Margaret Atwood: ‘Neskamearen ipuina’ [eusk.: Zigor Garro Perez]

2020 26 azaroa

Neskamearen ipuina
The Handmaid’s Tale
Margaret Atwood

Zigor Garro Perezek euskaratu zuen espetxean, eta Txalaparta etxeak argitaratu du 2020. urte nahasi honetan.

Beste liburu bat ere badu Lander Garro Perezek euskaratua kartzelan zegoela, kasu honetan Oier Gonzalez Bilbatuarekin elkarlanean: Batzorde ikusezinaren ‘Heldu den matxinada‘. Txalapartak argitaratu zuen 2011. urtean.

→ [Heldu den matxinada.pdf]

→ naiz.eus:
«Gizonontzat emakumeen zapalketa ikusezina da neurri handi batean»

«Gizonontzat emakumeen zapalketa ikusezina da neurri handi batean»

Euskal Herritik ehunka kilometrora gatibu zutela itzuli zuen Zigor Garrok «Neskamearen ipuina» (Txalaparta), Margaret Atwood-en eleberri distopikoa. Frantsesei euskaldunon zapalketa ulertaraztea ezinezko iruditzen zaion bezala, bere larruan bizi ez duen zapalketa %100ean ulertzea ezinezkoa zaiola dio, baina Atwooden eleberriak errealitate horretara hurbiltzeko gakoak ematen dituela uste du.

Amalur Artola

AEBetan estatu kolpe bat izan da. Gizartearen sektore puritanoenak agintea hartzearekin batera, gizona bilakatu da jainko eta, ugalkortasunaren beherakadaren aurrean, sistemaren biziraupena ziurtatzeko emakumeak azpiratu, eta ugalkorrak direnak elitean daudenei haurrak emateko sistema erreproduktibo gotor batera lotuko dituzte. Hori da Margaret Atwood-en “Neskamearen ipuina” eleberriaren abiapuntua, 1984an idatzi arren azken urteetan bolo-bolo ibili den nobela eta, orain, Txalapartaren eskutik eta Zigor Garrok itzulita euskaraz irakur daitekeena.

Zerorrek proposatu omen zenion Txalapartari Atwooden liburu hau itzultzea. Zergatik? Zer piztu zizun liburu horrek?

Halaxe da. Batetik, itzulpengintza gustuko dudalako eta kartzelan zaudela halako egitasmo luze baina egingarriak izatea oso onuragarria delako lapurtzen dizuten denborari etekina ateratzeko. Eta, bestetik, erabaki nuen liburu hau proposatzea obra literario oso ona iruditu zitzaidalako eta gaur egun pil-pilean dauden gai asko jorratzen dituelako, batik bat emakumearen esplotazioari dagozkionak, bereziki ikuspegi sexual zein erreproduktibotik.

Baita eleberriko protagonista modu batean giltzapetua edo gatibu dagoenez eta sentimendu eta sentsazioak lehen pertsonan narratzen dituenez, oso gertukoak iruditu zitzaizkidalako ere. Oso identifikatua sentitu nintzen egileak gatibutzaz egiten duen deskribapenarekin. Eta hori ere elementu edo faktore inportantea izan zen.

Eleberria 1985ekoa da, baina azken urteetan egin da bereziki ezagun. Telesail batera ere eraman zuten. Atwood modu batera iragarlea izan zela esaten duenik bada.

Iragarle… izan liteke, bai. Atwoodek liburu hori argitaratu zuenean, ez dut esango borroka feminista marjinala zenik, baina ezin da alderatu azken urteetan izan duen leherketarekin. 90eko hamarkadako martxoaren 8ko manifestazioak gogoratzen ditut nik, eta ez zuten gaurkoekin zerikusirik.

Nik liburu hau oso berandu deskubritu nuen, 2017. urte inguruan. Oso literatura zalea naiz, eta harrituta geratu nintzen liburu hau nola ez zegoen George Orwellen “1984” edo Aldous Huxleyren “Bai mundu berria” liburu distopiko klasikoen mailan. Suposatzen dut liburua ezaguna egin zela bai serieagatik, baina baita feminismoak sozialki eta politikoki irabazi duen protagonismoagatik ere.

Emakumeen azpiratze muturreko bat irudikatzen du Atwoodek, sinesgaitza suertatu beharko litzaigukeena. Baina ez da hala. Badaude gaur egungo gizartearekiko paralelismo garbi batzuk.

