Jon Mikel Arano ‘HERIO KARGAMENDU ETA PIKOA’

2023 27 apirila

Eustakio Mendizabal. Argazkiak: Euskal Memoria Fundazioa- Daniel Velez
Eustakio Mendizabal. Argazkia: Euskal Memoria Fundazioa- Daniel Velez

→ Jon Mikel Arano: HERIO KARGAMENDU ETA PIKOA.PDF

ANTOLOGIA POETICA VASCA

(FRANKISMOAREN BIKTIMEI ETA ASKATASUNAREN ALDEKO BORROKARIEI OMENALDIA, GERNIKAKOAZ 50 URTE BETETZEAN, 1987)

JON MIKEL ARANO, “ARANO BELTZA”

HERIO KARGAMENDU ETA PIKOA

(“TXIKIA”-RI OMENALDI, GIZON TXIKI-HANDIARI)

Eustakio Mendizabal “Txikia”:
Herio kontrabandua dakarkiate
Nahi eta nahitaez
Heu haiz jasotzaile
Algorta-Getxon seiak eta pikoetan
Setioa hausten habilenean arratsez
Hamar gizatzar hiltzaile gris arre
Kali jainkosa zitalaren gurtzailek!

Izan ere,
Nor ez da erortzen
Behin behintzat
Aingura gisara
Gezurraren Historia
Jasan ondoren?

1973. Frankismoaren 34. “urte loriatsua”. Ostegun santu gaua. Aita gurea irrati zaharra sintonizatu nahian. BBC Londreskoa… fiiiuuu… Radio Pirenaica… urrutiko uhin hots gehiago, a ze txistuak…! Interferentziak… Aquí Radio Paris… Icí Radio France International… hainbeste eta hainbeste megaziklo/kiloziklo… entzuten geunden irratian gau hartan ere, misterio eta ilegalitate kutsu batez…

“Eta gero?”. “Borrokan hil!”. “Horrelaxe, ahotsik mudatu gabe”. La España que duele. …piñaun, piñaun!!! “Txikia hil dutela!”. Non, non? Nola? Nola? Hola?

Herio, maite haudan herio,
Halako zortez,
Non bizitzan ere izan haizen,
Baina liskarti izateagatik
Galdu duan, izanki.

Inork ulertu ez badu euskaraz:

Muerte que te quiero muerte
De tal suerte
Que en vida ya has sido
Pero por pendenciera
Has perdido.

“Aquí murió el jefe de ETA”.
Ez huen Bilbora joan nahi. Ez eta Zumalakarregik ere. Mendira, mendira! Che-rekin batera. Federico, Lauaxeta, Saseta, Txabirekin, eta hi. Eta hainbat eta hainbatekin. Urbasako Pilatosen Balkoitik amilarazitako kamioikada gizonekin. Gerokoak gero. Milioika heriotza (ez)berdin.

Guk gura diaguna
Hi gurutzeduna?
Oi Arbelaitzeko seme langile
Arbel-haitzetan erne
Basoetako olerkari lerdena
Gaizkileen beldurgarri
Haien lotsaizun handi
Robin Hood berri…

Eustaki, izorratu haute
Izorratu hautenez!
Gizon osoa hi
Erditu dituk
Milaka ama-seme
Larrua zulatu diate
Nekeen seme hi.

“Eta Eustakitoren aurpegian heriotza zen, klabao! Eta ezpain-ertz inguruak zuri-zuri”.

Eta jada ez zaiguk geratzen
Justizia egarririk
Giza justiziarenik
Bestelakoa, bestelako
Egarria, poetikoa.

Eta azkeneko kartzelatik
Zerraldotik ihes egingo
Huelakoaren beldur,
Beste horiek zuzenean
Lurperarazi hinduten.

Itsasondoko kanposantuak
Itsasontzi antza du,
Badu bai Pilotu
Eta zink-fluxua dariola.

Ontzi sentina/pontzatik gora odola
Gainezkatzen diola,
Idi-begietatik
Debekatua denaren ahoetara doakiola.

Kapitainari laket zaio
Gure ofrenda eskaintza,
Elur-ura erretzea
Langar/antzigarraren orduetan.

Itsasondoko hilerriak Nuarbekoak adineko aldapa pikotxa du, eta
“Hemendik aterako dituk ernamuinak!”, esan zian Andres Debak, ukabil goratuen desafioa, eta munduko epitafio aproposenaz estalia izan hintzen.

“Ikastola eta eliz askotan
Atea didate itxi;
Atzerritarrak ta seme askok
Lapur bat antzo ezetsi!
Nere izena apaldu arte
Ezin dute etsi…
Zer egin diet etsai bezala
hainbat nazaten gaitzetsi?!” .

Eta poema profetiko berean:

“Euskal herriko bazter denetan
Atzerrian antzo nabil…,
Ez-ezagunen artean haur bat
Bezain apal eta ixil!
Ene burua gara ez dadin
Baditut mila maratil…
Gaiztaginari lez, arrano begiz,
Etsaiak so ditut hurbil!”.

Eta kontsumatu huen biktima horren patua.

Madrilen Txikia komandoa, Carrero gero.
Makina bat aldiz jaurti genizkian
Jendetzak airera jertseak geroztik,
Zerura gorantz eup la-la!
Hamaika gauza gertatu zaizkiguk
Hainbatetan harakoaz geroztik.
Zerbait aldatu ote? Espoliazioak jarraitzen dik.

Nork ebatsi zizkian
Hire azken poemak?
Amets batean bezala
Ikusten ditiat.
Epikoak eta finak dituk.
Eta madarikazioa betierekoa
Profanatzaileentzat!

Hona hemen Eustakioren bertso batzuk:

“Gizonen pausuak itsasora
Doazen urak dira…
Bizitzaren gurpilak garamatza
Ilunpetako hobira,
Argia gautzen eta bizia
Finitzen den ur handira.

Egun-txintak gaua dakar,
Biziaren gau gordina!
Baina heriotza guztiak
Ez dute esanahi berdina.

Goiz-ihintzak sortutako lorea
Arratsean hiltzear dago…
Hala, gu ere herio segak
Denok gaitu eramango…
Baina heriotza batzuk ditugu
Besteak baino pisuago.

Herri-interesengatik hiltzeak
Mendien pisua dauka,
Baina faxisten morroi bizi eta
Zapaltzaileentzat hiltzea
Xoriñoen luma grisa baino
Pisu gutiagokoa da.

Ideal gabe morroi hiltzeak
Ez du deus ere balio…
Herriagatik hil denak aldiz
Bizitzari argi dagio…
Ur guziak ez dira gaziak
Herio denak ez herio”.

“—Zapalduen zerbitzuan
bihurtuko da ene heriotza;
kalte latza,
jarraipen gabea balitza…
-—…Entzun ezak hilobitik
Justizia datorrela herri behetik… “

“Iba acompañado de otro activista que consiguió fugarse”.

Garai gris ilunak.
`Usain´ aparta omen huen
Ez zian kalerik egin
Ez hutsik egin ziaten
Ez eta hire orduan ere.

Eta lurrak eta elurrak
Mundu honetan
Geldituko dituk
Gau gizaki izaki
Mendi eta gauza
Zaharrei begira.

“Ez haute gelditu arazi
Gure Ene bait haiz”,
Ziok memoria kolektiboak.

Eta nagusien bozeramaileek
Etsai hurkoak zakurrak
Edozeri ziok zaunka:
`Bere mugetan´ sartu denari,
Udazkeneko hosto eroriari,
Edonori zaunka,
Iraultza-gauei zaunka,
Baina gizon apal baten
Heriotza usainari ez,
Hari barrea. Hiena kiratsa.

Baina egiaztaturik zegok
Herrixka bakoitza
Herri auzo bakoitza
Euskal bailaretako
Anatomia banak
Jantziko direla
Gure koloreak
Dituen zetazko
Soineko egoskorrarekin
Lainoan bildutako
Krisalida haiei esker.
Eta adio! Oraindik ez haiz guztiz joan baino…!

Eta hik, dantzari,
Zer egiten duk hor?
Atsekabe malura eta
Destitxa esanaren dantza
Borobildua behar huen honez gero!

Txikia zuen guda izena:

“Harro hadi Kantauri itsasoa
Ta heien betiko loa
Betiko kanta zak…!”.

Collagearen osagarriak: Eustakio Mendizabal Txikia, Larrun Aldizkaria (1. Zenb. 1985), Telesforo Monzon Olaso eta Hitz etena, Jon Arano, 1992.

Share
Atalak: Sailkatugabeak

[berria.eus] Kartzelak kolpatutako literatura bat

2022 3 abendua

[berria.eus] Kartzelak kolpatutako literatura bat

Iñigo Astiz

2002tik 2017ra bitartean kaleratutako liburu kolektiboetako testu hautaketa bat, Jose Mari Sagardui ‘Gatza’-ren memoria liburu bat, eta Gartxoten ‘Barruan’ komikia kaleratu ditu Ataramiñek

Gartxot komikigileak sortutako <em>Barruan</em> komikiko irudietako bat.
Gartxot komikigileak sortutako Barruan komikiko irudietako bat. GARTXOT / ATARAMIÑE 

«Euskaldunik?». Eta isiltasuna, oihuaren ostean. «Euskaldunik?!!». Eta bigarren saiakeraren ostean jasoko du erantzuna Odei izeneko euskal presoak barrotedun leihotik Creteileko kartzelako B moduluko patiorantz zabaldutako galderak. «Ta gueule fils de pute!». Kartzelako lehen egunak dakarren kolpearekin abiatu du Barruan komikia Gartxot marrazkilariak, eta kartzelatik atera ondorengo lehen egunak dakarren shockarekin amaitu. Azken binetan, espetxetik atera berri irudikatu du protagonista, gauez hor ere, bakarrik orduan ere, farol baten argitara. «Nolako poza!! Eta orain zer?». Komiki hori ez ezik, beste bi liburu ere argitaratu ditu Ataramiñek Durangoko Azokarako: Jose Mari Sagardui Moja Gatza-k idatzitako Zaldi berdea memoria liburua, batetik, eta Urrun da zeru urdina bilduma, bestetik, argitaletxeak 2002 eta 2017 bitartean kaleratutako testuak hautatuta.

2000ko hamarkadan ETAko kide izateagatik espetxeratutako gizon bat da Barruan komikiko protagonista. Fikziozkoa da haren izena, eta fikziozkoak dira kontatzen diren gertakariak ere, baina, egileak onartu duenez, oinarri erreala dute guztiek, Gartxotek berak bere larruan bizitakoekin eta beste euskal preso batzuek kontatutako pasarteekin osatu baitu kontakizun hori.

Autorea kalean da jadanik, baina, liburuko hitzostean azaldu duenez, ez du lana bere izen-abizenez sinatu nahi izan. «Zoritxarrez gaur egun ere preso ohiok maila askotan jasaten dugun estigmak behartu nau komiki hau ezizena erabiliz argitaratzera. Horrela ez balitz, agian nire lana galduko nuke, edota semeak arazoak izango lituzke eskolan, bikotekideak lanean… Kartzelak itzal luzea du kalean ere».

Huts egindako ihesaldia

Kartzela da, ezinbestean, Jose Mari Sagardui Moja Gatza-ren memoria liburuaren gai nagusietako bat ere. 22 urte zituela sartu zuten espetxean, 1980an, eta hamalau kartzelatatik igaro ostean, eta Parot doktrinaren eraginez aurreikusia zioten irteera eguna bi urte atzeratu ondoren, 2011n atera zen kalera azkenik, 31 urteren buruan, 52 urte zituela. Eta liburua atontzen lagundu dion Xabier Izagak azaldu duenez, «gordin» kontatzen ditu egileak, besteak beste, kartzelaldi horretan bertatik bertara ezagututako bortizkeria, sakabanaketa politikaren ondorioak eta jipoien kontaketak.

1993an Granadan [Espainia] egin zuen ihesaldi saiakera da liburuaren ardatz narratibo nagusia, eta, horrekin batera, espetxeko bestelako pasarteak ere tartekatzen ditu egileak.

