Kitxu, escrito en la soledad de la cárcel de Dueñas. El reto no era nada fácil: relatar la vida de Begoña García, una médico garestarra ejecutada de un tiro en la nuca en el Salvador al poco tiempo de haberse enrolado en la guerrilla del FMLN.

Sin embargo, tras dos años de trabajo, de goteo de documentos y vaivén de borradores en las visitas a la cárcel, «¡Cómo no quererte Alba!» se muestra como una de las novedades más llamativas de la feria de Bilbo. La propuesta de Txalaparta es arriesgada. Consiste en un juego entre la biografía y la novela. El propio Kitxu no lo lo tiene claro: «Ésta no es una biografía al uso. Es… ¿cómo definirlo?; ¿una biografía novelada?, ¿una novela biográfica? Es, en todo caso, la historia que hubiera podido ser».

Las vidas de Kitxu y de Alba nunca se cruzaron. Ella perdió la vida en la guerra salvadoreña, defendiendo la causa popular en una columna guerrillera del Ejército Revolucionario del Pueblo, en 1990. Él cayó preso en 1994. Pero, gracias al trabajo de familiares y amigos del autor y la protagonista, se ha conseguido salvar barreras imposibles.

En este libro han tenido una importancia capital los correveidiles, los que han puesto en contacto al autor con los testigos, los que colaron, documento a documento, la historia de Alba en la cárcel de Dueñas. Precisamente hoy, la hermana de Kitxu -que también se llama Begoña- le entregará el último manojo de papeles, esta vez editados y encuadernados, al preso, que acaba de ser trasladado de Palencia a Valladolid, a una cárcel que su hermana describe como «vieja y extraña».

«Tiene muchas ganas de ver el libro -afirma Begoña Gonzalo-. Mañana (por hoy) le llevaremos seis ejemplares, para que los firme y se quede alguno. Es el primer taquito de los 15 que nos han dado». Según explica su hermana, tener el libro por primera vez entre sus manos «le dará la fuerza que necesita». La narración de «¡Cómo no quererte Alba!» se extiende durante 142 páginas, que se acompañan con un prólogo del autor -en el que desnuda todas las limitaciones que ha tenido y cómo las ha ido solventando-, un glosario de términos del castellano de Centroamérica y una serie de documentos (textos extraídos de noticias, comunicados y libros, sobre la historia de Begoña García) que el autor ha querido resaltar.

Kitxu, bilbaíno, ha trabajado novela y poesía durante su estancia en prisión. Es autor del poemario «Hace frío aquí en España» (1998), y los libros «Carta a un fantasma» (1997), «Nadine» 2000, «La barca de Amín» (2002) y «El niño de Magüey» (2006).

Las palabras de la brigadista

Quizá el documento más contundente que esconden los anexos sea el de la propia Alba. Se trata de la transcripción de una cinta enviada a sus padres unos meses antes de ser ejecutada por el Ejército salvadoreño: «El presente no es que sea bonito; es que yo estoy haciéndolo bonito. Simplemente porque eso es lo que yo he decidido. Porque me he entregado en cuerpo y alma a lo que pienso que debo hacer y porque estoy satisfecha con lo que estoy haciendo». En ese testimonio sonoro, una misiva privada enviada a sus padres, Begoña García Arandigoyen se muestra dura y trágicamente premonitoria: «Siempre dije que daría mi vida por un ideal y ahora ha llegado el momento de demostrarlo. (…) Pero es que mi propia vida ha dejado de ser de mi propiedad». Medio año después fue capturada y ejecutada a sangre fría. Recibió seis balazos, resultando fatal el de la nuca. Tenía 24 años y un embarazo de siete meses.

IÑAKI GONZALO

Kitxu es licenciado en Filosofía, Periodismo y Antropología. También se diplomó en Teología. Ha trabajado en Getxo Irratia y en el diario «Egin». En el momento de su detención ejercía como director de Egin Irratia.

BEGOÑA GARCÍA

Alba nace en 1966. Vecina de Gares, estudia Medicina. Decide marcharse a El Salvador como brigadista aun habiendo sacado plaza en el Hospital de Navarra. Es ejecutada extrajudicialmente en 1990.

Alguien debe relevar a Begoña García

Una de las personas que han ejercido un papel esencial en la factura del libro «¡Cómo no quererte Alba!» ha sido Xavier Vélez, concejal de Gares. En el momento de la muerte de Alba, era alcalde y se encargó de la ceremonia de despedida civil a la brigadista. Vélez recuerda que fue la primera vez que se hacía algo así en el pueblo y que «allá nos quedamos llorando todos a moco tendido». El concejal de Gares define a Alba como: «una mujer que decidió darlo todo por una causa justa».

En la despedida en Gares participó Jesús Lezaun, que recordó las palabras del padre de la joven, cuando le dijo a su mujer: «Lloremos; pero tenemos que aceptarlo, porque fuimos nosotros los que le inculcamos esto a Begoña». Otra frase de los padres, remitida a la joven cuando se encontraba en El Salvador -«Queremos que alguien te releve»- fue el detonate para que Kitxu se aventurara con el libro. También a Vélez le han marcado estas palabras, por eso está orgulloso de que la presentación de «¡Cómo no quererte Alba!» en su propio pueblo quede en manos de la Gazte Asanblada de Gares. El acto tendrá lugar el próximo 2 de julio.

Share
Atalak: artikuluak, liburuak, presoak

BIDEOA | Sautrela: Kartzelako literatura

2010 9 ekaina

eitb / sautrela (I)

eitb / sautrela (II)


Kartzelan ere egiten da literaturaren inguruko erreportajea. Sautrela

Share
Atalak: aurkezpenak, espetxea eta literatura, liburuak, presoak

AUDIOA | Ez dago etxean: kartzela eta literatura

2010 9 ekaina

Euskadi Irratia

Arantza Iturbek zuzendutako Euskadi Irratiko “Arratsaldean” saioan, Jose Luis Otamendik aurkeztu du Jokin Urainen EZ DAGO KARTZELAN saiakera.

ENTZUN: Ez dago etxean: kartzela eta literatura.mp3 (Iraupena: 27:59).