Badaude bai; nire ustez nabarmenena, emakumearen esplotazio erreproduktibo eta sexualarena; gaurkotasun handia duten auziak dira. Uste dut Atwoodek emakumearen azpiratzearen karikatura bat egiten duela eta horren bidez erakusten dizkigula gaur egun emakumeak jasaten dituen esplotazioetariko asko, gizonarentzat ikusezinak izan ohi direnak.

Zu gizona izanik, nola eragin dizu alde horretatik?

Niri, ez bakarrik liburu honek, baita borroka feministak ere, eragin didana izan da konturatzea emakumeek jasaten duten esplotazioa niretzat gizon bezala ikusezina dela neurri handi batean, nik ez dudalako pairatzen nire azalean.

Emakumeek beren esplotazioa deskribatzen digutenean badaukagu joera pentsatzeko badakigula zer den hori, baina norberak ez badu bizi bere azalean ez da subjektu esplotatua eta, beraz, ezin du jakin zer den esplotazio hori. Nik hori oso argi ikusten nuen [espetxean] frantsesekin; euskal herritar gisa jasaten genuen zapalketa azaltzen saiatzen nintzenean konturatzen nintzen xeheki azalduta ere ikusezina zitzaiela, ezinezkoa zela beraiei transmititzea esperientzia hori beraiek ez dutelako bizi beren azalean herri gisako esplotazio bat. Orduan, frantsesek herri gisa ezin badute ulertu herri gisa bizi dugun esplotazioa, nik ezin dut ulertu %100ean, inondik ere, emakumeek jasaten duten esplotazioa. Eta, gainera, oso presuntuosoa iruditzen zait gizonen aldetik pentsatzea dena ulertzen dugula eta dena dakigula, ze guk, gizon bezala, ez dugu jasaten emakumeek emakume izateagatik jasaten duten zapalketa.

Irakurle askok telesaila ikusiko zuten. Haren aldean, liburuak hausnarketa askoz sakon eta intimoagoak dakartza, askatasunaz, justiziaz, erbesteaz, gatibutasunaz.

“Neskamearen ipuina”-k jorratzen dituen gai anitzen artean bada bat oso interesgarria, eta da injustiziaren aurka matxinatzea ez dagoela denon esku, oso gogorra dela. II. Mundu Gerrako pelikulak edo Gerra Zibilari buruzkoak ikusten ditugunean badugu joera pentsatzekoa gu, testuinguru horretan, bai ala bai matxinatuko ginatekeela. Baina historiak erakusten digu hori oso gutxik egiten dutela, minoria bat izan ohi dela matxinatzera iristen dena.

Protagonistak berak jarrera nahiko otzana du.

Protagonista sumisioaren faseak bizi dituen pertsona bat da. Badu alter ego bat ausartagoa, ekintzailea, matxinatzen dena, baina eleberri guztian zehar nahiko modu otzanean jasaten du zapalketa, ez duelako ikusten modurik hari aurre egiteko.

Eta, telesailarekin alderatuz, liburuak erakusten diguna da prozesu horren mekanismo psikologikoa. Esplikatzen du zergatik den hain zaila matxinatzea, zer dagoen jokoan, zeintzuk diren gure beldurrak, eta abar. Horren esplorazio bat badago eleberrian, telesailean, hizkuntza zinematografikoa beste hizkuntza bat delako, erakutsi ezin dena. Telesaila akziozkoa da eta liburua introspektiboagoa da. Adibidez, gatibutzari buruz esplikatzen dituenak seriean ez dira agertzen, eta gogoeta horiek oso inportanteak dira.

Itzulpen prozesua nolakoa izan da? Sufritu edo gozatu egin duzu gehiago?

(Barrez) Ba izan da prozesu oso laboriosoa, ze ez dago taxuzko euskara-ingeles hiztegirik; dauzkagun hiztegiak oso azalekoak dira, sinpletxoak, eta askotan ibili behar izan nuen gaztelerazko edo frantsesezko hiztegiekin, inguruko jendea eta lagunak zoratuz, ze kartzelako baliabideak oso urriak dira: ez dugu Internetik ez sareko hiztegirik. Prozesu laboriosoa baina polita izan zen, horrelako obra bat euskaratzeak satisfazio izugarria ematen diolako edonori, baina are gehiago preso dagoen pertsona bati, ze, lehen esan dizudan bezala, denborari etekin bat ateratzen diozu eta behartu nahi zaituzten egoera infertil eta inproduktibo horri zerbait ateratzen diozu. Horrez gainera, nire ustez, borroka feministari ere ematen dio zerbait.