Izagaren hitzetan, ordea, alderdi «epikoa» nabarmendu beharrean, alderdi «emozionala» da liburuaren muina. «Soka bat egin zuen kable batzuekin, zulo bat eginda atera zen teilatutik, harresiraino gako bat bota zuen, eta, zintzilikatu zenean, lurrera jausi zen. Besoak apurtu zituen, hankak ere bai, eta, han zaurituta zegoela, guardia zibilek jipoitu egin zuten. 1993ko martxoaren 6an izan zen hori, eta egun horretan berean, zazpi urte geroago, jaio zitzaion alaba ere: 2000. urteko martxoaren 6an. Eta, orduan, lur jota geratu zeneko egun hori helduleku bihurtu zitzaion, eta aurrera egiteko motibo. Eta hori da liburuaren zentzua».

Joseba Sarrionandiak idatzi du liburuaren hitzaurrea, Izagarena da hitzostea, eta Unai Iturriaga bertsolari eta irudigileak egin du azala.

Kolektibotasuna aldarri

Hogei urte beteko ditu aurten Ataramiñe argitaletxeak, eta, denbora horretan, euskal presoek idatzitako 47 liburu eman ditu argitara; saiakerak, nobelak, itzulpen lanak, komikiak, poemak eta bertsoak tartean direla. Haien artean dira 2002tik 2017ra bitartean urtero argitaratutako lan kolektiboak ere, eta haietan bildutako testuen antologia bat osatu du orain Jokin Urain Larrañagak: Urrun da zeru urdina.

Guztira, 150 egile baino gehiagoren lanak bildu dituzte argitalpen kolektibo horiek urteotan, eta haien arteko 71 hautatu ditu Urainek orain bildumarako. Euskarazko lanak lehenetsi ditu, eta kartzelarekin lotutako testuak hautatu ditu nagusiki. Egile bakoitzaren lan bakarra bildu du, bestalde, eta espetxean idatzitako euskal literaturari buruzko hitzaurre bat ere idatzi dio lanari. Hartan gogoratzen duenez, Bernat Etxeparek berak ere 1516an Biarnon preso emandako egonaldia aipatzen baitu Linguae Vasconum Primitae liburuan. «Kartzelako euskal literaturak ibilbide oso-oso luzea dauka, zorionez literaturarentzat, eta zoritxarrez egile horientzat».

Eta bata bestearen ondoren datoz espetxean idatzitako aipamenak edo espetxean idatzitako liburuenak Urainen hitzaurrean.

Ataramiñeko liburuak kaleratzeko, idazleen lana ez ezik, haien senideek emandako laguntza ere beharrezkoa izaten dela gogoratu du Oier Gonzalez Ataramiñeko kideak. Maiz, «kontrabandoan» atera behar izan dituztelako lanak kartzelatik. «Kolektibotasunaren aldarrikapen bat da hau, kolektibotasuna zigortuta dagoen gune batean».

Durangoko Azokan izango duten mahaian egongo dira salgai liburuak, eta baita egutegi bat ere.

→ https://www.berria.eus/paperekoa/1872/032/001/2022-12-03/kartzelak-kolpatutako-literatura-bat.htm

Share
Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, komikiak, liburuak
Etiketak: > >

[naiz.eus] Ataramiñe, hogei urte «eroriaren euforiaren» berri ematen

2022 2 abendua

[naiz.eus] Ataramiñe, hogei urte «eroriaren euforiaren» berri ematen

Amaia Ereñaga

20. urteurrena iragartzea albiste ona litzateke edozein argitaletxe batentzat; Ataramiñeren kasuan, ospakizunak bere alde gazi-gozoak ditu. ‘Urrun da zeru urdina’ izen argigarria jarri diote urteurrenean atondu duten antologiari. Nobedadeen artean, Jose Mari Sagardui ‘Gatzaren’ lehen liburua.

Oier Gonzalez, Jokin Urain eta Xabier Izaga, Ataramiñeren aurtengo ‘uztaren’ aurkezpenean.
Oier Gonzalez, Jokin Urain eta Xabier Izaga, Ataramiñeren aurtengo ‘uztaren’ aurkezpenean. (Marisol RAMIREZ | FOKU)

«Nik esango nuke espetxeko literaturak baduela pixka bat ‘eroriaren euforiatik’ idatzitako testugintzatik: hondoa jo duenak badu horrelako euforia puntu bat; beherago ezin da erori. Orduan, gora egiteko saiakera horretan, biziraupena eta espetxeari aurrera egiteko jaikitzen den presoaren testigantza bihurtzen da».

Jokin Urain ‘Kiskur’ idazleak horrela definitu du kartzelako literatura, agian genero edo literatura-korrente propia bezala kontsidera daitekeena. Euskal Herrian bai, bederen, azken hamardakeetan asko idatzi baita kartzela zulotik; sormena, bakardadea eta dispertsioa uxatzeko erabili izan den giltza bezala. Horren adieraztle ‘Urrun da zeru urdina. Ataramiñe 2002-2017’ antologia, Jokin Urainek berak atondu duena. 

Aurretik, dena den, kartzelaren gaiak sustrai sendoak ditu euskal literaturan. «Kartzelan idazten den lehen testua gaur eguneraino iritsi dena Bernat Etxepareren ‘Linguae Vasconum Primitiae’ da, Biarnon eduki zutenean preso, 1516 inguruan», aipatu du idazleak. Kartzela, zoritxarrez, toki ezaguna izan da euskaldunontzat: hor Iparragirre, hor Lauaxeta…  1970. hamarkadan batik bat poesia eta bertsoez osatutako genero horren tradizioa hautsi zuen Xabier Amurizak Zamorako kartzelan idatzi zuen lehenengo nobelak, gogorarazi du. «Gero, 1980 hamardakan etorri zen prosaren hedapen handia, baina beste mota bateko testuak ikusteko aukera. Esaterako, kartzelan idatzi zen xakeari buruzko lehenengo liburua euskaraz, Jon Esturok eta Maximo Aierbek Soriako kartzelan idatzitakoa».

Durangoko Azokara Ataramiñek eramango dituen hiru liburuetako da, Jose Maria Sagardui Moja ‘Gatzaren’ ‘Zaldi berdea’ lekukotasun istorioa eta Gartxotek sinatutako ‘Barruan’ komikiarekin batera.

‘Urrun da zeru urdina’

Xanti Iparragirreren (1934-1022) bertso baten lehen esaldia –«Urrun da zeru urdina/ urruntasunaren mina/ gainetik kendu ezina/ espetxeetan dauden haientzat/ besarkadarik handiena/ Ni urrun bizi naiz baina/ egin nahi dut alegina/ ahal badut atera mina»– aukeratu dute Urianek prestatu duen bildumaren izenburuarentzat. Euskal preso eta errefuxiatuen lanak biltzen zituzten liburu eta aldizkari kolektibo anitz argitaratu ditu Ateramiñek urte luze; hortik aukeraketa bat egin du testu, marrazki edo eskulanen irudiekin. 

«Zaila da 17 urtetan horren guztiaren aukeraketa bat egitea, eta behar izan ditut irizpide batzuk horretarako. Bat izan da euskarazko testuei lehentasuna ematea eta beste irizpide bat, bere ‘maniengatik’, espetxearen inguruko bizitzari erreferentzia egiten zioten edo horri begira idatzita zeuden testuak eta argazkiak, irudiak, dena delakoak biltzea, kartzelan bizi dugun herri min eragindakoak».

2002 eta 2017 artean argitaratutako 150 lanetatik –2017ean, kolektiboak izan beharrean, egileen liburu osatuak argitaratzen hasi zen Ataramiñe– aukeraketa bat egin da.

‘Zaldi berdea’ eta ‘Barruan’

Joxemari Sagardui ‘Gatza’ zornotzarra kartzelan denbora gehien eman duen euskalduna izan da luzaroan. 30 urteko kartzela zigorra bete zuenean, azken urtea hartan erabaki zuen ihes saio baten kronika idatziko zuela. Sagardui ez da aurkezpenean egon, baina bai Xabier Izaga, «editore, laguntzaile edo idazkari» lanak egin dizkiona.

Unai Iturriagaren azal eder eta adierazgarria darama ‘Zaldi berdea’-k: kartzelaren dorrea, eta Gatza presoaren alabaren erretratua zaldi urdin baten gainean. Zaldi urdina bisitetan alabarentzat zeukaten manta berde bat zen, zalditxoa edo askatasunaren irudikapena bere kolore berdean zeramana.

Hitzaurrea Joseba Sarrionandiak egin dio: «Euskarazko hitz bat erakutsi zidan Gatzak: Koiu! Zer dok koiu? Koiu! Gatzak Arratiar jatorrikoa zuen familia eta koiu esaten zuen, hartu esan beharrean. Puerto de Santa Mariako zigor zeldetan, preso komunek El Palomar deitzen zuten goialde hartan, behin baino gehiagotan suertatu ginen bat abestearen alboan», irakur daiteke. 

Ez da fikzioa, testigantza liburu bat baizik, baina aurrera eta atzerako jauziak eginez, modu zuzenean istorio gordin bat kontatzen du. 1993an, martxoaren 6an, egin zuen ihes saio baten inguruan, jira-bueltaka. Bizitzatik ihes egiteko asmo bat, funtzionarien kolpeen artean bukatu zena.

‘Barruan’ komikiaren egilea Gartxot sinatzen du, baina ez da bere benetako izena. Irudi garbiak dira, testu dexentekoak beste batzuek, eta 2000ko hamardakan kartzelan bertan bizitako istorioak islatzen ditu. Egilea ez da aurkezpenera etorri, eta ez du liburua bere izenaren sinatu, baina «zoritxarrez preso ohiok oztopo ugari aurkitzen ditugu lan munduan euskal preso politiko izanagatik. Nire kasu pertsonalean, lana galtzeko arriskuan egongo nintzateke», aipatu du bidali duen ohartxo batean.

Jokin Urain ‘Kiskur’ idazleak horrela definitu du kartzelako literatura, agian genero edo literatura-korrente propia bezala kontsidera daitekeena. Euskal Herrian bai, bederen, azken hamardakeetan asko idatzi baita kartzela zulotik; sormena, bakardadea eta dispertsioa uxatzeko erabili izan den giltza bezala. Horren adieraztle ‘Urrun da zeru urdina. Ataramiñe 2002-2017’ antologia, Jokin Urainek berak atondu duena. 

Aurretik, dena den, kartzelaren gaiak sustrai sendoak ditu euskal literaturan. «Kartzelan idazten den lehen testua gaur eguneraino iritsi dena Bernat Etxepareren ‘Linguae Vasconum Primitiae’ da, Biarnon eduki zutenean preso, 1516 inguruan», aipatu du idazleak. Kartzela, zoritxarrez, toki ezaguna izan da euskaldunontzat: hor Iparragirre, hor Lauaxeta…  1970. hamarkadan batik bat poesia eta bertsoez osatutako genero horren tradizioa hautsi zuen Xabier Amurizak Zamorako kartzelan idatzi zuen lehenengo nobelak, gogorarazi du. «Gero, 1980 hamardakan etorri zen prosaren hedapen handia, baina beste mota bateko testuak ikusteko aukera. Esaterako, kartzelan idatzi zen xakeari buruzko lehenengo liburua euskaraz, Jon Esturok eta Maximo Aierbek Soriako kartzelan idatzitakoa».

Durangoko Azokara Ataramiñek eramango dituen hiru liburuetako da, Jose Maria Sagardui Moja ‘Gatzaren’ ‘Zaldi berdea’ lekukotasun istorioa eta Gartxotek sinatutako ‘Barruan’ komikiarekin batera.