Share
Atalak: aurkezpenak, espetxea eta literatura, liburuak, presoak

Josu Landa Literaturian: Ospitalekoak

2010 5 ekaina

2010eko ekainaren 5ean, Larrabetzun, Literaturia 1011 jardunaldietan Mikel Antzaren OSPITALEKOAK nobela aurkeztu zuen Josu Landak

Share
Atalak: aurkezpenak, liburuak

Itxaropenari eginiko harbidea

2010 4 ekaina

berria

Jokin Urain idazle presoak kartzelako literaturaren historia eta sorkuntza lana uztartu ditu ‘Ez dago etxean’ liburuan

Narrazio laburrak dira, eta literatura eta ihes egiteko nahiari buruzko gogoetak dakartza

Gorka Erostarbe

«Ba ote da, izan ere, ihesen baten bila ez dabilenik? Bere baitatik egin nahi du batek ihes, dagoen lekutik besteak, denborari ihes egin nahi dio harakoak. Zinezkoa ezin duenak, balizkoa bilatzen du ihesa… Batzuetan zinezkoak asmatzeko kontatzen ditugu balizkoak, zinezkoak estaltzeko beste batzuetan. Baina kontatu behintzat, edo-nola ere». Ihesaren ametsa eta kontatzeko apeta, bi-biak barrenean, bi-biak motore, nola bizitzarenak hala sorkuntzarenak. Eta, edonola ere, edo ahal bezala, kontatu egin du Jokin Urainek (Mendaro, Gipuzkoa, 1959).

Kontatu egin du. 1986tik Espainiako kartzeletan preso egonik, ihesaren desirak sorturiko gogoetak kontatu ditu. Kartzelan sorturiko literaturaz arduraturik, 1937tik 2009ra bitartean euskal presoek sorturiko literaturaren kontaketa egin du. Bilketa lana eta sorkuntza lana uztarri berean batu ditu. Espetxeko bizimoduak zedarrituriko ihes asmoko literatura ondu du Ez dago etxean liburu berrian (Susa). «Ihesa eta kartzela, espetxea eta literatura, giltzapeko bizimodua. Horiek dira esku artean dituzun testu hauen zutarriak. Eta ihesaldi eta kartzelako literatura modernoa lehenetsi dira, modernotzat hartuz, Espainiako Gerra Zibil garaitik honako euskal presoen historia eta testu produkzioa», dio Urainek berak liburuari sarbidea ematen dion Jalhi hadi kanpora izeneko lehen testu txatalean.

Modu fragmentarioan, zatiz zati, txatalez txatal, 65 orotara, osaturiko lana da. Urainen bosgarren liburua da. Preso egonik liburu gehien argitaratu duen euskal idazlea da. Izaina (Amnistiaren Batzordeak, 1990) eta Adlotse (Txalaparta, 1992) nobelak, Gatibu sortu nintzen kronika liburua (Susa, 2000) eta Errotarria saiakera (Susa, 2006) idatziak zituen aurrez.

Metafora handi baten gisan eraturiko saiakera da Ez dago etxean ere. Idazleak La Moraleja espetxetik (Palentzia, Espainia) zorrotz begiratzen dio munduari: «Oso arrazoiketa gihartsuz emana dago testua. Goi mailako saiakerak bere-berea duen eitea hartzen du», dio Jose Luis Otamendi idazle azpeitiarrak. Hark egin ditu editore lanak, eta hark pairatu ditu harreman editorial horren ondorioak, oraingoz preso dagoen idazleari bisita gehiago egiteko baimena debekatu baitiote.

Otamendik argi dauka: «Kartzelako euskal literaturaz idatzi den liburu osatuena da». «Literatura bada errealitatea ezagutzeko eta aztertzeko tresna ederzalea. Eta, jakina, beste aukera askoren artean, bizitzaren eta errealitatearen muin-muinera iristeko bidea ematen digu, baina, aldi berean, zenbait errealitatetatik alde egiteko modua eskaintzen du. Ondo ulertu behar da hori. Ez baita ebasio literatura, edo literatura eskapista. Horixe da saiakera liburu hau ez dena».

Ebasiorako literatura ez, baina ihesa beti amets. Literaturak, ihesak eta gatibutzako bizimoduak, liburuko hiru ardatz nagusiek, bide ematen diote Jokin Uraini hainbat eta hainbat gogoeta mamitzeko, baina ihesa da, zentzu zabalean, liburuaren akuilu nagusia. Honela dio egileak liburuan: «Ihesa da presoaren ametsa. Hemen gaudenontzat, sinonimo dira itxaropena eta ihesa. Eta idazten duen presoaren itxaropena ere ihesa da. Literatura amaituko balitz, ihesak jarraitu egingo luke. Idaztea itxaropenari letraz letra egiten zaion harbidea da. Liburu honek bereziki horretaz ari nahi izan du, ihesari buruz: egiazko eta alegiazko ihesaldiak, burutuak eta zapuztuak, amestuak eta amesgaiztotuak».

Itxaropenari egiten zaion harbide hori askoren arteko lana da, Otamendiren hitzetan, «bakardadea eta urruntasuna ez baitira bikiak». Ez dago etxean liburua idatzi ahal izateko, jende askoren laguntza izan du Urainek. Senide eta adiskideen laguntza ezinbestekoa izan du liburuan dagoen informazioaren bilketa egiteko, baita preso egondako beste hainbatena eta zenbait idazle adiskiderena ere. Bere galbahetik igarotako gogoetek eta sorkuntza literarioek osatzen dute liburuaren zaina, baina Espainiako gerratik gaurdainoko kartzelako literaturaren entziklopedia txiki bat ere bada, nahiz eta «batere asmo akademikorik gabekoa» izan. Idazle presoen eta preso idazleen lanen berri zehatza dakar, hala aldizkarietan nola genero guztietako liburuetan argitara emandakoaren entziklopedia txiki bat, hain zuzen ere.

Beste idazleen lan horien berri ez du ez generoka ez ordena kronologikoan ematen, sorkuntzarekiko eta barne bulkadarekiko fideltasuna baitu gidari, baina ezin konta ahala erreferentzia eta aipu historiko nahiz garaikide dakartza. Hasi Lauaxeta, Jose Markiegi, Aitzol, Jean Saint-Pierre, Salvador Zapirain, Nemesio Etxaniz, Txomin Garmendia eta gerra garaiko eta gerra osteko enparauen aipamenekin, segi 1960 eta 1970eko hamarkadetako urriagoekin -Gotzon Aleman, Xabier Amuriza, Mario Onaindia, Julen Kaltzada- eta azken 30 urteetan ugaldu diren izenekin amaitu -Sarrionandia, Sarasketa, Izaga, Lopez Riaño…-.

Idazleen aipamenak, gogoetak eta ihesaldien kronikak, nahiz ihesaldi balizkoenak izan, «dena da erreala» liburuan, Otamendik dioenez, baina literaturak badu «akats bat», Otamendiren iritziz. «Nahi duena mamitzeko, edo egia bihurtzeko beti-beti ez dela gai izaten. Literaturaren magiak ere badu bere herrena. Hori ikusteko, liburuaren azalari erreparatzea besterik ez dago». Hanka bat falta duen aulki bat ageri da harresi handi baten aurka. Lander Garrok egina da azaleko argazkia.