Zergatik aholkatuko zenuke eleberri hau irakurtzea?

Eleberri bikaina delako. Eta klabe asko ematen dizkigulako lehen aipatu dizkizudan gaiez, esplotazioa, sumisioa, gatibutza, adiskidetasuna, amatasuna… sekulako indarra duen liburua da, uste dut Margaret Atwooden ahotsak eleberri honetan ahalmen handia duela, humanitate oso potentea jariatzen duela. Liburua intsumisioaren eta desobedientziaren aldeko aldarri bat ere bada, baita emakumeen esplotazioaren aurkako aldarria ere. Eta, literatura aldetik, goreneko literatura delako. Arrazoi franko, beraz.

→ txalaparta.eus: Neskamearen ipuina)

Neskamearen ipuina
Margaret Atwood
Txalaparta, 2020
Itzultzailea: Zigor Garro Perez

Freden neskamea da Gileadeko Errepublikan. Komandantearen eta haren emaztearen etxetik egunean behin ateratzen da elikagaiak erostera, errotuluetan hitzak ez baizik eta irudiak dituzten saltokietara, emakumeek debekaturik baitute irakurtzea. Buruz gora etzaten da hilean behin eta otoitz egingo du Komandanteak haurdun utz dezan, jaiotze tasak beherantz egin zuenetik Freden eta gainerako neskameak beren obarioen emankortasunaren arabera balioesten baitira. Hori guztia isilik eta burumakur beteko du, baldin eta Kolonietan edo Horman amaitu nahi ez badu. Jokamoldea, janzkera eta sexu jarduna ez bezala, desira nekez da gobernatzen, ordea, eta Fredenek lehengo bizitza gogoratuko du: bere senar Lukerekin amodioa egiten zuenekoa; alabarekin jostatzen zenekoa; ofizio bat, beraren dirua eta ezagutzarako sarbidea zituenekoa. Orain, akabo guztia.

Jainkoak eta Gobernuak bat egiten dute distopia aztoragarri honetan, eta erregimen ahalguztidun baten itxura hartzen. Politikaren eta sexuaren arteko lotura ilunenetako batzuei argi emanez, mehatxu ezkutu bat agerrarazten du: gizarte osoa azpiratzeko lehen urratsa emakumeak mendean hartzea da. Antizipazio izugarriz, 80ko hamarkadan kaleratu zuen Margaret Atwoodek eleberria, bere prosak ohi duen sarkasmo sotil eta ideien argitasuna lagun. Urteek indartu baizik ez dute egiten istorio lazgarri hau.


→ txalaparta.eus: Neskamearen ipuina: liburua vs telesaila (kasu, spoiler!)

Neskamearen ipuina: liburua vs telesaila (kasu, spoiler!)

2017ko apirilean, AEBko Hulu plataformak The Handmaid’s Tale telesaila estreinatu zuen, Margaret Atwooden izen bereko eleberrian oinarriturik. Harrezkero, hiru denboraldi arrakastatsu egin dituzte distopia itzel eta mingarri honetaz, eta laugarrena bidean da. Autoreak 1985ean irudikatutako horri telebistak eman dio forma, aurpegi eta traza, Bruce Millerrek egindako egokitzapean. Batean zein bestean, terrorezko gizarte matxista bera agertzen zaigu: soineko gorri eta buruko zuria daramatzate neskameek eta beti behera begira dabiltza, identitateaz gabeturik, izenetik beretik hasita. “Telesaila ikusia badut, zer berririk eskainiko dit liburuak?”. Hala pentsatzen duenik bada, adi!

Telesailaren lehen denboraldiak liburuari aski hurbiletik segitzen badio ere, badira, behintzat, 7 ezberdintasun aitorgarri (irakurri liburua eta zuk zeuk bilatu, erantzunak gero ere hemen izanen dira!):

  • Protagonistaren egiazko izena ez da esplizituki ematen liburuan, bai, ordea, telesailean;
  • Pantailan, protagonista borrokalariago ageri zaigu hasieratik, eta alde horretatik, liburukoa deserosoagoa egiten ahal zaio irakurleari;
  • Ikus-entzunezkoan, Komandantearen emaztea gazteagoa eta lirainagoa da, betiere edertasunaren kanon mendebaldarraren arabera;
  • Kronologian ere bada aldea, telesailaren lehen ataletan agertzen baita, adibidez, liburuko azken ataletako pasarte zenbait;
  • Liburuan, pertsonaiak protagonistaren bitartez iristen zaizkigu, eta telesailak ikuspegi gehiago ematen ditu, protagonistaren galbaherik gabe;
  • Eleberrian, zuriak ez diren pertsonak bistatik desagerrarazten ditu erregimen totalitarioak, eta telesailean egon badaude, eta gauza bera gertatzen da heteroak ez direnekin;
  • Pertsonaia batzuen garrantzian ere bada aldea: esaterako, protagonistaren amak pisu handiagoa du liburuan, eta senarrak, ordea, telesailean.