‘Urrun da zeru urdina’

Xanti Iparragirreren (1934-1022) bertso baten lehen esaldia –«Urrun da zeru urdina/ urruntasunaren mina/ gainetik kendu ezina/ espetxeetan dauden haientzat/ besarkadarik handiena/ Ni urrun bizi naiz baina/ egin nahi dut alegina/ ahal badut atera mina»– aukeratu dute Urianek prestatu duen bildumaren izenburuarentzat. Euskal preso eta errefuxiatuen lanak biltzen zituzten liburu eta aldizkari kolektibo anitz argitaratu ditu Ateramiñek urte luze; hortik aukeraketa bat egin du testu, marrazki edo eskulanen irudiekin. 

«Zaila da 17 urtetan horren guztiaren aukeraketa bat egitea, eta behar izan ditut irizpide batzuk horretarako. Bat izan da euskarazko testuei lehentasuna ematea eta beste irizpide bat, bere ‘maniengatik’, espetxearen inguruko bizitzari erreferentzia egiten zioten edo horri begira idatzita zeuden testuak eta argazkiak, irudiak, dena delakoak biltzea, kartzelan bizi dugun herri min eragindakoak».

2002 eta 2017 artean argitaratutako 150 lanetatik –2017ean, kolektiboak izan beharrean, egileen liburu osatuak argitaratzen hasi zen Ataramiñe– aukeraketa bat egin da.

‘Zaldi berdea’ eta ‘Barruan’

Joxemari Sagardui ‘Gatza’ zornotzarra kartzelan denbora gehien eman duen euskalduna izan da luzaroan. 30 urteko kartzela zigorra bete zuenean, azken urtea hartan erabaki zuen ihes saio baten kronika idatziko zuela. Sagardui ez da aurkezpenean egon, baina bai Xabier Izaga, «editore, laguntzaile edo idazkari» lanak egin dizkiona.

Unai Iturriagaren azal eder eta adierazgarria darama ‘Zaldi berdea’-k: kartzelaren dorrea, eta Gatza presoaren alabaren erretratua zaldi urdin baten gainean. Zaldi urdina bisitetan alabarentzat zeukaten manta berde bat zen, zalditxoa edo askatasunaren irudikapena bere kolore berdean zeramana.

Hitzaurrea Joseba Sarrionandiak egin dio: «Euskarazko hitz bat erakutsi zidan Gatzak: Koiu! Zer dok koiu? Koiu! Gatzak Arratiar jatorrikoa zuen familia eta koiu esaten zuen, hartu esan beharrean. Puerto de Santa Mariako zigor zeldetan, preso komunek El Palomar deitzen zuten goialde hartan, behin baino gehiagotan suertatu ginen bat abestearen alboan», irakur daiteke. 

Ez da fikzioa, testigantza liburu bat baizik, baina aurrera eta atzerako jauziak eginez, modu zuzenean istorio gordin bat kontatzen du. 1993an, martxoaren 6an, egin zuen ihes saio baten inguruan, jira-bueltaka. Bizitzatik ihes egiteko asmo bat, funtzionarien kolpeen artean bukatu zena.

‘Barruan’ komikiaren egilea Gartxot sinatzen du, baina ez da bere benetako izena. Irudi garbiak dira, testu dexentekoak beste batzuek, eta 2000ko hamardakan kartzelan bertan bizitako istorioak islatzen ditu. Egilea ez da aurkezpenera etorri, eta ez du liburua bere izenaren sinatu, baina «zoritxarrez preso ohiok oztopo ugari aurkitzen ditugu lan munduan euskal preso politiko izanagatik. Nire kasu pertsonalean, lana galtzeko arriskuan egongo nintzateke», aipatu du bidali duen ohartxo batean.

→ https://www.naiz.eus/eu/info/noticia/20221202/ataramine-hogei-urte-eroriaren-euforia-sortzailearen-lekukotasuna-ematen

GARA 2022.12.03

Share
Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, komikiak, liburuak
Etiketak: > >

Ataramiñe 2002-2017, ‘Urrun da zeru urdina’

2022 21 azaroa

Urrun da zeru urdina
Ataramiñe 2002-2017
Ataramiñe, 2022

Hitzaurrea: Jokin Urain Larrañaga
15cmx21cm

«Urrun da zeru urdina
Urruntasunaren mina
Gainetik kendu ezina
Espetxeetan dauden haientzat
Besarkadarik handina
Ni urrun bizi naiz baina
Egin nahi dut alegina
Ahal badut atera mina»

Xanti Iparragirre Perurena

Share
Atalak: Ataramiñe, espetxea eta literatura, katalogoa, liburuak
Etiketak: >

Gartxot, ‘BARRUAN’ [komikia]

2022 21 azaroa

BARRUAN [komikia]
Gartxot
Ataramiñe, 2022

Hitzaurrea: Mikel Orbegozo Etxarri
17cmx24cm
127 orr.

«2000. hamarkadan kokatzen da Frantziako espetxeetan. Gure protagonista ETA erakundeko militante izateagatik kartzelatu dute. Ez da autobiografikoa, bizitako esperientziak agertzen dira, tokiak, jendea, kideak… baina baita ere beste kide batzuen bizipenak eta hauek patio ordu luzeetan kontaturikoak.

Komiki honek oihu ozena izan nahi du kartzelaren aurka; epaile, polizia, kartzelero, zuzendari eta sistema kriminal horren kate begi guzti horien aurka. Nire gorroto guztia beraientzako.»

Gartxot

BARRUAN • Hitzaurrea • Mikel Orbegozo

Ezkutuan dagoenari argia ematea. Espetxeko paretaren bestaldean gertatzen direnak jendearen begietara ateratzea. Kolektibo baten duintasunaren aldeko borroka bistaratzea. Honekin egingo duzu topo komiki honetan, eta hauek guztiak, beste batzuren artean, preso politikoaren ihesaldi mentalaren osagaiak dira. Bere gatibutza onartu nahi ez eta honen aurrean oldartzen denarena.


Pairatuaren kontakizuna pieza anitzeko puzzlea da, eta norberak du bere piezatxoa dagokion lekuan jartzeko eginkizuna. Ez bizipen pertsonalak kontatzeko helburu soilaz, baizik eta horren bidez kontakizun kolektibo bat ere indartzeko.

Espetxean zoriontasunaren bilaketa errebeldia ariketa da. Umorez, bizipozez, maitasunez, indarrez… elikatzen da duintasuna, eta horrekin egiten da aurrera. Baina kartzelan bizitako asko gauza intimo eta kontatzeko zailak dira. Senideen gaixotasun edo heriotzak urrunetik bizitzea, eguneroko zailtasunei aurre egitea, norberaren muga eta ezintasunekin topo egitea, monotoniaren gristasunari buelta emango dion alaitasun bat eraikitzea… Hau dena, honetaz hitz egiteko gai ez bagara, paretetan lurperatuta geratuko da.


Ba hori da komiki hau. Pareten arteko arrakala, zure begia gerturatu eta zirrikitutik euskal presoek bizitako egoerak irudikatzeko aukera ematen dizuna. Ahal balu, espetxeak gustora estaliko luke zementu geruza berri batez… baina ez! Esku artean duzu! Mila esker barnealdera begiratu eta lekuko deseroso bat izateagatik.


Mikel Orbegozo

Share
Atalak: Ataramiñe, katalogoa, komikiak, presoak
Etiketak: >

Jose Mari Sagardui Moja «Gatza», ‘Zaldi Berdea’

2022 21 azaroa

Zaldi Berdea
Jose Mari Sagardui Moja ‘Gatza’
Ataramiñe, 2022

Azaleko irudia: Unai Iturriaga Zugaza-Artaza
Hitzaurrea: Joseba Sarrionandia Uribelarrea
15cmx21cm
194 orr.

Egiteko leku aproposean idatzi zuen Jose Mari Sagarduik narrazio hau, kartzelan ia 31 urte zeramatzala, ordu arte saiatu gabe zuen hanka egiteko moduari helduta, betiere kaleko askatasuna eta bertako eta barruko lagunak gogoan. Hiru hamarkadan hainbat aldiz saiatu zen ihes egiten, eta haietako batean erreka jo zuen. Ez zuen erraz ahaztuko egun hura, eta une batez askatasuna usaintzeko bide eman zion saio haren berri ematea erabaki zuen, beraz, batez ere zulo ilun eta beti urrun haietan izandako sentipenak, milaka euskal herritarren sentipen direnak, harresietatik kanpo barreiatzeko asmoz. Gogoak denboran aurrera eta atzera eginez, bertatik bertara bizi izandako hainbat gertakari ezagunen eta hamaika pasadizo ezezagunen berri ematen digu narrazio gordin bezain hunkigarri honetan. Bereziena, Granadako espetxean huts egin zuen ihes saioaren zazpigarren urteurren eguna, Gatzaren alaba jaio eta Zaldi Berdea sortu zenekoa.

 

GATZAREN HARIA • Hitzaurrea • Joseba Sarrionandia

Euskarazko hitz bat erakutsi zidan Gatzak:

—Koiu!

—Zer dok koiu?

Koiu!, Gatzak Arratiar jatorrikoa zuen familia eta koiu esaten zuen, hartu esan beharrean.

Puerto de Santa Mariako zigor zeldetan, preso komunek El Palomar deitzen zuten goialde hartan, behin baino gehiagotan suertatu ginen bata bestearen alboan.

Teknika bat zegoen zigor zeldetan gauzak leihorik leiho pasatzeko. Hari bat jaurtitzen zen, hariaren puntan pisuren bat, abisatuak besoa ahalik eta kanporen atera behar zuen, pisua besoaren gainetik pasatzean hariari heltzeko. Behin haria konpartituta, edozer pasa zitekeen: esne botila, liburua, ogi zatia, playboy, edo sagar bat…

Batzuek hari hauskorrak erabiltzen zituzten eta, haria apurtuz gero, zena zelako gauza erortzen zen lurrean itzelezko zarata egiteko. Gatzaren haria lodia izaten zen eta ez zen apurtzen.

Mantarena, akorduak okerrik esaten ez badit, Carabanchelgo mutinaren ondoren izan zen. Goizean goiz, Puerto de Santa Mariara trasladoa abisatu zutenean hasi zen jaikialdia: galeriako ateak itxi, barrikadak eraiki, sarrerako zaborrontziei sua eman… Laster ilundu zen dena, eta han ibili ginen ito beharrean luzaroan. Azkenean, polizia tropa bereziak sartu ziren…

Puerto de Santa Mariarakoak, esposaturik eta keaz belz-belzturik, kolpe-bidea egiten zigutela eraman gintuzten trasladoaren furgoietara. Maletarik gabe, ezer gabe heldu ginen Puertora, eta zuzenean sartu gintuzten zigor zeldetara. Leihotik deitu eta, Gatza nuen albokoa, ezkerraldean. Hiru, lau, bost, egunak emango genituen larrua garbitzen eta kedarra birikietatik atera ezinik eztulka.

Halako batean, Gatzak koiu esan, nik besoa atera eta, hariari lotuta, Leon Tolstoi-ren Resurrección eleberria pasatu zidan. Nobela lodi bat.

–Nundik atara dok hau?

-Alboko zeldara etorri dan bati eskatuta, liburua hobeto aprobetxatuko dok hik.

Komunerako erabiltzen zituela orriak bestaldeko preso komun batek, bestaldeko bizilagunak. Liburuak azkenengo berrogei edo berrogeita hamar orrialdeak falta zituen, hain zuzen. Liburuaren hasierako orriak oso ondo zeuden beste mundu eta beste sasoi batera sartzeko…

Jauntxo gazte bat, Dmitri Ivanovitx Nejliudov, bere sorlekura itzuli da, Nizhni Nóvgorod izeneko herritik hurbil. Bizimodu lasaia du lagun onekin, eta laster ezkondu behar du familia noble bateko alabarekin. Militarra da eta goi mailako etorkizuna aurreikusiko lioke edozeinek. Baina, Armadara itzuli orduko, epaile moduan konbokatu dute tribunal bat osatzeko. Ustekabean, bere lehenengo neska-laguna da auzipetua, Ekaterina Maslova. Nejliudov jauntxoak, maiteminduetara jolastu ondoren, engainatu eta abandonatu egin zuen neskamea. Neska prostitutara jausi zen. Orain, Nejliudoven tribunalak neska hori gogor kondenatzean, hasiko da jauntxo ondoeza…

Bi edo hiru bider irakurri nuen eleberria, harik eta falta ziren orrialdeetaraino.