Jokin Urainen lan guztia «kezka zibil» batean errotua dagoela uste du Otamendik. «Historia hauek guztiak eta ondare hau guztia berak jaso ezean ahanzturaren ezerezean gal daitezkeela eta, horregatik, nahitaezko lekukoaren lana egiten du egileak, ardura horren jakitun izanik».

Liburuaren helburuetako bat bilketa eta zabaltze lana da, baina sorkuntza lan izateari utzi gabe. «Kartzelako literaturaren historiaren inguruko lan zabala da, baina, era berean, kartzelako literatura lan bikaina ere bada. Egia da literatura, batzuetan, ihes ia-ia perfektua izan daitekeela, baina azken batean literatura besterik ez da. Letrak amets bihurtuak. Urainek ederki zedarritzen du ametsen ahala eta indarra zenbaterainokoa den. Liburuan dio: ‘Ihesa amets, baina gehienetan ametsek egiten dute ihes, goizean esnatzean presoak kartzelan utzita’».

Eta literatura beti izango da garai zailetarako aterpea.

Share
Atalak: aurkezpenak, espetxea eta literatura, liburuak, presoak

Sarean irakurgarri dago “EZ DAGO ETXEAN”, Jokin Urainen liburu berria

2010 27 maiatza

Ez dago etxean, Jokin Urainen saiakera liburu berria, irakurgarri dago sarean, osorik, susa-literatura webgunean.

Ez dago etxean liburua Jose Luis Otamendik aurkeztuko du ekainaren 3an (osteguna) 11:00etan Donostiako Udal Liburutegiko sotoan.

Jalgi hadi kanpora

Norenak ziren ikasi aurretik abestu edo lardaskatu ohi genituen Kontrapas eta Sautrela: «Euskara da kanpora eta goazen oro dantzara!».

Geroago, plazara eta dantzara jalgi eta ibili eta apur bat sosegatu ginenean, orduan jakin genuen Bernat Etxeparerenak zirela bertsoak. Laurehun urte pasa lehenago idatziak, gainera. Jakingura pizteko lain bazen!

Baina ez zen dena kanta eta dantza; penak ere bazituen antzinako olerkariak. Tenebrosotzat begiz jota epaitegira dei egin zioten, eta, hara joan zenean xalo-xalo, barrura.

Ia bostehun urte eta, ura bere bidean!

1545ean argitaratuta euskarazko lehen liburua bada Linguae Vasconum Primitiae, kartzelan euskaraz idatzitako lehen bertso sorta da, nik uste, Mosen Bernat Etxepareren kantuia. Ez dakit zenbat denbora egin zuen preso; argiari miraz itxaroteko beste bai dena dela. Hori ematen du behintzat. Itxaronaldi horretan zer egin zuen, zer esan zuen edo leihotik nora begiratzen zuen asmatzea, ezina izango da. Baina ezbairik gabe esango nuke kartzelan zegoen denboran idatzi zuela.

Etxeparerenek, aurrenekoak izateaz gain, itzalpean bere buruari begira jarrita idatzi izanaren merezimendua daukatelakoan nago. Herri bakoitzak dauka bere doinua, bere kantatzeko era, oso litekeena da Etxeparek «Libertatia nola baita gauzetako hobena / Gatibutan egoitia hala pena gaitzena» idatzi zuenean hastea euskaldunok espetxeko literaturaren ondare unibertsalari geure ekarpena egiten.

Ohore zaigu eta gutartzat aldarrikatu nahi dut Etxepare, guztietan aurrena, zeren «bertze jendek uste zuten / ezin eskriba zaiteien» (eta gaur ere hamaikak «estimatze gutitan» daukate), baina ekin egin zion hala ere, espetxean euskaraz idatzi dugunon komunsailean.
Jarraitzen du

Share
Atalak: aurkezpenak, espetxea eta literatura, liburuak, presoak

Kartzelako literaturaz Larrabetzun

2010 4 maiatza

literatur emailuak

Kartzelako literaturaz mintzatuko dira Jose Luis Otamendi eta Mitxel Sarasketa maiatzaren 6an (osteguna) 20:00etan Larrabetzuko Anguleri kultur etxean, literaturaz berbetan irakurzaleen biltokian.

Share
Atalak: Ekitaldiak

Eguerdiko kafetxoaren mingotsa

2010 25 apirila

berria

OSPITALEKOAK
Egilea: Mikel Antza
Argitaletxea: Susa

Beñat Sarasola

Literaturarako talentu fina erakutsi zuen Mikel Antzak duela hogei urte baino gehiago. Pare bat ipuin liburu eta antzerki obra bat idatzi zituen orduan hogeitahamar urte ere ez zen gazteak. Askok egiten genuen galdera zen ea sasian emandako urte luzeetan literaturarako gaitasun hori herdoildu ote zitzaion. Erantzunaren zati bat, hasierako partea, espero dezagun, Ospitalekoak nobelarekin etorri zaigu. Ezetz, ez dariola herdoilik Antzaren idazkerari.

Mikel izeneko euskal presoa kartzela-ospitalera eraman dute, eta handik idazten dio neska-lagunari gertatzen ari zaionaz, iraganaz, etorkizunaz. Irakurlea, beraz, bien artean kokatzen den kuxkuxeroa da, nolabait, eta momenturen batean kartzelazain konplexua sartu zaidala ezin dut ukatu, bi presoen arteko korrespondentzia kontrolatzen ari denaren konplexua, alegia. Ez dut uste, gainera, sentimendu hori kasualitatea denik, Antzak azpimarratzen duen gauzetako bat baita gizarte ustez modernoetako miseria eta kontraesanen erdigune dela kartzela, eta, hala, kanpokook (ere) bagarela barruan gertatzen denaren erantzule. Ez da kasualitatea, alde horretatik, Michel Foucaulten aipu batek irekitzea liburua.

Izan ere, momentu askotan Ospitalekoak ez da batere irakurtzeko liburu erosoa. Ez estilo edo idazkerarengatik, zeina, bidenabar, bikaina baita; baizik eta kartzelako funtzionamendu eta jazoerak deskribatzen dituenekoak barrua iraultzen duelako. Kartzelan sortzen diren botere harreman, hierarkia eta interes zitalek giza kondizioaren alderdi makurrena gogorarazten diote «egunero La Coupole-n, Boulevard-ean edo Zazpi Kaleetako edozein tabernatan eguerdiko kafetxoa hartzeko ohitura duen hiritar» arruntari. Bereziki da gogorra kartzelako suizidioei buruzko zatia, Primo Leviren lanen gordinera gerturatzen dena. Iruditu zait momentu horietan jotzen duela goia nobelak.