Badira gehiago ere, nahiz eta, tentaldian erortzeko arriskua duzuela eta, ez aitortzea hobetsi dugun. Diferentzia horiek aditzera ematen digute zeintzuk diren liburutik ikus-entzunezkora igarotzeko beharrezkotzat jo dituzten moldaketak, izan komertzialagoa egiteko, izan gaurkotzeko, izan kode bisualei egokitzeko. Irudi batek mila hitzek baino gehiago balioko du, baina hitzak hain ederki josiak daudenean…

Liburuko pasarte bat:

Zaudete lasai, zioten telebistan. Guztia kontrolpean dago.

Aho bete hortz nengoen. Denok geunden berdin, hori badakit. Nekeza zen sinestea. Gobernu osoa, modu horretan desagertua. Nola sartu ziren, nola gertatu zen? Orduantxe eten zuten Konstituzioa. Aldi baterako izango zela esan zuten. Ez zen inolako kale-istilurik egon. Jendea etxean geratzen zen gauetan, telebistari begira, argibideren baten bila. Ez zegoen atzamarraz seinalatu zenezakeen etsairik.

Share
Atalak: aurkezpenak, liburuak, PDF, presoak

[Bideoa] ‘Gure Ama-Lur feminista da’

2020 16 azaroa

Gure Ama-Lur feminista da liburuaren promoziorako bideoa dugu hau.

Liburua salgai izango da Durangoko Azoka Online dendan

Gure Ama-Lur feminista da
Bertsoak.
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta.
10,5 x 15 cm.
475 orrialde.

Irudiak:
Mikel Zarrabe Elkoroiribe.

Hitzaurrea:
Xabier Amuriza Zarraonaindia.

Prezioa: 15 €

→ ‘Ainara bat itzuli da’ [hitzaurrea].PDF

→literaturakoadernoak.org: Ibon Muñoa: ‘Gure Ama-Lur feminista da’

Share
Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, Bertsoak, Bideoak, presoak

[Bideoa] ‘Zaldi Zoro’, gure artean

2020 16 azaroa

Zaldi Zoro liburuaren promoziorako bideoa dugu hau. 

Bideoan liburua aurkezten dute Jokin Urainek, Oihane Bakedanok, Koldo Zumaldek, Eider Fresnedok, Juanjo Legorburuk eta Aitor Fresnedok berak ere, azken honek espetxetik audio grabazio baten bidez. 

Liburua salgai izango da Durangoko Azoka Online dendan

Zaldi Zoro
Mari Sandoz
Ataramiñe, 2020
565 orrialde

Euskaratzailea:
Aitor Fresnedo Gerrikabeitia
Azaleko irudia:
Naiara Errasti

Prezioa: 20 €

→literaturakoadernoak.org: Zaldi Zoro

→ literaturakoadernoak.org: [Bideoa] ‘ZALDI ZORO’ liburuaren aurkezpena

→ Gaur8: [Xabier Izaga] Mari Sandozek idatzi zuen biografia euskarara ekarri du Aitor Fresnedok

→ berria.eus: [Iñigo Astiz] Zaldi Ero: bizinahia eta herioa

Share
Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak, Bideoak, presoak

Ibon Muñoa: “Gure Ama-Lur feminista da”

2020 6 urria

Gure Ama-Lur feminista da
Bertsoak.
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta.
Irudiak: Mikel Zarrabe Elkoroiribe.
Hitzaurrea: Xabier Amuriza Zarraonaindia.
10,5 x 15 cm.
475 orrialde.

→ ‘Ainara bat itzuli da’ [hitzaurrea].PDF

Ibon Muñoa Arizmendiarrieta (Eibar, 1958). Ibon Muñoa 2000ko urrian atxilotu zuten. Hainbat kartzeletan izan dute preso: Valdermoro, Kordoba, Burgos, Langraitz, Puerto I eta, 2014ko martxotik aurrera, Kordoban.

Gure Ama-Lur feminista da Ibon Muñoaren zazpigarren
liburua dugu. Espetxean idatzi duen zazpigarrena izango da.