Gatzak ez zuen leitzen, aspertu egingo zen eta, lantzean behin, koiuka hasten zen:

–Nundik atera dok laranja hau?

–Hor, beste komun bat etorri dok eta, badakik…

Hariak komunetik behera botatzen ziren, ustekabeko katxeoren batean harrapatuak ez izateko.

Baina, handik laster koiu entzuten zen berriro. Gatzaren haria hartzen nuen, eta hara, esnea, plastikozko ur-botila txiki batean.

-Nundik atara dok hau?

-Badakik.

Gatzaren koiu bakoitza sorpresa baten anuntzioa izaten zen.

Baina, gauerdi batean, katxeo jenerala heldu zen ustekabean. Zarata entzun zen pasiloetan, jaiki orduko ateak ireki zizkiguten. Zeldetatik korridorera atera, hormari begira jarri gintuzten, eskuak horman gora altxatuta, eta funtzionarioak gure zeldak errebisatzera sartu ziren. Hormaren kontra, Gatza eskuinaldean nuen pasiloan, harantzago komun bat, gero beste euskaldun bat…

Atzean, funtzionarioak ziegak errekistatzen, gauzak bota eta apurtu ere egiten zituzten entzuten zen zaratagatik. Bat-batean, funtzionarioa irten Gatzaren zeldatik geu bion artean paratzeko trapu bat erakusten.

–¿Y ehto?

Toalla bat ematen zuen. Toalla txiki bat ematen zuen, baina apur bat luzea. Kartzelako manten kolorekoa. Gatzaren manta zen, baina goitik behera ehuneko 80-edo hariz gabetua.

–¿Que eh ehto?

Bigarren astean edo, moduluetatik arropa batzuk heldu ziren. Artean, kamiseta bat urdin iluna, Harvard unibertsitatekoa, Nenerena.

Irakurri nuen Resurrección laugarrengoz, eta bosgarrengoz, laurehun eta ez auskalo zenbatgarren orrialdean bat-batean eteten zen arte… Nejliudov Katiusharen ondoezaren eragilea sentitzen da, haren alde zer egin ez dakiela, baina bien arteko harreman sentimentalaz baino gehiago da aberatsez, laborariez, legeen injustiziez, kartzelazainez…

Ez dakit hamabost egunetara, edo bi hamabost egunetara atera gintuzten zigor zeldetatik eta jaitsi ginen modulura. Jaistean ikusi nuen lehenengoa Xabier Izaga izan zen.

–Eskerrik asko hire kamisetagatik.

–Heurea duk –erantzun zidan Nenek bere urduritasun eskuzabal irribarretsuarekin.

Poz handia ematen dit hemen prologoan berriro topo egitea Gatza idazlearekin eta Xabi editorearekin, pozik berriro elkartzeko suertea izan dugulako, kartzelatik urrun; espero dugu. Barruan geratu direnak ere libre aterako direla espero dugun artean.

Joseba Sarrionandia Uribelarrea

Share
Atalak: Ataramiñe, katalogoa, liburuak, presoak
Etiketak: >

Jon Esturo & Maximo Aierbe, «XAKE»

2022 21 azaroa

XAKE
Jon Esturo & Maximo Aierbe
Hitzaurrea: J.K. Alberdi Krakas
Debako Irakaskuntza eta Kultur Aurrerapenaren Aldeko Elkartea, 1985

→ gari2017.wordpress.com: XAKE, Soriako kartzelatik

→ susa-literatura.eus: [Jokin Urain] Xakea

Posizio arauen eta partida historikoen azalpenei eskaini zieten Esturok eta Aierbek liburuaren zati handiena [gari2017.wordpress.com].

→ gari2017.wordpress.com: XAKE, Soriako kartzelatik

Xakeari buruzko euskarazko lehen liburua Jon Esturo eta Maximo Aierbe euskal presoek idatzi zuten, Soriako kartzelan. Debarrak eta ataundarrak sei hilabeteko lanari 1982ko otsailean eman zioten amaiera, eta hiru urte geroago argitaratu zuten, Debako Irakaskuntza eta Kultur Aurrerapenaren Aldeko Elkartearen laguntzarekin. Juan Karlos Alberdi Krakas lagunak espetxe berean idatzitako hitzaurrean nabarmendu zuenez, “liburuaren asmoa, kasu, ikastoletan, gazte eta zahar artean hain garrantzizkoa, pedagogikoa eta lagungarria daitekeen joko baten bultzatzea litzateke”.

Egileek ere lanaren sarreran adierazi zituzten asmoak. Liburuak “helburu orokor hau du: xakea euskararen arloan sartzea”, eta behin urrats hori eginda, “xakea ikastoletan sartzea da gure asmoa”. Xakea euskaraz lantzeko zegoen hutsunea bete, horretarako terminologia adostu, eta xakea euskarazko irakaskuntzara zabaldu nahi izan zuten.

Sarreran bertan aletu zituzten hiru kontuak. Lehenik, hutsunea: “Soriako espetxean daramagun eginkizun garrantzitsuenetariko bat euskara lantzea izanik, eta orain arte xakeari buruz ez dela ezer egin ikusirik, hau euskararen arlora eramatea pentsatu genuen. Xakea dugu hemengo aktibitateetariko bat. Zenbait lehiaketa ere jokatu izan ohi ditugu, denbora ere nolabait pasatu beharra dugu-eta. Baina beti erdaratik hartutako deiturak erabiliz, noski. Baina hori gure artean ez genuen ontzat hartzen eta euskaratzearen lanari ekin genion. Hara nola diren gauzak, eta berehala hasi zen JAIEGINgo JOKA EZAZU XAKEAN JAIEGINEKIN. Eta hori izan zen azken bultzada eman ziguna”.

Hutsunea betetzeko lanean hasita, xakerako euskarazko terminologia erabaki behar izan zuten: “Oztopo handiak izan ditugu lan hau osatzeko. Alde batetik ez genuen inongo terminologiarik euskaraz, eta bestetik, gauden egoeran egonik ez dugu hau leku egokiena ikerketarako. Beraz, eskuartean genuen material apurraz baliatu behar izan dugu, hots: gaztelania, frantsesa eta ingelesko liburuetatik”. Lanik handiena itzulpenak “eta liburuetatik hartutako zirrimarrak” izan zirela aitortu arren, “lehen pausoa eman dugulakoan gaude, batez ere, eta hau da liburu honen zeregin garrantzitsuena, arau eta terminologia mailan” zioten egileek.

Hirugarrenik, xakea eta hezkuntza uztartu eta xakea eskoletan lantzearen garrantzia nabarmendu nahi izan zuten.

“Xakearen hezkuntzako balioa pedagogiko arloaren maila guztietan da preziatua. Bere praktikak, oroimena, irudimena eta kontzentrazioa bizkortu eta aztertzen, arrazoitzen eta, honen ondorioz, erabaki sendoak hartzen ohitarazten duela gauza jakina da. Hitz batean esanda, zaildu egiten du pertsona.

Xakeak onura handiak ditu hezkuntzarako eta, gainera atseginez egiten den gauza da, hots: jostotuaz, dibertituaz. Egun, xakeak harrera ezberdina du mendebalean eta, nolabait esateko, ekialdean. Herri kapitalistetan, kasu gehienetan behintzat gutxiengoen esku dago xakearen hedadura. Orokorki, gobernuek emandako dirulaguntzen mende daude federagintza estatalak eta hori beti urria izanik, taularen arteak gazteriaren hezkuntzarako duen garrantzitik at dagoen zerbait gertatzen da xakea.

Baino zeharo alderantziz gertatzen da komunista deituriko herrietan, dirulaguntza handiak ematen dituzte gobernuek eta ahalik eta jokuaren hedadura zabalena lortzeko helburuz ari dira lanean. Xakea da herri hauetan gaztekoen jostagailurik garrantzitsuena. Eta maisu bereziak dituzte horretarako. Honetaz gainera urte oro antolatzen dira mintegiak udako oporretan. Hauetan jokalari iaioenak hartzen dute parte, eta hauetatik ateratakoak dira Petrosian eta Spassky txapeldun ohiak, eta egungo txapelduna, Karpov, ere bai. Dudarik gabe Errusia dugu gisa honetako hezkuntzaren plangintzarik hoberena duen herria. Bigarren mailako ikastoletan aurkitzen da zehazki antolaketa ofizialaren oinarria. Hauetan, ikastola bakoitzak bere irakaslea duelarik, ikasleen arteko lehiaketak, ekipoak osatu, inguruko herrien konparaketak eta hainbat eta hainbat aktibitate aurrera eramanaz, beren zentzumenak hezi ezezik, xakea indartu ere egingo dute”.

Horrela, “xakea ikastoletan sartzea” erraztu nahian, lau ataletan banatu zuten liburua: lehenengoan xakearen historiaren nondik norakoak laburtu zituzten; bigarrenean, xakerako euskarazko terminologia zehaztu zuten; hirugarrenean, xakean jokatzeko oinarrizko arauak gogoratu zituzten, hasiberrientzat; laugarrenean, azkenik, ordura arteko xake partida sonatuenak bildu zituzten.

Euskarazko idazle presoei eta preso idazleen lanei buruzko ibilbide ederra da Jokin Urainek Dueñaseko kartzelan idatzitako Ez dago etxean (Susa, 2010) liburua. Bernat Etxepare, Joan Amendux, Juan Inazio Iztueta, Martin Larralde Bordaxuri edo Etxahun Barkoxerekin hasi eta gaur egun arte giltzapetik argitara ekarritako lanak bildu zituen mendarotarrak, eta Xakea atalean Aierberen eta Esturoren liburua izan zuen hizpide, azken honek liburuaren sormenari buruz erantzundakoekin osatuta:

«Ni nahiko sartuta ibili nintzen xake munduan, eta jendeak bidaltzen zizkigun xake liburuak. Gainera, Eginek txapelketa bat plazaratu zuen orduantxe. Partida bateko jokaldiak asmatu behar ziren, eta guretzako sekulako giroa zen astero-astero puntuak irabaztea eta egunkarian azaltzea. Giro horretan bilduta erabaki genuen nola gorpuztu liburua: xakearen historia ezkutua aipatu beharko zen; xakelari ospetsu garai ezberdinetakoak; eta zergatik ez euskal xakelariak? Baina, garrantzitsuena xakearen hiztegia; hau da, nola izendatu piezak eta zergatik. Eta hasiberrientzat (umeentzat alegia) lehen urratsak. Sei hilabete izan ziren, egunero zerbait aurreratuz. Sekulako folio sorta pilatu genuen eta, kontsulta asko egin ondoren, niri egokitu zitzaidan kalera ateratzea handik hilabete batzuetara. Pakete osoaz irten nintzen, eta gero argitaratu».

Gaur egun, Jon Esturo xake jokalaria, prestatzaile fisikoa eta xakean aditua da. Soziologia eta Zientzia Politikoak ikasi ostean, Gorputz Hezkuntzan lizentziatu zen, atletismoko entrenatzaile titulua lortu zuen, eta goi errendimenduari buruzko masterra egin zuen. Xakea hautatu zuen master amaierako lana egiteko, eta goi mailako xake jokalarien gorputzek, garunek eta bihotzek txapelketetan nola erantzuten duten aztertu zuen.

Maximo Aierbek sorterriko kopla eta kantu zaharrak bildu eta argitaratu zituen, eta gaur egun Ataungo Eate abesbatzako zuzendaria da.

Juan Karlos Alberdi Krakas Herrera de la Manchako kartzelan hil zen, 1988ko otsailaren 15ean. Bertsio ofizialaren arabera heriotza naturala izan zen, eta biriketako endema baten ondorioz hil zen, bat-batean. 30 urte zituen. Egun hartan, Sokolov, Karpov, Kasparov, Spassky eta abar munduko xake txapelketan lehian ari ziren, Frantziako Belfort hirian.