Dena den, badaude beste zati batzuk ondo gogoan hartzekoak direnak, orobat. Idaztearen inguruan egiten dituen hausnarketak edo ñoñostiar kultureta progretzat hartuko ote duten beldurrak eragiten dion zama moralaren ingurukoak, esaterako. Parrafo hunkigarriak ere badira. Haren haurtzaro eta gaztaroari dagozkionak fintasun eta sentiberatasun handiz osatuak daude, eta nobelaren amaiera ere beste horrenbeste. Euskal gatazkaren inguruan egiten dituen gogoetaren bat edo bestek moldarazi dit niri, txarrerako, irakurketa. Hainbat oposizio sobera zurrunek (etsaia/eusko gudaria) eta historiaren interpretazio niretzat behartuegiak (Xabierren belaunaldikoen porrotaren osteko erreboltariok itzultzen garenean sendatuko dun zauria, hartuko diten atseden hildakoek, lurperatuko ditinagu gorrotoa eta mendeku gogoa) liburuari literarioki kalte egiten diotelakoan nago, akaso gertutasun handiegiaz eta odol mikatzegiaz idatziak daudelako. Jakina, esan gabe doa, eguerdiko kafetxoa hartzeko aukera dugunok distantziaz mintzatzea erraz dugu, baina egiazki, eremu horietan Antzaren literaturak galtzeko irabazteko baino gehiago duela uste dut.

Edonola ere, nobelan halako momentuak bakanak dira eta arestian aipatutako dohainak nabarmen nagusitzen dira. Fikzioa eta errealitatearen arteko mugaren urratzea ere, egungo literaturan hain presente dagoena, maisutasunez lantzen den kontua da, pertsonaien marrazketa (Dimitri, Xabier agirretara, Veronique, Cristophe…) bezalaxe. Zenbaitek aurreritziz erraiteraino irakurriko dute nobela, edo zuzenean ez dute irakurriko; Antzaren kalterako izango da, baina batez ere, esango nuke, beren kalterako.

Share
Atalak: artikuluak, liburuak, presoak

Kartzelatik, fikzioarekiko pasioz

2010 23 apirila

berria

Mikel Antzak ‘Ospitalekoak’ kaleratu du, bere lehen nobela, azken hiru urteetan espetxean idatzia

Juan Luis Zabala.

Idazle gisa 80ko hamarkadan erakutsi zituen dohain guztiei sendo eusteaz gain -«irudimena, pertsonaiak eraikitzeko abilidadea, argumentuak korapilatzeko maisutasuna eta fikzio hutsa traszenditzeko gaitasuna»-, «eboluzioa izan du Mikel Antzak» -sortzez, Mikel Albisu-, eta «idazkera helduagoa» erakutsi du, «estilo umotua», Ospitalekoak «eleberri ederrean», Josu Landaren iritziz.

Susa argitaletxeak kaleratu du Ospitalekoak, Antzaren aurreneko eleberria, eta Josu Landa eta Gorka Arrese editoreek egin zuten atzo liburuaren aurkezpena, Donostiako Udal Liburutegiko sotoan. Egilea Fresnesko kartzelan dago preso, Frantzian, eta han idatzi du nobela, 2007ko uztailetik 2010eko otsailaren bitartean. Antzaren senitartekoekin batera, idazle eta itzultzaile ezagunak bildu zituen ekitaldiak; Iñigo Aranbarri, Eneko Olasagasti, Mikel Elorza, Eduardo Matauko eta Petra Elser, beste batzuen artean.

«Mikel Antza, idazle gisa, fikzioaren maitalea da, gauza guztien gainetik», Landaren iritziz. «Fikzioarekiko pasioa du, eta pasio hori irakurleak ere goza dezan ahalegintzen da».

Egileak bezala, Mikel izena du liburuko pertsonaia nagusiak, eta Donostian, 1961eko ekainean, jaioa da; egilea bezala, Frantziako kartzela batean preso dago. Beste xehetasun askotan ere bat datoz egilea eta pertsonaia nagusia, baina bada biak bereizten dituen ezaugarri garrantzitsu bat: liburuko Mikel, Mikel Antza ez bezala, kartzelako ospitalean dago, gerritik behera ezindua, eta maiteari idatziz azaltzen dio egoera makur horretara nola iritsi den. Kartzelako bizimoduaren berri ematen du nobelak, zehaztasun handiz eta ikuspegi kitikoz, baina beste gai askoren inguruko gogoetarik ere bada liburuan: gizarte harremanak, adiskidetasuna, maitasuna, familia, osasuna, literatura bera…

Tipularen antzekoa

«Nobelaren hari nagusia zein den ikusita, Ospitalekoak errealismo gordineko nobela dela pentsa badaiteke ere, ez da inondik ere hala», Landaren ustez. «Fikzioaren eraginez edo fikzioari esker».

Literatura onak tipularen antza duela diotenekin ados dago Landa. «Tipulak azala du, eta azalaren azpian geruza bat; geruza horren azpian, beste geruza bat, eta gero beste bat… Irakurketak aukera ematen du geruza horiek pixkanaka kendu eta dimentsio berriak deskubritzen joateko, gauzak traszenditzeko modu berriak deskubritzen joateko. Fikzioaren baliabide zoragarri hori erabiltzen, Antza maisua da».

Alor ugaritan aplikatzen du Antzak baliabide hori. «Hasteko, bere buruarekin. Argi dago liburuan Mikel protagonistak kontatzen dituen hainbat bizipen eta oroitzapen Mikel Antzari berari gertatutakoak direla. Baina hasieratik esaten da liburuko Mikel -Mikel Antza ez bezala, zorionez- gurpil aulki bati lotuta bizi dela, gerritik behera ezinduta dagoelako. Zertarako? Pena emateko? Errukia sortzeko? Berez gogorra den egoera gogorrago bihurtzeko? Ez. Hori egiten du, nire ustez, fikzioari bide emateko. Pertsonaia gurpil aulkian ezarri ez balu, ezin izango zituzkeelako modu sinesgarrian kontatu gero kontatzen dituen hainbat istorio, korapilo eta amarru».

Mikel Antzak nobelako bigarren mailako pertsonaiei emandako tratamendua ere oso gustuko du Landak. «Nik maite ditudan nobeletan bigarren mailako pertsonaiak ez dira gehigarri edo atrezzo hutsak, eta pisu erabakigarria dute nobelaren barruan. Ospitalekoak nobelan badira lau edo bost pertsonaia, protagonistaz aparte, funtsezkoak direnak nobela ulertzeko, edo gozatzeko gutxienez. Nik horri meritu handia ematen diot».

Inoiz gertatu gabekoari eta are ezinekoari «egiantzekotasuna ematea» da fikzioaren erronkarik zailenetakoa. «Horretan Mikel Antzak mago baten antzera jokatzen du, trebe eta arrakastaz». Xabier izeneko pertsonaia da horren adibidea: 36ko gerran gudari ibilitakoa da, eta kartzela-ospitaleko ziega batean agertzen da XXI. mendeko lehen hamarkadako azken urteetan, 70 bat urte geroago. «Garbi dago hori ezinezkoa dela, baina nobelan horrela ageri da irakurleari inolako hots kirrinkaririk sortu gabe».