Aurretik argitaratuak ditu:
Ametsen txokoan bizi naiz (2011),
Ainarak herrira itzuliko dira (2014),
Bidean gaude, aurrera goaz, joan zirenekin (2016),
Udaberrian biziko gara (2017),
Hamaika desio utopiarako (2018)
eta Gure memoria, gure historia (2019).

Haien ildoari eta orden kronologikoari jarraitzen diete liburu honetako bertsoek ere.

Hartara, liburu honen lehen bertsoak 863. zenbakia darama; azkenak, 1018.a. Guztira, 141 bertso berri, 2019ko ekainaren 30etik 2020ko abuztuaren 29ra artean Kordobako espetxean idatziak.

Zazpi liburutan, 1018 bertso, hogei urteko espetxealdian idatziak.

HITZAURREA

AINARA BAT ITZULI DA

Xabier Amuriza

«Ametsen txokoan bizi naiz». Nerabe baten edo bisionario liriko baten zoriona dirudi. Txoko hura ziega bat da, ordea, eta bertako biziliarra, hogei urterako espetxe-zama bizkarrean duena. Baina «Ainarak itzuliko dira». Ainarak aldran, multzoan etortzen dira. Ibonen metafora horretakoak oso banaka eta kostata datoz. Egon pixka batean. «Bidean gaude». Egongo gara. Hogei urte bere zain egin ditugunez gero, beste egun batzuk gorabehera, ez zaigu ametsa txikituko. Zein atari edo atartetan hasiko ote da habia egiten? Orduan konturatzen gara: udazkenean ere «Udaberrian biziko gara». Bitartean, izan ditugu «Hamaika desio utopiarako». Denbora luzatu egin da. Sufrimenduaren denborak luzeak izaten dira beti. «Gure memoria gure historia». Gure memorian, beharbada, sufrimenduak gehiago izan dira garaipenak baino. Baina hori historia unibertsala da. Edozein zapalkuntzaren aurkako ametsari, borrokari heltzen dionak badaki bideak bizitza osoa hartuko diola. Beharbada, «Gure Ama Lur feminista» nagusitzea lortzen denean, bidea izango da Urkora edo Kalamuara joanetorri bat egitea bezalakoa.

Zazpi libururen izenburuak aipatu ditut. Guztien artean, 1018 sorta edo poemaren izenburuak. «1018. Sorkuntzekin honaino heldu naiz, 2020ko abuztuaren 29an». Eta 1018. sorta hasten da:

Sorkuntzan urtetan jardunda
noizbait gertatu behar zen,
iturburua ur barik
etorria agortu zait,
musak dirudi direla
nirekin aspertu.

Ba, ondo musa pazienteak izan dira! 1018 sorta horiez gainera, baditu gehiago ere, esaterako, Eibarko Amnistiaren Aldeko Batzordeak 2009an argitaratutako liburuxka bat, Olerkiak izenburuz. Sorta gehienen batez bestekoa 5 ahapalditik gorakoa dela jota (banan-banan zehatz kontatzeko, hogei urte beharko nituzke), espetxean egin dituen egunak beste esan liteke. 20 x 365 = 7.300 egun = 7.300 bertso, tartean poema mordo bat dela.

2020-09-07ko BERTSOLARI aldizkarian [KARTZELAKO GAIA II] NIRE BERTSOZALETASUNAZ – IBON MUÑOA-k, dio: «2011ko azaroan Ametsen txokoan bizi naiz argitaratu zidaten. Hitzaurrea Jon Etxabek idatzi zuen». Orduan atera behar da, liburuak argitaratzen hasi zenetik, eguneko portzentaia askoz handiagoa izan zela. Artikulu hartan beste kontu bat ere aipatzen du, niretzat bereziki zirraragarria:

«Nahiz politikan buru-belarri sartu, 1983an Xabier Amurizaren ikastarora joan nintzen, bertsolaritza hobeto ezagutzeko. Ikastaroan umeak, gazteak eta helduak (Eibar, Soraluze, Markina…) batu ginen hilabete batzuetan, astean behin. Umeek ikastaroa askari batekin bukatu zuten. Helduok, berriz, afari batekin Soraluzeko San Andres auzoan. Afalostean, Xabierrek bakoitzari bertso bat idazteko eskatu zigun. Ni ez nintzenez osatzeko gai izan, zeharo lotsatu nintzen. Bertsolari izateko ez nuela balio ikusita, bertsozale bihurtu nintzen».