Erreferentziak:
· Jimenez, Edorta: Xake. Susa aldizkaria, 1989ko ekaina. Kritiken hemeroteka.
· Ibaibarriaga, Asier: Xake euskarari. erabili.eus, 2003.04.11
· Urain, Jokin: Xakea, in Ez dago etxean. Susa, 2010.
· Xakearen nondik norakoak Jon Esturo eta Leontxo Garciarekin. Helmuga. ETB. 2020.12.12.

→ susa-literatura.eus: [Jokin Urain] Xakea

Aierbe ataundarrak eta Jon Esturo debarrak elkarlanean idatzi zuten Xake liburua Soriako espetxean. Pentsatzekoa izan behar zuen, non eta kartzelan sortuko zela lehenago edo geroago horrelako zerbait.
Liburuaren aitzin-solasa J.K. Alberdi Krakasek sinatua dago 1982ko otsailaren 23an, Sorian, eta hitzaurre horren ondoren beste sarrera bat dakar: «Soriako espetxean daramagun eginkizun garrantzitsuenetariko bat euskara lantzea izanik, eta orain arte xakeari buruz ez dela ezer egin ikusirik, hau euskararen arlora eramatea pentsatu genuen. Xakea dugu hemengo aktibitatetariko bat. Oztopo handiak izan ditugu lan hau osatzeko. Alde batetik ez genuen inongo terminologiarik euskaraz, eta bestetik, gauden egoeran egonik ez dugu hau leku egokiena ikerketarako. Beraz, eskuartean genuen material apurraz baliatu behar izan dugu, hots: gaztelania, frantsesa eta ingelesezko liburuetatik. Beraz, originaltasun gutxiko liburua dugu hau. Lanik handiena itzulpena eta liburuetatik hartutako zirrimarrak dira. Eta akats handiak izango dituela ez dugu zalantzan jartzen, baina lehen pausoa eman dugulakoan gaude».
Urte batzuk joan dira ordutik, eta Esturori eupada egin diot; zintzo asko erantzun dit:
«Gure Soriako egoera aldakorra zen, baina momentu onenetan, bilerak egin genituen eta baita erabaki ere komenigarria zela ikastaroak egitea, irratiak ez piztea une jakin batzuetan izan ezik, eta 21 eguneko jardueratan sartzen ginen. Gehienek euskara ikasten zuten (maila ezberdinetan) eta, horren harira, Aierbe eta biok, batzuetan itzulpenak eginez eta bestetan jokatuz, animatu ginen xakeari buruzko lan hori egitera.
«Arrazoiak: Beti izan dugu eztabaida bat. Buruan darabilkizun hizkuntzan arituz askoz gehiago hausnartzen baduzu, zergatik xakean ari garenean jo behar dugu beti erdarara? Euskaraz bizitzeko asmo horretan, gure bizitzako esparru guztietara euskara ekartzea genuen asmoetako bat.
«Aierbek oso ondo kontrolatzen du hizkuntza, gustatzen zaio jokoa, nahiz eta gehiago gustatu nola jokatzen genuen ikustea berak jokatzea baino (ez baitzaio batere gustatzen galtzea).
«Ni nahiko sartuta ibili nintzen xake munduan, eta jendeak bidaltzen zizkigun xake liburuak. Gainera, Eginek txapelketa bat plazaratu zuen orduantxe. Partida bateko jokaldiak asmatu behar ziren, eta guretzako sekulako giroa zen astero-astero puntuak irabaztea eta egunkarian azaltzea. Giro horretan bilduta erabaki genuen nola gorpuztu liburua: xakearen historia ezkutua aipatu beharko zen; xakelari ospetsu garai ezberdinetakoak; eta zergatik ez euskal xakelariak? Baina, garrantzitsuena xakearen hiztegia; hau da, nola izendatu piezak eta zergatik. Eta hasiberrientzat (umeentzat alegia) lehen urratsak.
«Sei hilabete izan ziren, egunero zerbait aurreratuz. Sekulako folio sorta pilatu genuen eta, kontsulta asko egin ondoren, niri egokitu zitzaidan kalera ateratzea handik hilabete batzuetara. Pakete osoaz irten nintzen, eta gero argitaratu.
«Xehetasun gehiagoz ari naiteke, baina zein zaila eta eztabaidatsua izan zen xake mugimenduak euskaraz nola idatzi erabakitzea!
«Orduan oraindik sistema deskribatzaileaz idazten zen; ondoren algebraikoa nagusitu zen. Adibide bat:

a) deskribatzailea: Peoia Erregearen 4ra 1.P – E4
b) algebraikoa: 1.e4

a): Zalduna, Errege Alfilaren 3ra 2.Z – EA3
b): 2. Z f3

«Guk, ingelesek erabiltzen zuten genitibo berdina erabili genuen eta ondo geratu zen korapilo hori; baina ondoren dena sinplifikatu zen algebraikoaz. Dena den, garrantzia handiko kontua zen eta da oraindik nola izendatu piezak.
«Orduko giroaz, zer kontatu… Batzuetan bakarrik izan genuela horrelako gauzak egiteko aukera, baina ondo antolatuta geundenean eta aktibitatea zegoenean…».
Hemen eten dut Jonena, eta eteten dut neurea. Berandu baita gauean, beste hark esan zuen moduan.

Share
Atalak: Sailkatugabeak
Etiketak:

[GAUR8] Euskararen eta kartzelaren arteko harreman makurra, arazo zahar baten sintoma

2022 22 otsaila

Yeseriasko kartzelan, 1983an (Javier GALLEGO | EGIN-ATARAMIÑE)

→ naiz.eus: [GAUR8] Xabier Izaga • Euskararen eta kartzelaren arteko harreman makurra, arazo zahar baten sintoma

Iragan abenduan, euskara irakasle talde batek espetxeetan egiten duen lanaren berri eman zuen, eta euskal presoen euskara ikasteko eskubidea bermatzeko eskatu zioten Lakuako Gobernuari. Laster aurkeztuko dituzte beren eskakizunak Gasteizko Legebiltzarrean ere.

Euskara aspaldiko arazotzat izan dute Espainiak eta Frantziak. Eta, horrenbestez, estatu horiek arazo izan dituzte euskaldunek. «Hizkuntza komun bat ezinbesteko baldintza da berorren gorentasunak uztarripean sartuko dituen herri barbaroek eta hizkuntza xelebreko nazioek jaso ditzaten garaileak garaituari jartzen dizkion legeak». Hala idatzi zuen Antonio de Nebrijak Espainiako erregina Isabeli eskaini zion “Gramatika”-n. Ez da atzo goizekoa, beraz, euskaldunen arazo hori, etengabeko errepresioa ekarri izan diena. Euskararen eta estatuen arteko harreman makur horrek bere horretan dirau gaur egun, eta kartzela da, hain zuzen ere, arazo horren sintoma nagusietakoa.

Hala egiaztatu dute azken urteotan zenbait euskara irakaslek. Joan den abenduan jakinarazi zuten espetxeetan egiten duten lana eta euskal presoek euskara ikasteko duten eskubidea bermatzeko eskatu zioten Lakuako Gobernuari.

Euskara ikasi beharra

Luze joko luke Bernat Etxepareren “Linguae vasconum primitiae” hartatik gaur artean espetxean euskaraz idatzi eta argitaratu diren testuak zerrendatzeak. Nebrijaren garaitsukoa zen Etxepare, baina beste erresuma batekoa. Ez bide zen erraza orduan kartzelan idaztea, gaur egun ere ez den modu berean. Edonola ere, duela bost mende euskal herritar gehienek bazekiten euskaraz, nahiz eta beren hizkuntza ez zen inon ere ofiziala. Harrezkero, gero eta euskal herritar gehiago euskara ikasi beharrean izan dira, eta dira, euskara ofiziala den lurraldeetakoak barne.

1936ko gerraren ostean, 40ko eta 50eko hamarraldietan, izan zen kartzelan euskara ikasi zuenik, baita irakatsi zuenik ere, eta hurrengo hamarkadako pizkundetik aurrera, ohikoago gertatzen zen euskal preso politikoek euskaraz idaztea eta euskara ikastea, beren kabuz nahiz, euskara eskolak ematen ibilitako lagunen bat sartzen zenean, irakaslearekin.

1977ko Amnistia Legea onartuta, urte horren amaieran irten zen azken euskal preso politikoa. Hurrengo urtearen hasieran, kolektibo horren hurrengo kartzelaldiko lehenak sartu ziren. Barruan, euskaraz ez zekitenek ikasteari ekiten zioten; bazekitenek, berriz, alfabetatzeari. Jokin Urainek kartzelako literaturaren historia modukoa argitaratu zuen 2010ean, “Ez dago etxean”; bertan, presoen lehentasuna euskaraz alfabetatzea izan zela dio, eta beren idatzietan euskara batua erabiltzen zutela.

Giltzapeko euskaltegiak: Soria

Euskara eguneroko elkarrizketa ugaritako gai izango zen zeldetan eta patioetan, eta euskara eskolak ohiko egin ziren Euskal Herriko kartzeletan.

1978aren amaieran, Soriara eraman zituzten euskal preso politikoak. Han edozer ikasteko baldintzak ez ziren egokienak, ordea, Polizia espainola kartzela barruan zegoela. Hamaika borroka egin eta hamaika sarraski jasan ondoren, Polizia kartzelaren kanpoaldera ateratzea lortu zuten.

Euskara eskolak emateko gela batean biltzen ziren taldeka. Maximo Aierbek eta Jon Esturok han idatzi zuten “Xake” liburuaren sarreran euskarak aurre egin behar dien ohiko oztopoak eta giltzapean topatzen dituenak zituzten hizpide: «Soriako espetxean daramagun eginkizun garrantzitsuenetariko bat euskara lantzea izanik, eta orain arte xakeari buruz ez dela ezer egin ikusirik, hau euskararen arlora eramatea pentsatu genuen […] Oztopo handiak izan ditugu lan hau osatzeko. Alde batetik, ez genuen inongo terminologiarik euskaraz, eta bestetik, gauden egoeran egonik ez dugu hau leku egokiena ikerketarako».

Aldi berean, 1981ean, Carabanchelen pilatzen zihoazen euskal presoak, sartu berriak nahiz epaiketara edo izapideak egitera eramanak. Han, zeldetan, lehenengo mailatik ikasten hasi ziren batzuk, alfabetatzen beste batzuk…

Puerto de Santa Maria

1981eko uztailean eskola haiek Puerto de Santa Mariako kartzela berrira lekualdatu ziren. Miaketak egunero, zigorrak, probokazioak… hango bizimoduaren ezaugarri ziren. Giro itogarri hartan ondu zituen Joseba Sarrionandiak “Galtzetan gordetzeko koblak”, Ruper Ordorikak musikatu eta abestuak: «Argi gabe ari nauzu giltzapean koblatan/ Oinazea bisitari gogoaren zainetan/ Zaindariak paper bila ari dira zeldetan/ Erdu eta to zuretzat gorde itzazu galtzetan». Eta kartzela berean eta garai bertsuan sortu zuen “Territorio librea” poema ezaguna ere. Euskara zen kartzeleroen entzumenetik ihes egiteko modu bakarra.

Egun osoa patioan ematen zuten, iluntzean telebista gelara sartu arte. Jarduera gehienak, euskara eskolak barne, beraz, patioko bazterretan egiten zituzten; zeldan liburu bi baino gehiago edukitzea debekatuta zegoen, eta gutunak astebetetsuko epean iristea nahi bazuten, gaztelaniaz idatzi beharra zegoen; bestela, itzultzera bidaltzen zituzten eta haien bidaia hainbat astez luzatzen zen, iristekotan.

Han ere euskara maila guztietako taldeak zeuden, D Titulua zelakoraino –artean ez zegoen EGArik–, baina fonetika, euskalkiak, literatura eta bestelako ikastaroak ere antolatzen zituzten.