«Intriga kate bat»

Thriller-a ez izan arren, «intriga kate bat» du Ospitalekoak nobelak, Landaren ustez. «Zati batzuetan hariak berak eraman nau».

Izenburuak, liburuaren azaleko irudiak -gizonezko bat ageri da, gurpil aulki batean eserita, eskailera batzuen aurrean- eta gertakarien kokapen nagusi eta ia bakarra kartzela-ospitalea izateak hala uste izatera bultza badezake ere, «Ospitalekoak ez da inondik ere nobela tristea», Landaren iritziz. «Umore zipriztinez josita dago. Ez da umore irrigilea, ez da komedia. Baina umore irribera du. Ez du malkorik sortzen; sortzekotan, samurtasunez, maitagarritasunez sortzen du malkoa; ez errukiz, penaz edo gauza gogorren salaketaren ondorioz».

Bere aurreneko eleberrian erakutsi duen estilo umotua aintzat hartuta, Antza azkeneko 23 urteetan «idatzi eta idatzi» aritu delakoan dago Landa, nahiz eta tarte horretan libururik ez argitaratu. «Zaila egiten zait beste hipotesirik bururatzea».

«Niretzat plazer handia da Mikel Antza oraindik ere literaturaren plaza honetan aritzea eta hain sasoitsu dagoela ikustea», esan zuen Landak bere agerraldiaren amaieran.

Aurreko liburuak

NARRAZIOAK

‘Lehen bilduma 82-84‘ (Susa, 1985).
‘Odolaren usaina‘ (Susa, 1987).

ANTZERKIA

‘Beteluko balnearioko mirakulua‘ (Susa, 1985).

ITZULPENAK

Jean Geneten ‘Zaindaritza zorrotza / Lau orduz Xatila-n’ (Susa, 1991).

Share
Atalak: aurkezpenak, liburuak, presoak

Sarean irakurgarri dago Ospitalekoak, Mikel Antzaren nobela berria

2010 19 apirila

susa-literatura


Ospitalekoak, Mikel Antzaren nobela berria, irakurgarri dago sarean, osorik, susa-literatura webgunean.

Liburua Creative Commons Aitortu Partekatu lizentziapean argitaratuta dago.

Maite Iriarte Vicario
eta
Rafa Albisu Ezenarro
gurasoei,
zuengandik
naiz,
zuei esker
ere
gara

Maixoli,
berriro ibiltzen hasteko
adorea emateagatik

Ez da harritzekoa espetxeek lantegi,
eskola, kaserna eta ospitaleen antza izatea,
horiek denak espetxeak bezalakoak baitira.
Michel Foucault

Oraindik ez zarenean zutitu bizitzeko,
alferrikakoa da esertzea idazteko.
Henry David Thoreau

Share
Atalak: liburuak

Mikel Antzak eta Zubietak elkar topatu zutenekoa

2010 15 apirila

boligrafo gorria

Mikel Antza, argazki zahar batean

Gorka Bereziartua

Bazebilen zurrumurrua, bageneukan jakin-mina eta badator notizia: apirilaren 22an aurkeztuko du Susak Mikel Antzaren liburu berria, Ospitalekoak nobela. Hiru urtez aritu da donostiarra aurreneko eleberria idazten.

Gaian ni baino jantziago dagoen batek esan beharko du liburu hau kokatzen denentz autofikzioaren esparruan. Gauza bat argi dago: baduela zer edo zer autobiografikotik. Mikel Antza preso dago, Fresnesko espetxean izkiriatu du Ospitalekoak. Mikel izeneko euskal preso politikoa da nobelako protagonista eta narratzailea ere. Kartzelako ospitalera eraman dute, puskatutako atzamarra birgaitzeko. Baina ospitalean dena okertuko da, eta gurpildun aulkian bukatuko du; ezinduta idazteaz aparteko zeregin guztietarako.

Hori nola gertatu den jakin bitartean, beste istorio batzuk harilkatzen joango dira: arrebaren mutil-laguna hiltzeagatik kartzelan sartu duten Dimitrirena; 1936ko Gerran gudari ibilitako Xabierrena; eta, batez ere, Mikelen beraren iragana. Narratzailearen pentsamenduek ematen diete lotura istorio guztiei.

Teknikoki ondo soluzionatutako lana da, egitura zirkularrekoa, zabaltzen dituen hariak behar den momentuan josten dakiena; eta, topos nagusia ospitale bat izanda kontrakoa pentsa bazitekeen ere, erritmo azkarrekoa. Horrek harritzen du gehien lehen irakurrian: nobela non kokatuta zegoen jakinda adagio bat espero bazitekeen ere, bizia dela Ospitalekoaken tempoa.

Bigarren irakurketa baterako berriz, ariketa posible bat: nobela hau irakurtzen duenak Raul Zeliken Lagun armatua (Txalaparta, 2009) ere leitu badu, konparazio interesgarri bat egiteko aukera izango du. Zergatik? Zeliken eleberriko pertsonaietako bat, Zubieta izeneko etakidea, Mikel Antzaren trasuntua delako. Beraz, tarte laburrean, pertsonaia bihurtuta irakurri dugu idazlea, eta idazleak bere buruarekin zerikusia duen pertsonaia idatzi du. Biak alderatzea tentazio handia da.

Egia: Lagun armatuako Zubieta aske dago, sasian; eta Ospitalekoakeko Mikel, kartzelan. Egoerak baldintzatzen du pertsonaien izaera. Baina hala ere, biek badute puntu amankomun bat: literaturarekiko jarrera. Nobela bietan azaltzen da idaztearen eta borrokaren artean hautatu beharra. “Ez al duk antzerki lan gehiago idazten?” galdetzen dio Zeliken nobelako protagonistak Zubietari; eta aurrerago, talentua alferrik galtzen ari dela esaten dio. “Seguru ez zela hainbesteko talentua” erantzuten du Zubietak. Ez da gaiaz gehiago hitz egiten. Ez da horretarako momentua. Ospitalekoaken dator arrapostu zabalagoa. “Halako batean jabetu nintzen idatzizko munduak gugan sortzen dituen hunkiduren katea ez dela benetako bizitzakoen oihartzun apal bat baino”. Hau da, “idazteko, bizi behar da” eta “bizitzeko, idatzi behar da” formulazioen artean, lehenengoaren aldeko hautua egiten du narratzaileak. Ipar bera seinalatzen du nobelaren hasierako zita batek: “Oraindik ez zarenean zutitu bizitzeko, alferrikakoa da esertzea idazteko” (Henry David Thoreau).