Herrera de la Mancha

1983. urtearen amaiera aldera, Puertoko presondegian zeuden preso guztiak Herrera de la Manchako espetxera eraman zituzten. Modulu batean sartu zituzten, eta luze gabe beste bi bete zituzten Alcalatik eramandako lagunekin.

Herrerako bizi baldintzak ere ez ziren samurrak, eta debekuak nagusi. «Liburutegian» ematen zituzten eskolak, presoen liburuez betetako apalategi metaliko bat zegoen gela handian, alegia, edo jantokian. Han ere maila guztietako ikastaroak egiten zituzten, baita bestelako ikasketak ere, hala nola Ingelesa, Ekonomia, Historia, Psikologia… Izan ere, gero eta jende gehiago matrikulatzen zen EHUn. Ikasle gehien biltzen zituzten karrerak Kazetaritza eta, harritzekoa ez dena, Euskal Filologia ziren.

Herreran hainbat lagunek lortu zuen gero EGAren baliokide izan zen D Titulua eta, ondoren, B Titulua izenekoa. «Literatur zaletasuna, euskararekiko kezka eta eztabaidak, ikastaroak, eguneroko jardunean bizi-bizi zeuden sasoi hartako Herreran…», dio Urainek.

Edonola ere, ez zen erraza gutxieneko normaltasunarekin ikastea. Baldintza haietan eta ohiko borrokak –gose grebak, plantoak, egunean eguneko istiluak…– eta etengabe beteta egoten ziren zigor ziegek ez zuten ez ikasteko ez ezertarako girorik aproposena sortzen laguntzen. 1984an egin zuten txapeo luzean bakarka ikasten jarraitu zuten, eta baziren eskolak leihotik leihora ematen zituztenak ere.

Jende asko alfabetatu zen Herreran ere, eta hala gogoratzen du Urainek: «Hantxe prestatu ginen EGA azterketa egiteko; euskaraz normaltasun apur batekin idazten ere –asteroko eskutitzak eta abar– hantxe hasi ginen batzuk». Eta eskutitzak idazteak ere bazuen bere alde txarra, denak zentsuratzen baitzituzten, eta euskarazkoek, gainera, hilabete bat baino gehiagoan iristeko edo are inoiz ez iristeko arriskua zuten. Zenbait hilabetez gaztelaniaz idatzi gabe egon ziren, euskarazko eskutitzak iristeko gehienezko epe bat jartzea lortu arte.

Nonbait ere, esandako kartzelak dira euskal preso politikoak izan direnik esanguratsuenak, kolektiboaren parterik handiena izan den aldetik. Baina ez dago esan beharrik aldi berean emakumeek, Yeserias eta Carabanchelen zirela, antzeko bizi-baldintzen pean izan eta ikasteko oztopo berak zituztela. Baita Estatu frantseseko espetxeetan zeudenei dagokienez ere; horiek, gainera, beti kartzela gehiagotan barreiatuta.

Sakabanatuta, are okerrago

1987an hasita, urte bi geroago orokortu zen sakabanatzea. Hainbat kartzelatan, moduluetan barreiatuta, ziegetan bakartuta… 2002tik euskal preso askok “Ataramiñe” koadernoetan argitaratzen dituzte beren poemak, bertsoak, narrazioak, marrazkiak eta eskulanen argazkiak; horiek ikusita, hara zeri erreparatu zion Urainek: «‘Ataramiñe’ hauetan bakardadeak askoz leku handiagoa du urruntasunak baino».

XXI. mendearen hasieran, 2003an, hain zuzen, espetxe sistema aurrerakoienen pare, nonbait, euskal preso politikoei EHUn matrikulatzea debekatu zieten eta, horrenbestez, baita ikasketak euskaraz egitea ere.

Berez zaila da kartzelan ikastea, are zailago baldintza horietan, salbuespenaren oztopoen aurka. Oztopo horiek arintzeko asmoz abiatu zuen irakasle talde batek ekimen bat, presondegietako ikasleek, dagozkien eskubideak errespetatuta, beren ikas prozesua aurrera eraman dezaten.

«EUSKARAK ONGIA DEZAN ONGARRITU GAIZKIAN»

Ibon Muñoa eibartarrak 20 urte eman zituen Espainiako kartzeletan. Urrunduta, bakartuta. Bere larruan ezagutu ditu giltzapean ikasteko oztopoak. Joan den abenduan, euskal presoei eskolak ematen dizkieten irakasleekin eta beste zenbait preso ohirekin batera izan zen Durangoko Udal Euskaltegian, presoek euskaraz ikasteko eskubidearen alde, berak oztopoz beterik egin zuen bidea normaltasunez egiteko aukera izan dezaten.

Beste ikasketa batzuen artean, EGA azterketa gainditu zuen espetxean, eta zortziko zaharrean kontatu du presoen euskara irakasleen lanaren eta eskakizunen berri. Bere burua idazletzat ez duen preso ohi honek zazpi liburu idatzi ditu espetxean, poemak eta bertso jarriak, milatik gora bertso sorta. Hona 1137.a.

EGA kartzelan lortu nuen

1. Bi mila (e)ta hiruan zen kartzeletan gertatu,
EHUtik gintuen Aznarrek kanporatu,
maltzurki zigun euskaraz ikastea ukatu,
EGA proba egiteko desira deuseztatu.

2. Etxeratek EGA zigun berriz maitez opatu,
HABEgaz plana duela hiru urte gauzatu,
kide batzuek genuen aukera baliatu,
adoretsu arituta ametsa loreztatu.

3. EGA azterketa nuen Kordoban aprobatu,
Ainhoari esker zinez egokiro prestatu,
etengabe ziren gure gutunak gurutzatu,
ezina zirudiena genuen eskuratu.

4. Ainhoa izan zelako gutunekin itzala,
poliki sentitu nuen azterketan ahala,
nahiz hasieran burua sumatu lar makala,
jakintza landuz izan zen emaitza kolosala.

5. Azterketaren lekuko bi irakasle alai,
bizkaitarrak heldu ziren Puertotik zirraraz blai,
zintzo esan ziotenez konpromisoari bai,
irribarrez izan ziren ni motibatzeko gai.

6. Euskara irakasleek itua kartzeletan,
presoek goza dezaten ondarea ziegetan,
jakinduria bidaliz hamaika gutunetan,
ederki aurkeztutako mila ariketetan.

7. Argiro dut Euskararen Egunean salatu,
kartzelak beti duela altxorra mespretxatu,
Jaurlaritzari nahi diot duda barik eskatu,
presoen euskalduntzea dezala kudeatu.

8. Durangon elkartu gara Udal Euskaltegian,
gure nahi onak jartzeko kartzeletan abian,
euskarak ongia dezan ongarritu gaizkian,
presorik gabe gaitezen bizi Euskal Herrian.

Share
Atalak: artikuluak, espetxea eta literatura, Euskara kartzelan, presoak
Etiketak: >

Mixel Etxekopar, ‘Musikartzela’

2022 28 urtarrila

Musikartzela
Mixel Etxekopar
ZTK argitaletxea
Baigorri, 2022

2008az geroztik Mixel Etxekopar musikari Lannemezango presondegira joan etorrian izan da, Didier Agerre preso politiko pagolarrak txirula jotzen irakastea eskatu ziolako. Hala, urte askotako bisitetan bizi izandakoak Musikartzela liburuan bildu ditu.

→ xiberokobotza.org: Musikartzela, Lannemezango presontegiko bisiten kroniken bildüma

→ Spotify – France Bleu Pays Basque: ‘Musikartzela’ liburua

→ argia.eus: Musikartzela, Lannemezango presondegiko bisiten kroniken bilduma

→ naiz.eus: «Musikartzela», presondegi barruko doinua hitzez bildua

• • • • •

Share
Atalak: liburuak, musika, presoak

Antonio Gramsci, ‘Kartzelako gutunak’

2022 11 urtarrila

Kartzelako gutunak
Antonio Gramsci
Itzultzailea: Ekaitz Sirvent
Katakrak, 2021
21×14 cm
460 orrialde

→ Liburua hemen eros daiteke: katakrak.net

→ katakrak.net: «Kartzelako gutunak»en Argitaletxearen oharra

→ zarauzkohitza.eus: Gramsciren ‘Kartzelako gutunak’ euskaratu du Ekaitz Sirventek

→ euskadi irratia: Antonio Gramsciren «Kartzelako gutunak»

→ berria.eus: Preso denaren kezkak, gutun azaletan bilduak

→ naiz.eus: Gramsciren barne mundua azaltzen duten idatzi intimoak

 

 

 

→ katakrak.net: Kartzelako gutunak

«7an iritsi nintzen Usticara eta 8an jaso nuen 3ko zure gutuna. Beste eskutitz batzuetan deskribatuko dizkizut bidaiako inpresio guztiak, nire buruan oroitzapenak eta zirrarak ordenatzen direnean, eta nekeetatik eta lo galduetatik atseden hartzen dudanean. Bidaia-egoera bereziak aparte utzita —ulertuko duzu ez dela oso erosoa gizon sendo batentzat ere tren espres batean orduak eta orduak ematea, ezta ontzi batean bilurrak ipinita eta burkideen eskumuturretara lotzen zaituzten kate bati lotuta egotea ere—; bidaia bera oso interesgarria eta aberatsa izan zen, era askotako arrazoiengatik, batzuk Shakespearen duinak eta beste batzuk jostirudizkoak. Ez dakit gai izango naizen, adibidez, Napolitik honanzko bidaian gertatu zen pasadizo bat, izaki zoologiko fantasmagorikoz gainezka zegoen egundoko kamarote batean gertatua, gogoratzeko. Uste dut Hamleten ehorzlearen agerraldia baizik ezin pareka daitekeela harekin».


Antonio Gramsci, Kartzelako gutunak

«Gramsciren ‘intelektualak’ zentzu zabala du. Langilea ere intelektual da, bizitzaren eta lanaren ikuskera intelektual bat errepresentatzen duena, intelektualaren funtzioaz ez jardun arren gizartean. Leninen aldean, esate baterako, Gramsciren azterketetan atentzioa ematen du gizarteak beti gordetzen duen batasunak. Ez dira ikusten, proletalgoa hemen, laborariak han, hor intelektualak, etab., molekularki pikatuta gizartea. Harreman sare bizi bat da gizartea, Alderditar guztiak dira, batez ere, intelektualak, edozein langile baino gehiago, beren bizitzaz eta ekintzaz besteak hezitzeko burutzen duten lan pedagogikoaz. ».


Joxe Azurmendi, Jakin aldizkaria 1977

Share
Atalak: Sailkatugabeak

Zigor Olabarria, ‘Txori Urdinak’

2022 11 urtarrila

Txori urdinak
Espetxearen erretratu bat Santi Cobos presoaren ahotik
Zigor Olabarria Oleaga
Argia, 2021
130×200 mm
212 orrialde

→ liburua hemen eros daiteke: Argia Azoka

→ argia.eus: Txori urdinak

Santi Cobosek (Leon, Gaztela, 1968) bizitzaren erdia eman du preso. Pairatu ditu torturak, jipoiak, muturreko isolamendua, FIES sailkapena; burutu ditu hamaika protesta eta ihesaldi saiakera, bahitu ditu funtzionarioak eta poliziak. Bidean, Euskal Herriarekin adiskidetu da. Gordinkeria, umorea, gorrotoa, samurtasuna, hausnarketa nahasten dira Santiren lekukotasunean; bere bizipenez harago, espetxe-sistema ezagutzeko kontakizuna da berea.buru honetan, harek kontatua

Zigor Olabarria Oleaga (Gasteiz, 1977) Kazetaritza lanean aritzen da ARGIAn. Kartzelarekiko eta kultura punitiboarekiko kezka aspalditik datorkio, espetxeen aurkako eta preso sozial zein politikoen aldeko mugimenduetan aritua da. Liburuaren oinarrian dauden elkarrizketa saio luzeak 2020ko azaroan eta abenduan izan zituzten Olabarriak eta Cobosek, kalean, Cobos baldintzapeko askatasunean zela. Azken detaileak bisita eta gutunen bidez zehaztu dituzte, 2021eko ekainetik, ezustean, Cobos espetxean baita berriro ere.