Gainontzean, antz handirik ez: Zeliken ekintzaile hotza, pertsonaia barnerakoi eta bukaerarako gozo bihurtuta aurkitzen dugu Ospitalekoaken.

Urte askoren buruan donostiarrak erakutsi du badakiela oraindik nola kontatu. Zer kontatua ez zaio falta. Hurrengoaren zain gaude.

Share
Atalak: artikuluak, liburuak, presoak

Zilar astea 2010: Joseba Sarrionandia Sarrionandiaren sorterriko oroitzapenez «akordatzen»

2010 29 martxoa

gara

Durangoko Plateruenak ekimen berezi batekin eman zion amaiera Joseba Sarrionandiari eskainitako lehenengo Zilar Asteari. Ehundik gora lagunek ibilaldi bat egin zuten «Sarri»ren memoriaren mapan. 2004an argitaratutako «Akordatzen» liburuko pasarteak oinarritzat hartuta, Iurretan barrena egin zuten txangoa 1980az geroztik bertan ez dagoen idazlearen oroitzapenei irudia jartzeko. Mitotik etxeko izatera pasa zen askorentzat, «beste Joseba bat».

«Ez da Danubio deitzen, ez da Mississipia» Durango eta Iurreta banatzen dituen ibaia, baina aldea egon badago ibaiertz batetik bestera. Joseba Sarrionandia Iurretan jaio zen 1958ko apirilaren 13an eta han hazi zen, «Igorretako plazan ahari topekak» ikusiz, «domeka arratsaldetan Etxeberrira joaten» telebista ikustera, «Montequemadon» lehenengo zigarroak errez… Garaizarrekoa zuen ama eta, bertatik bertara, Goiuria aldekoa aita, errekaz beste aldekoak biak ere.

2004an ezagutarazi zituen txikitako eta gaztetako oroitzapen haiek «Akordatzen» (Txalaparta) saiakera liburuan. Atzokoa, paperean idatzitakoari irudia, leku konkretuak, errealitatea lotzeko eguna izan zen. Akordatzeko, batzuentzat; ezagutzeko, beste askorentzat. Mito, jainko edo sinbolotzat daukagun Sarri, bertako, auzokide edo, zergatik ez, etxeko sentitzeko parada izan zen. «Beste Joseba bat» ezagutzeko aukera ezin hobea.

Lehenengo aldiz antolatu du Durangoko Plateruenak Zilar Astea deituriko aste monografikoa. Joseba Sarrionandia izan da aurtengo protagonista, eta «Ibilaldi bat memoriaren mapan» ekitaldi bereziarekin eman zioten amaiera atzo. Plateruenako presidente Alberto Erraztik gidatuta eta udaberriko giro paregabea lagun, ehundik gora pertsona -orduak aurrera joan ahala mardulduz joan zen «mendizale» koadrila- bildu ziren goizeko hamarretan Durangoko kafe antzokiaren kanpoaldean. Handik abiatu zen martxa Iurreta aldera.

Ibaia zeharkatu, autobide azpitik pasa eta, lehenengo geldialdia, Iurretako Aita San Miguel plazan. Orain urte gutxira arte ahari-topekak jokatzen ziren bertan, gaur egun debekatuak. Sarriren bertako gogoetak irakurri zituen urte askotan antolatzaile lanetan ibilitako Mari Tere iurretarrak. «Igorretako plazan ahari topekak izaten zirela akordatzen naiz, eta jendea inguruan biltzen zen ikusteko. Aharitoak ederrak ziren eta bata bestearen kontrako kolpeak itzelak».

Garaizar aldean, jaiotetxea

Plazatik gorantz abiatuta, metro gutxitara dago Josebaren jaiotetxea. Bertan egin zuten ibilaldiko bigarren geldialdia eta «Akordatzen» lanak aipatzen duen inguru hartako beste pasarte bat irakurri zuten bertan. «Etxean ez zegoen telebistarik. Domeka arratsaldeetan Etxeberrira joaten ginela akordatzen naiz telebista ikusteko. Garaizarrera bideko Etxeberri barreneko putzuko igelen kantuaz akordatzen naiz. Goiko aldapa Barranku deitzen zela akordatzen naiz. Igorretako baserri bat Toledo deitzen zela eta Goiuriko azkena Luku».

Igelen kantuak aipatzeak memoriaren makinaren herdoilak astindu zizkien inguruko helduenei eta bidean aurrera joan ahala, «akordatzen» jarraitu zuten, bakoitzak bere umetako istorioak gogoratuz. Sarrik idatzitakoak ume garaikoak direla azaldu zuen Erraztik, izan ere, autobideak inguru hartan utzi duen ondorioetako bat Etxeberri baserriaren desagertzea izan da. Bestalde, Toledo baserriaren izena «dolare» hitzetik ote datorren airean gelditu zen.

Belardi zabal baterantz abiatu zen lagun taldea ondoren, Bereziganera. Aurrean, Anboto mendilerroa eta Durangoko herria parez pare. «Bereziganeri Durangon `Montequemado’ deitzen zitzaiola akordatzen naiz -irakurri zuen pasartea Erraztik-. Eta hantxe gainean jartzen zutela Espainiako bandera liberazioaren egunean. Iluntze aurreko oskorria Bilboko labe handiengatik zela pentsatzen genuela akordatzen naiz. Mendi haren bestaldekoa nintzen eta han bestaldean, Garaizarren, ez naiz akordatzen gerraren aipamenik entzun nuenik egundo. Zigarroak erretzeko, celtas filtrogabeak, komunean ezkutatzen ginela akordatzen naiz. Edo Bereziganeraino joaten ginela, Harriputzuetatik gora, Berezigane barrenean sugegorriak ugari omen zeuden arren, eta handik gainetik libre eta eder ikusten zela ibar guztia». «Montequemado» deitzen omen zioten, bai, mendiari. Antzinako trena, Zumarragara zihoana, ondotik pasatzen baitzen eta ikatzaren txinpartek mendi bazterrak sarri kiskaltzen zituzten. Hala ere, Garaizar aldean, gerra aipamenik ez.

Garaizarren bertan egin zuten laugarren irakurraldia, San Mames ermitaren atarian, leihotik begira santuaren bakardadeaz nola aritzen ziren gogoratuz. «Garaizarkoa naizela akordatzen naiz. Baina nor ez da, ba, Garaizarkoa? Urrun eta antzina, itsumutila izan nintzela akordatzen naiz. Itsuneskak eta itsumutilak ginela auzoko neskamutilak. Patxi, Osteko itsua, aittitteren anaia, aulkian eserita egoten zena, solo ertzeraino eramaten genuen, artoa zenbat hazi zen jakin nahi izaten zuelako. Ermita zaharrean San Mames zegoela akordatzen naiz. Baina urtean behin besterik ez zen ermitaren ate zaharra zabaltzen, San Mames egunean. Guk horma igo eta leiho estutik begiratzen genuen eta sentimendua ematen zigun, ermita barru ilun eta umelean, egurrezko sainduaren bakardadeak».