→ argia.eus: ‘Txori urdinak’ liburua aurkeztu du ARGIAk Gasteizen 
→ argia.eus: «Santi Cobos: “Txori urdina, kaiolan bai, baina txoria”»
→ argia.eus: Zigor Olabarria Oleaga: “Preso sozial eta politikoen arteko zubiei balioa ematen die Santi Cobosek”
→ naiz.eus/gaur8: Zigor Olabarria Oleaga: «Ni ere, kalean, gogortu egiten naiz bizirauteko»

Share
Atalak: aurkezpenak, liburuak, presoak

Solasaldia Ibon Muñoarekin, Durangoko Azokako Ahotsenean

2022 11 urtarrila


[BIDEOA ► 16’14”] → Ibon Muñoa – Mitxel Sarasketa, solasaldia Durangoko Azokako Ahotsenean

→ Ahotsenea 2021 • Ibon Muñoa

→ Ahotsenea 2021 • BIDEOAK

Share
Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, Bideoak, espetxea eta literatura

[naiz.eus] Euskal iheslarien bizipenetan oinarritutako nobela berria dakar Ataramiñek

2021 25 azaroa

Mikel Korta, Arantza Eziolaza eta Oier Gonzalez ‘Órale compadre…¡Nos vemos en Iparralde!’ liburuaren aurkezpenean. (Monika DEL VALLE/FOKU)

→ naiz.eus: Euskal iheslarien bizipenetan oinarritutako nobela berria dakar Ataramiñek

Euskal iheslarien bizipenetan oinarritutako nobela berria dakar Ataramiñek

Ataramiñek ‘Órale, compadre… ¡Nos vemos en Iparralde!’ nobela argitaratu du. Fikziozkoa izan arren, liburuak euskal errefuxiatuen bizipen errealetan oinarritutako pasarteak kontatzen ditu.

Iraide Ibarrondo

Ataramiñe elkarteko Oier Gonzalezek azaldu duenez, eleberriak mugaren beste aldeko bizipenak kontatzen laguntzen du, Euskal Herriko gatazka deskribatzen lagunduko duen beste ahots bat opatuz: «Ez gatoz gatazka kontatzera, baizik eta gatazkaren izaera poliedrikoari beste ertz bat jartzera».

Bestalde, Eziolazak adierazi du liburua nebari egindako bisitetan zehar entzundako eta batutako istorioekin osatu duela poliki-poliki. «Bere hitzak dira, ez nireak», zehaztu du. Horri, euskal iheslarien egoera «mundu mundialeko gauza ezezagunena» dela eta eleberria errealitate hori kontatzeko «ate bat» izatea espero duela gehitu dio.

Era berean, Eziolazak exiliatuta egotea eta libre egotea ez direla gauza bera nabarmendu du eta adierazpena azaltzeko bere nebaren gogoeta bat mahaigaineratu du: «Nire nebak beti esaten zigun exiliatu eta euskal preso baten arteko desberdintasuna, presoaren kasuan, ziegako giltza kartzelariak zuela zela. Eta, exiliatuaren kasuan, kontrara, norbera izan behar zela bere burua giltzaperatzen zuena».

‘Órale, compadre…¡Nos vemos en Iparralde!’ eleberria Durangoko Azokari begira argitaratu dute eta ohiko liburudendetan salgai dago jada.

Erbesteratuak datuetan

Liburuaren aurkezpen ekitaldian Sortuko Mikel Korta ere izan da eta egun erbestean bizi diren iheslarien egoera ulertarazteko gako batzuk eskaini ditu. Guar egun, 35 iheslari daude exiliatuta eta 8 deportatuta.

Dena den, Euskal Herrian, 60. hamarkadatik hona, «2.500-3.000 lagun» erbestean bizitzera «kondenatuak» izan direla ekarri du gogora Sortuko kideak. Orotara, 383 kanporatze edo entrega izan zirela zehaztu du eta, horietatik 158 lagunek, gutxienez, «torturatuta bukatu» dutela salatu du Kortak.

Are gehiago, Sortuko kideak plazaratu duenaren arabera, 60. hamarkadatik hona 272 estradizio edo euroagindu eta 70 deportazio eman dira. Deportazioa jasaten ari zirela, 12 lagun hil ziren.

Hortaz gain, Kortak jakinarazi du, 12 deportatu horiek barne, 84 izan direla guztira atzerrian hil diren errepresaliatu politikoak eta horietako 25en heriotzen erantzulea «gerra zikina» izan dela.

Share
Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, iheslariak, liburuak

Arantza Eziolaza: “Órale compadre… ¡Nos vemos en Iparralde!”

2021 23 azaroa

Órale compadre… ¡Nos vemos en Iparralde!
Kronikak
Arantza Eziolaza Galan
Ataramiñe, 2021
15 x 21 cm.
167 orrialde

Arantzak, familia tradizioari jarraiki, anaiaren bizipenak kontatzen dizkigu liburu honetan, harek kontatua bezala, haren hitzak hark bizi bezala idatziak ager daitezen historiaren koadernoan. Izan ere, anaia euskal iheslari politikoa da Mexicon. Badakigu handik dabilela, baina ez dakigu beste ezer. Zelan jakin. Errealitate ezezaguna da euskal iheslari politikoen egunerokoa, jazarpen politikoa sahiestu beharraz izkutatua. Hain urruti eta honen gertu dugun errealitate hori ezagutarazteko asmoarekin idatzita dago beraz liburua. Eta gainerakoak, izenburuak dioen bezala, Euskal Herrian jarraituko du.

HITZAURREA

Soy Arantza Eziolaza, y en primer lugar quiero decir que, aunque mi nombre vaya en el libro como autora del mismo, solo soy la persona que ha tomado notas mientras escuchaba en silencio los relatos de boca de mi hermano José Luis, o he recopilado y ordenado borradores y cartas que ha ido mandándome. Creo que esto es consecuencia de que creciéramos conviviendo estrechamente con nuestro abuelo Juaniko, quien nos relataba mil historias, que siempre tenían alguna enseñanza. Así que cogimos el hábito de escuchar y de contar historias, como ésta, que pretende acercar a quien lo lea una verdad que durante muchos años hemos tenido que guardar y sufrir en silencio. Esta historia que se sirve de mi mano para ser, no es otra cosa que un recopilatorio de palabras y de historias de mi hermano, relatos que a veces parecen irreales o de mundos imaginarios; son, en cualquier caso, retazos que él ha ido relatando en las limitadas ocasiones en que hemos tenido la suerte de estar juntos, de compartir miradas, sonrisas, risas y hasta algunas lágrimas (debo decir, en honor a la verdad, que alguna cerveza también cayó); fruto de este coctel de momentos y sentimientos, nace este relato.

Existe otra historia, la de los familiares, ese otro lado que aquí no se cuenta, que muy pocas personas se la conocen y que la mayoría ignoran. Es la historia del miedo, de la incertidumbre, de la falta de noticias durante, a veces, años. La historia de quienes tienen que vivir observando si nos siguen, si nos controlan la hora de una repentina cita, porque priman el miedo y la responsabilidad, y donde en el otro platillo de la balanza tenemos que poner nuestras ganas de un abrazo, de una charla, aunque sea cortita.

Cada vez que los familiares de las personas encarceladas cuentan las vicisitudes de las visitas, lo cansado y accidentado del largo viaje, para pasar apenas unos pocos minutos con sus familiares encarcelados, (nosotros también hemos pasado por ese trance) los otros familiares, los de los exiliados, guardamos silencio, por responsabilidad, por seguridad, y en cierto modo sentimos envidia de ese encuentro entre cristales, de ese ratito de charla donde escucharle hablar mientras sus ojos y los nuestros se miran. Pero enseguida nos damos cuenta de que preferimos no verle encerrado; damos gracias porque no ha tenido que pasar por esas horas de violentas torturas que relataron muchos amigos que hoy están encarcelados y que a él y a otros muchos les hizo salir corriendo horrorizados, seguramente a sabiendas de que jamás habría un rincón en el que cobijarse, para vivir seguros.

La falta de noticias ¡es buena noticia! Con los años, con todo nuestro amor intacto, hemos aprendido a imaginarlo libre, sano y con la esperanza de que, al menos a ratitos, sea feliz. Aunque la añoranza y la incertidumbre nos acompañen en cada momento y, a ratos… ¡a ratos el miedo!

Los tiempos cambian; hoy las cárceles del sur se están vaciando, y vemos con esperanza que los presos políticos, están siendo acercados a Euskal Herria, que se están modificando los grados de clasificación y que incluso unos pocos han sido puestos en libertad condicional. Sabemos que habremos de seguir peleando hasta que vuelvan a casa, pero esto trae un rayito de esperanza a sus familiares y amigos. Y de nuevo, nosotros, los que nos vemos obligados siempre al silencio, volvemos a sentirnos en desventaja porque ¿cómo haremos para que nuestros familiares regresen a casa? ¿De qué manera pelearemos por ese derecho? Ahora mismo nos parece demasiado difícil, hay tantos años pesando en la mochila, tanta incertidumbre… Aunque a pesar de los interrogantes, tenemos muy claro que el camino sigue siendo el mismo: trabajo y más trabajo, ¡seguir peleando! No dejar de reivindicar jamás nuestros derechos conculcados, y todo ello manteniendo la esperanza intacta en ese rincón del corazón donde todos los que están lejos habitan.

Porque los sueños que soñamos con amor, con convicción y sin pausa, acaban haciéndose realidad.

Arantza Eziolaza Galan

Share
Atalak: Ataramiñe, iheslariak, katalogoa, liburuak, PDF

[etakitto.eus] Ibon Muñoa: ‘Sormena lantzea oso garrantzitsua izan da espetxealdiari aurre egiteko’

2021 22 urria


Ibon Muñoa, Eibarko aurkezpenean

EKHI BELAR
…eta kitto! 1202. zenbakia

Ibon Muñoa: “Sormena lantzea oso garrantzitsua izan da espetxealdiari aurre egiteko”
.

→ etakitto.eus:
Ibon Muñoa: “Sormena lantzea oso garrantzitsua izan da espetxealdiari aurre egiteko”

Ibon Muñoak ez du bere burua idazle moduan ikusten, zazpi liburu idatzi arren. Zazpi liburu eta 1018. bertso giltzapean, 20 urtez egon baita kartzelan. Azken lanak ‘Gure Ama-Lur feminista da’ du izenburua eta bertan irakurri daitezkeen bertsoek aurreko liburuen ildoari eta kronologiari jarraitzen diete. Xabier Amuriza idazleak egin du liburuaren hitzaurrea eta irudiak Mikel Zarrabek egin ditu.

Joan den eguenean zure azken liburua aurkeztu zenuen Arrate Kultur Elkartean, behingoz herrikideen aurrean. Zer moduz egon zen?

Niretzat gauza berria izan zen, aurreko liburuak Eibarren aurkeztu izan dituzte, baina ezin izan naiz egon. Bertan egon edo ez, egundoko poza sentitzen duzu zuk idatzitakoa jendeari gustatzen zaiola ikustean edo, gutxienez, zurekin bat egiten dutela elkartasuna adieraziz.

Orain, irakurleekin hartu-eman zuzena izan duzu. Nolakoa zen barruan zeudenean?

Espetxean egon arren, kanpoan zegoen jende askorekin izan dut harremana. Astero gutunak edo bestelakoak bidaltzen nizkien lagun jakin batzuei, bertso eta olerkiekin. Gainera, liburuen aurkezpenen bideoak bidaltzen zizkidaten.

Zure jaioterrian izanda, zerbait berezia prestatu zenuten egueneko aurkezpenerako?