Militantziako oroitzapenak

Helduxeagoa zeneko istorioak ere biltzen ditu «Akordatzen» liburuak. Horren adibide dira autobidearen azpietan egindako pintadei buruzko hurrengo lerroak. «Halako arrats batean, Goiurirako bideko autopistapeko zubian Jesusmari Eizmendik eta biok egin genuen pintadaz akordatzen naiz. Gorria ala beltza idatziko genuen zalantzan, Guardia Zibila agertu orduko Gora Euskadi Gorribeltza idatzi genuela».

Pelegrinazioan gorantz eta gorantz jarraitu zuen ibilaldiak, Goiuriraino iritsi arte. Musikaz lagunduta heldu ziren azkenak eta bertan Sarriri, Josebari, Joseri, Martin Larralderi… Iurretako semeari omenaldi xume bat egin ziotenn. Plateruenatik abiatu zirenez gain, jende gehiago ere hurbildu zen bertara, tartean, omenduaren gurasoak.

Zarrabeitia ahizpek Ruper Ordorikak musikatutako «Ibaia» jo zuten biolin pareaz. Peru Madalena idazleak, berriz, bildutakoen izenean, eskutitz bat igorri zion: «Zu ere hori zara gugan, bakoitzak sentitzen zaituen moduan zara», esan zion eta filosofia bitxi, kutsakor baina eder batekin amaitu zuen, «beti dena da hobeto»: «Hemen ez zaudela? Hobeto, paraje ederragoetan egongo zara ziur. Hemen ez zaudela? Hobeto, ez dituzu hemengo agintari eta poliziak aguantatu beharko…». Ekitaldia bukatzeko, Gotzon Barandiaranek eta Igor Elortzak «Baltsean» abestu zuten bildutako guztiekin batera.

Eguneko argazkia aterata, amaiera Plateruenan berriro, kantuan hor ere. Josu Zabala eta Alex Ruiz de Azuak Ruperren «Ibaia», Laboaren «Sorterriko koblak» eta Karlos Gimenezen «Oroimeneko portua» eskaini zituzten. Egun borobila eta Joseba Sarrionandia «hobeto» ezagutu izanaren irudipenarekin, guztiak pozik etxera.

Goiurian omenaldi xume bat egin zioten. Zarrabeitia ahizpek biolinarekin Ruper Ordorikak musikatutako «Ibaia» jo zuten eta Peru Madalena idazleak, bertan bildutakoen izenean, tartean Sarrionandiaren beraren gurasoak, eskutitz bat igorri zion.

Alberto Errazti: «Listoia oso goian jarri dugu datorren urteko Zilar asterako»

Oso pozik eta izandako arrakastarekin nolabait harrituta zegoela aitortu zuen Alberto Errazti, Plateruenako presidenteak. Lehenengo aldiz antolatu dute Zilar Astea Durangon, aurrerantzean urtero egiteko asmoa duten aste monografikoa. Joseba Sarrionandia izan da aurten aukeratutako gaia edo pertsonaia. Motiborik ez zen falta. Aurten beteko dira 30 urte espetxeratu zutenetik, eta 25 urte, ihes eginda, Euskal Herritik kanpo bizi denetik. Haren idazle senak oraindik ere bizi-bizirik dirau, ordea, eta aurkezpen ekitaldian Igor Elortzak azaldu zuen moduan, «Gurean kantura eta antzerkira gehien eraman den sortzaileen artean da Sarri».

Astean zehar hainbat ekitaldi burutu dira. Pasa den asteazken eta ostegunean, «Koblakariak behar ditugu» ikuskizunaren estreinaldiarekin eman zioten hasiera Asteari. Diziplina anitzeko ikuskizuna da, Gotzon Barandiaran, Unai Iturriaga, Miren Amuriza, Eñaut Elorrieta eta Karrika antzerki taldeak osatua.

Durangaldeko ikastetxeetako 300 gaztetxo inguru bildu ziren Plateruenan, eta «harrigarria izan zen nola egon ziren ikasle guztiak, isil-isilik», gogoratu zuen Erraztik.

Ostiralean, berriz, Le Petit Theatre de Pain antzerki konpainiak «Aulki Hutsa» lana eskaini zuen. Sarrionandiaren testua ardatz duen antzezlanak Ander Lipus markinar antzerkigilea du zuzendari eta antzezle lanetan, Manex Fuchs ikusi ahal izan zen taula gainean, eta musikari, berriz, Battitt Elissalde, Jean Christian Xanki Irigoyenek sortutako doinuak joz. Hitz hauekin aurkezten du Le Petit Theatre taldeak berak sortutako obra: «Erbestetik itzuli ezina den gizon batek, tragoa eskaintzen digu. Eta beste bat, bakartasuna traitzeko estakuruarekin. Eta azkena bideko. Musikari batek dantzari bihurtzen du edalearen egonezina, bere iritzi eta asmoek kantu debekatuen hitzak diruditela. Desterruan ondu den arnoa edateko gomita bat».

Larunbatean, Xabier Mendiguren Elizegi iurretarraren ipuingintzaz aritu zen Udal Liburutegian emandako Literatura Eskolan.

Atzo egindako txangoarekin itxi zen lehenengo Zilar Astea. «Listoia oso goian jarri dugu datorren urterako baina jendearen erantzunak indarra ematen digu lanean jarraitzeko», esan zuen Erraztik.

Share
Atalak: Ekitaldiak, iheslariak

«Sarrionandiak finkatu zuen egun normaltzat dugun literatur hizkera»

2010 28 martxoa

berria

Literatur eredu propioa ere asmatu eta garatu duela azaldu du Xabier Mendigurenek idazleari eskainiriko Zilar Astean

«Gaur egun normaltzat jotzen dugun literatur hizkera Joseba Sarrionandiak finkatu zuen». Argi dauka Xabier Mendiguren Elizegik. «Ez zuen berak asmatu baina berak ezarri zuen, eta lortu zuen nolabaiteko lilura piztea euskarazko irakurleen artean, eta horrekin batera erakutsi zuen euskara gai zela testu estetikoak sortzeko, benetako literatura egiteko, plazer literario eta linguistikoa emateko, testu iradokitzaile eta esanguratsuak osatzeko…». Joseba Sarrionandiari eskainitako Zilar Astearen barruan mintzatu zen atzo Mendiguren, Durangon, Literatura Eskolaren hil honetako saioan.

Sarrionandiaren ipuingintza aztertu zuen, eta esan zuen Sarrionandiak «bere testuinguruan, bere hizkera asmatu» zuela, «eta hizkera hori finkatu» eta «ondorengo idazleengana ere iritsi» zela.

Horri dagokionez, Sarrionandiak «jarraitzaile estuak» izan zituela gogora ekarri zuen Mendigurenek, hala nola Luis Berrizbeitia -entzuleen artean zegoen atzo- eta Luigi Anselmi -Luis Gutierrez, sortzez-. «Jarraitzaile zabal, onuradun eta zordunak, berriz, den-denak izan gara».

Izan ere, «80ko hamarkadaren hasieran nora ezean zebiltzan idazleak», Mendigurenek azaldu duenez. «Testu benetan zailak idazten zituzten». Eta, adibide gisara, Iñaki Garmendiaren eta Ander Iturriotzen 1982ko testu bi leitu zituen, biak ere «oso korapilatsuak eta ia ulertezinak». «Jendeak pentsatuko zuen: ‘hau da idatzi behar dena eta ulertzen ez badut izango da ez dudala euskara behar den moduan menderatzen’». Mendigurenen arabera, «Atxagari otu zitzaion literatur hizkera etxeko euskaran oinarritzea». 1988ko ipuin bat da erabaki horren adibide garbia, Camilo Lizardi erretorearen etxean aurkituriko ipuinaren azalpena. Lan horrekin «gipuzkera berrasmatu» zuela esana du Joseba Gabilondok. Eta, Mendigurenek dioenez, «bide horrek arrakasta izan zuen, batez ere, Gipuzkoan. Askok edan zuten iturri horretatik».

Ordea, «Sarrionandiak beste bide bat hartu zuen, euskalki guztietatik edanez». Lehendabiziko ipuinetako batean, Maggie, indazu kamamila-n (Xaguxarra aldizkaria, 1980) ezarri zituen Sarrionandiak nolabait literatur hizkera berri horren oinarriak.

Literatur hizkerak idazlearen nortasunarekin harremana ere baduela uste du Gotzon Barandiaranek, Literatura Eskolako kideak. «Zuberoarekiko lilurak bultzatuta garatu du; ez du aukeratu Bizkaiko eredu klasikoa, ez du aukeratu Mogel». Horren harira, Mendigurenek akordura ekarri zuen Sarrionandiak erabakia hartu zuela umetan ikasitako euskara lantzeko eta hobetzeko. «Azkueren hiztegia oso-osorik irakurri zuen, literaturarako gustuko zituen hitzak hartuz. Halako lan erraldoirik ez dugu egin behar izan geroztiko idazleek». Sarrionandiaren obran Iparraldeko idazle, pertsonaia eta tokiak ageri dira nonahi. «Horren arrazoiak? Izan daitezke estetikoak, ideologikoak… Baina ez zuen aurreko eredurik hartu, asmatu egin zuen berea».

Idazlearen memoriaren mapa osatuz amaituko dute gaur Zilar Astea

Iurreta eta Durango artean egingo dute ibilbidea, hartara, Joseba Sarrionandiaren (Iurreta, 1958) umetako eta gaztetako memoriaren mapa osatuz. Durangoko Plateruenatik irtengo dira 10:00etan, eta bidean, Akordatzen liburuxkan (Txalaparta, 2004) idazleak eginiko gogoetak errezitatuko dituzte Peru Magdalenak eta beste zenbaitek. 13:00 aldera Plateruenara itzuli, eta Sarrionandiaren letrekin hainbat musikarik eginiko abesti ezagunak kantatuko dituzte, Josu Zabala, Alex Ruiz de Azua eta Iñigo Larregoiti musikariekin.

Share
Atalak: Ekitaldiak, iheslariak

Mikel Antzak aurreneko nobela kaleratuko du

2010 24 martxoa

berria

Egilea: Mikel Antza
Izenburua: ‘Ospitalekoak’.
Generoa: nobela.
Argitaletxea: Susa 2010

Espetxean idatzi du, eta kartzela-ospitale batean dagoen preso bati gertatutakoak ditu kontagai nagusi

Odolaren usaina ipuin liburua argitaratu zuenetik 23 urtera, euskal letren plazara itzuliko da hilabete barru Mikel Antza idazlea (Donostia, 1961), Susa argitaletxeak apirilaren 22an aurkeztuko duen Ospitalekoak nobelarekin. Fresnesko espetxean dago, Parisen, egun preso Antza -sortzez, Mikel Albisu-, ETAko kide izateagatik, eta han idatzi du Ospitalekoak, aurreneko nobela, 2007ko uztaila eta 2010eko otsaila bitartean.

Egilea bezala, preso dago nobelako pertsonaia nagusia. Neska-lagunari idazten ari zaio kartzela-ospitaletik, hain egoera makurrera nola iritsi den azaltzeko asmoz. Eskuko hezur baten hausturaren ondorengo berreziketa egiteko besterik ez zuten eraman kartzelatik ospitalera, baina elbarri dago, gurpil aulkiari lotuta.

Aurrera egin ahala, gertakari bitxi eta ezustekoen katea bihurtuko da narrazioa. Presoa tinko lotuko zaio idazteari; horixe izango du bizirik irauteko arrazoi bakar.

Susa aldizkariaren eta izen bereko argitaletxearen sorreran parte hartu zuen 80ko hamarkadaren hasieran, Josu Landa, Iñaki Uria, Xabier Montoia, Mikel Hernandez Abaitua, Eneko Olasagasti, Pablo Sastre, Maripi Solbes, Joxerra Utretx eta beste hainbatekin batera.

Hainbat ipuin sariketa garrantzitsu irabazi zituen garai hartan, eta bi ipuin liburu kaleratu zituen: Lehen bilduma 82-84 (Susa, 1985) eta Odolaren usaina (Susa, 1987). Antzerki lan bat ere argitaratu zuen: Beteluko balnearioko mirakulua (Iñaki Uriarekin elkarlanean idatzia eta Susak 1985ean argitaratua).

Jean Geneten itzultzaile

Horretaz gain, Jean Geneten Zaindaritza zorrotza antzerki lana eta Lau orduz Xatilan kronika liburua euskaratu zituen Antzak; biak Susak kaleratu zituen, 1991n. Peter Handke, Daniil Kharms eta Paul Eluard-en hainbat lan ere euskaratu zituen Susa aldizkarirako.

1985eko uztailean Joseba Sarrionandiari Martuteneko espetxetik (Donostia) ihes egiten lagundu zion, eta harrezkero sasian bizi izan zen, harik eta 2004ko urrian Saliesen (Frantzia) atxilotu zuten arte.

Share
Atalak: artikuluak, liburuak, presoak
« Mezu berriagoak — Mezu zaharragoak »