Jone San Ildefonsok aurkezpena egin zuen eta, gero, Xabier Amurizak hartu zuen hitza. Ondoren, Arrate Gisasolak abestu egin zuen eta, nik berba egin ostean, Silvio Rodriguezen abesti bat euskaraz abestu zuen nire omenez. Noski, Mitxel Sarasketa Ataramiñe editorialeko arimak ere berba egin zuen.

Idazle moduan hasi duzun bidean, berebizikoa izango zen Ataramiñeren lana, ezta?

2001. urte inguruan sortu zen Ataramiñe eta preso ezberdinek egindako lanak batzen eta zabaltzen joan da. Oso aberasgarria izan da. Aukera handiaizan da guretzat, baina ez bakarrik idazteko orduan, baita bestelako espresio artistikoak lantzeko ere. Batzuek margotu egiten zuten, zura landu beste batzuek, eskulanak bat edo bestek… Gure sormena sustatu du moduren baten.

Sormena lantzea lagungarri izan da espetxean?

Oso garrantzitsua izan da espetxealdiari aurre egiteko. Beste batzuek ikasketak egiten dituzte, adibidez. Nik kazetaritza ikasketak hasi nituen, baina 2003an EHUtik bota egin gintuzten (Aznarren Gobernuko Acebes ministroak, esanez eurek UNED hobesten zutela). UNEDen kazetaritza ematen ez dutenez, historia egiten hasi nintzen; baina, Kordoban nengoenez, gazteleraz nahitaez. Lehen hiru azterketak gainditu egin nituen, baina euskara hobetzea erabaki eta karrera laga nuen. Puerto I espetxean ikastaro batzuk egiten hasi nintzen, aukera zegoelako, baina Kordoban ez. Bertan egon nintzen sasoi bietan tailer batean sartzeko aukera besterik ez nuen eduki.

“Gure egoeran sormena lantzeko irudimenak garrantzi handia izan du”

Nola hasi zinen olerkiak idazten?

Lehen liburua 2011. urtean argitaratu nuen, baina espetxealdiko lehen urteetan 34 olerki idatzi nituen, kartzelako usteak jasoz. Gero, ikasten hasi nintzenez, idazteari laga nion. 2007ko azaroan, bi urtetik behin Arrate Kultur Elkartean gure eskulanekin egiten den erakusketa prestatu zuten eta Irene Zarrauak esan zidan nahi banuen pare bat eskulan bidaltzeko, baina eskulanetarako batere iaioa ez naizenez, olerki bi bidali nituen.

“Egundoko poza sentitzen duzu zuk idatzitakoa jendeari gustatzen zaiola ikustean”

Horrela berrekin zenion olerkigintzari?

Sasoi hartan, bi astetik behin olerki bana idazten nuen. Gero, ziegan Herria 3000 hiztegia nuen eta, bertan bertso-sorten neurriak agertzen zirenez eta 1983an Xabier Amurizarekin ikastaro batean ikasitakoa barruan nuenez, bertsolaritzaren munduan hasi nintzen. Orduan neurriak bakarrik errespetatzen nituen, errimak ez. Gero eta olerki gehiago idazten joan nintzen, aste batean olerki bat eta hurrengoan bertso-sorta bat. Halako batean, astero olerki bat eta bertso-sorta bat idazten hasi nintzen, eta sorkuntza lana metatzen joan zen.

Liburuen argitalpen urteak ikusita, erritmo bizian idatzi duzu.

2014an, bigarren lana kaleratu nuenerako, Puerto I-etik Kordobara eraman ninduten, isolamendura zuzenean. Han idatzi ditut gainerako liburu guztiak. Ziegek modulu normalen antzeko neurriak dituzte, baina gero leiho txiki bat duzu, barra lodiekin eta lauki txikidun burdin-sarearekin, eta handik bost metrora dagoen horma ikus dezakezu. Hortaz aparte, zeru zerrenda estua besterik ez da ikusten, burdin harien artean. Eskerrak horma txoriek abestu egiten zutela, txio monotonoa bazen ere.

Kordoban ez zenuten beste ekintzarik (ikasketak, tailerrak…) egiteko aukerarik?

Egunero lau ordu irteten ginen patiora eta astean bi egunetan gela batera joaten ginen ariketa fisikoa egitera, baina baliabide urriekin. Hori zen gure bizitza: patioan kirol pixka bat egin eta ziega barruan bakoitza bere zereginetan egon.

Olerkigintza ihesbide izan da zuretzat?

Bai, horregatik deitu nion lehen liburuari ‘Ametsen txokoan bizi naiz’. Kartzelaldiari aurre egiten gune bat aurkitu behar duzu, ezin zara sabaiari begira egon.

Ibon Muñoa67-2

Nolako baliabideak zenituen idazteko, informazioa lortzeko, inspiratzeko…?

Adibidez, ‘…eta kitto!’ aldizkaria iristen zitzaidan. Gainera, Gara eta Berria egunkariak irakurtzen nituen, eta baita Aizu eta Argia aldizkariak ere. Bestetik, bisitetan hemengo gauzen berri jasotzen nuen. Irratia ere entzuten genuen, baina zoritxarrez irrati-kate guztiak Euskal Herritik kanpokoak ziren. Bitxia zen, bestalde, telebistan beste autonomia batzuetako kateak ikusten zirela, baina Euskal Herrikoak sekula ere ez. Beraz, egoera horretan sormena lantzeko irudimenak garrantzi handia izan du. Bertso eta olerki asko politikaren ingurukoak dira, baina beste batzuk kultura, maitasuna eta bestelako gaiak lantzen dituzte. Badaude, noski, kartzelako bizitza nolakoa den kontatzen dituzten poemak.

Nolako kontuak, adibidez?

Kordoban, adibidez, lau galeria zeuden. Bata motza, bost ziegakoa, eta beste hirurak hamar ziegakoak. Momentu batean gu hiru galeria horietan geuden banatuta, batean hiru kide, bestean beste hiru eta horrela. Bizimodua preso arruntekin egiten genuen eta, zoritxarrez, isolamenduan zeuden preso arruntek burua oso nahasita zuten. Eurekin izandako esperientziak jaso izan ditut. Edo bestetik, patioan ikusten nuena islatu izan dut. Adibidez, mota ezberdinetako zaintzaileak daude, batzuek gizatasuna dute eta beste batzuk zorrotzagoak dira. Gizatasuna zutenek lurra eta haziak ekarri zizkiguten, eta hormaren eta zoruaren arteko arrakalan pipermina, erromeroa eta basolibondoa landatu genituen. Hortik etorri zen ‘Gure Ama-Lur feminista da’ liburua, naturarekin izandako kontaktu horretatik eta, noski, feminismoak azken urteotan izan duen gorakadatik.

Nondik datorkizkizu ideiak?

Berez etortzen dira. Sormen dinamika batean sartzen zarenean, mendekotasun sindrome antzeko izan dezakezu, amaitu arte ez duzulako bakerik sentitzen. Olerkien zirriborroak egin eta karpeta batean sartzen nituen, eta han egoten ziren denbora batez. Hogei zirriborro edukita, lasaiago hartzen nuen, banuelako zerbait, eta lasaitasun horrekin ideiak hobeto etortzen dira.

Zer jasotzen du ‘Gure Ama-Lur feminista da’ liburuak?

Ama-Lur feministak bezain beste maite dudalako jarri diot izenburu hori. Aipatu ditudan baldintzetan bizi nintzenez, Ama-Lurrek nolako indarra duen konturatu nintzen, kanpoan pandemiarekin konturatu garen moduan. 20 urte neramatzan Ama-Lur ikusi gabe, Guardia Zibilaren autobuseko leihatilatik eta gurasoak ikustera ekarri ninduten hiru aldietan Ertzaintzaren autotik bakarrik ikusi nuen. Errekaren bat ikusi ahal izan nuen, Anboto… Urko ez, behe-lainoa zegoelako. Eibartarrak Arraten jaiotzen gara eta berehalako lotura izaten dugu Ama-Lurrekin. Gainera, txikitan eskura genuen Ama-Lur, eta harreman estua izan dugu gaztaroan eta helduaroan ere. Kartzelan sartu aurretik, Urkulu urtegian ikusi nuen Ama-Lur azken aldiz, atxilotu baino bi egun lehenago. Bestetik, erlijio monoteistak esan digu Ama-Lur nahi genuen bezala ustiatu genezakeela, jainkoak horrela nahi zuelako, baina Ama-Lurri edertasuna murriztu egin diogu etengabe. Gizakiak Ama-Lur behar du, bizkunde, oreka, sorleku eta altxor eternala delako. Ama-Lur ez da inorena, gu gara Ama-Lurrenak. Eta bestalde, gauza bat argi dut: gaur egun dauden ideologia guztietatik feminismoa izan daiteke eraginkorrena mundu hobe bat eraikitzeko.

“Ideologia guztietatik feminismoa izan daiteke eraginkorrena mundu hobe bat eraikitzeko”

20 urte eta gero, nolako mundua aurkitu duzu?

Urte honetan Eibartik kanpo gutxi egon naiz, inguruetako herrietan bakarrik. Eibar nahiko aldatu da demografikoki eta fisikoki. Alfa ez dago, adibidez. Bestetik, orain dela 20 urte inguru mairuak nahiko errotuta zeuden herrian, baina orain jatorria beste herrialde ezberdinetan duen jende asko ikusi dut. Hala ere, eskoletan segregazioa ikusten da eta horri astindua eman beharko diogu, hurrengo belaunaldietarako arazoa izan daitekeelako, Pariseko banlieuetan (aldirietan) ikusi diren liskarrak ikusita, adibidez. Ezin dugu inor zokoratu eta transmisio-hizkuntza euskara izaten saiatu behar gara. Euskara erabili egin behar dugu, ez altxor bat bezala mantendu. Osterantzean, langabeziak ere asko kezkatzen nau. Eibar zerbitzu-hiria bihurtu da eta momentuz eskerrak jendeak hemen bizitzen jarraitzen duen, kanpoan lan egin arren.

“Argi eta garbi dut gizatasuna indartu, eskubideak gauzatu eta elkarbizitza sendotu behar direla”

Bertsolari aldizkarian zera aipatu zenuen: “Kalean aktibo izan nahi dugu, gatazka demokratizatzeko eta 2011. urtean hasi zen prozesua bermatzeko. Ni bertso-sorta eta olerkiekin hori egiten saiatzen naiz”. Nola bizi izan duzu bake-prozesua?

2011. urteko urriaren 20an Puerto I espetxeko 4. moduluan negoen. Bizipoza eta bizinahia hartu genuen berriarekin. 2016. urtean ‘Bidean gaude, aurrera goaz, joan zirenekin’ liburua argitaratu nuen, bake-prozesua hasi eta bost urtera bidea horixe zela esateko. Gatazkak jarraitu egiten du, gure askatasuna lortzeko eskubidea izan arte gatazkak jarraitzen duelako, baina beste era batera. Bortizkeria bat gelditu egin zen, baina besteak hor jarraitzen du. Xabier Amurizak pentsatzen zuen nire liburua irakurtzerakoan garraztasuna edo amorrua aurkituko zuela, baina ez. Badakit gertatutako guztia, gertatzen ari dena, eta argi eta garbi dut gizatasuna indartu, eskubideak gauzatu eta elkarbizitza sendotu behar direla. Gauzak baikortasunez eta maitasunez ikustea gustatzen zait, nahiz eta batzuetan zaila izan.

Share
Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, Bertsoak, Ekitaldiak
Mezu zaharragoak »

Bilatu blog honetan:

txio-txio


Kartzela kontuak


→ Etxerako kunda ←

→ Kafe expreso ←

→ "Txabolotik" bloga ←

→ #EspetxeanIdatziak ←




irakurri / deskargatu







Euskal Preso Politikoen Kolektiboa

kalerainfo aldizkaria [kalerakalera.eus]




Presoen egoera



Jarraitu

Kontaktua

Atalak

Admin








Creative Commons
lizentzia baten menpe




Software librea
erabiltzen dugu



TOR projektua