Ba, eskerrak ez zen izan «bertso bat osatzeko gai»! Ikastaroa efektiboago gertatu izan balitz, neuk ere kartzelara joan beharko nukeen berriz, proportzio bereko hitzaurre bat egiteko. Ibonek baino askoz urte gutxiago preso egina izanik (herena bakarrik), nik ez nuen inondik ere burutu proportzio horretako emaitzarik. Eta Eibarko ikastaroa eta San Andresko afaria aipatu dituenez gero, ezin dut neuk ere nabarmendu gabe utzi ikastaro huraxe izan zela (ume, gazte eta heldu batera) nire bertso-bizitzako esperientziarik gogoangarrienetakoa, aukera dudan guztian aipatu ohi dudana.

Ibonen azken liburu hau («Gure Ama Lur feminista»), aurreko guztiak bezala, bere sentimenduen eta sentitzen edo kontrasentitzen dituen gaien hurrenkera bat bezalakoa da. Eta gertaeren kronika bat. Lehen sortaren izenburua: «Europak Amerika konkistatu zuen». Hona pasarte bat:

Senak aginduta, hamasei urterekin
militatzen arduraz hasi nintzen,
Franco lurperatu nahi zutenek beste,
askatasuna maite nuelako,
gazte eta sentimentalak ginen
solidarioak borrokalariekin.
Militantzia bizitza izan da, eta da,
lana, maitasuna, etxea… lez,
maiz, ez nituen egoki uztartu,
ez nuelako behar besteko kemenik.

Bai, Ibon! Hori ere San Andresko afarikoa bezala ulertuko beharko dugu, zeren, baterako kemenik izan ez ei zenuen bezala, besterako ez bazenuen izan “behar besteko kemenik”, zer izango zen, bietarako izan bazenu?

Ibonen sorkuntza luzean, bada gauza bat hunkitzen nauena, baita harritzen ere. Hainbeste urte preso daraman batengan (eta nolako baldintzetan!), itxaron zitezkeen halako amorru, garraztasun edo desesperaziozko garraisi batzuk ere, baina, edo nik ez naiz gauzak ondo interpretatzeko gai, edo San Andresko afariko “ezina” mirari baten ifrentzua izan zen, Oteizaren hutsunea bezala. Hamaika urte preso daramatzan baten lehen liburuaren izenburua Ametsen txokoan bizi naiz da. Orduan, besteok non bizi ginela esan behar dugu? Gezurra al zen? Imintzioa? Ezkutatze altruista bat? Ez dut uste. Banaiz horrenbeste interpretatzeko gai. Ibonen bertso eta olerkietan, gardentasun natural bat eta benetasun noble bat nabarmentzen dira. “Eibartasun genetiko bat”, esango nuke. Beti ere, sendotasun baten barruan. Eta batzuetan, naturaltasun-kolpe ustegabeak:

Auguste Rodin zena ziplo
gauean gogoratzen,
Pentsalaria” lez nago
komunean pentsatzen.

Edo inoiz, sinestea zail den samurtasunak:

Zazpigarren ziegan naiz
poeten moduan,
musekin barneratzen
zirraren munduan.

Horrela ez da harritzekoa ondorioa: «Kartzelan zurekin esnatzen naiz». Ba, ez dituzu esnatze maitagarri gutxi izan, Ibon, 20 urtetan, 240 hilabetetan, 7.300 egunetan! Minutuak eta segundoak San Andres auzoko jatetxean kontatuko ditugu. Orain ez dakit jarraitzen duen, baina Soraluzen aurkituko dugu bazterren bat, eibartarrei gustatzeko modukoa, zubian zintzilik bada ere. Bakean utziko gaituzte, “sikatzen” ari garelakoan.

Eta bertso baten aipuarekin amaituko dut, zeina, geroan jokatu arren, dagoeneko orainaldi bihurtua baita. Noizbait, zorionez! Beste “ainara” guztien itzuleraren zain.

Bi mila eta hogei
zenbaki bitxia,
niretzat izango da
urte berezia,
gaindituko dudanez
espetxealdia,
urriaren hamaikan
Eibarra bidaia.

Share
Atalak: Ataramiñe, Bertsoak, liburuak, presoak

[bertsolari.eus] ZIEGATIK BERTSOTAN X • TXIPLAS

2020 5 urria


[ZIEGATIK BERTSOTAN X] Txiplas
bertsolari.eus

 

 

Hauxe da espetxera sartua izan ondoren egin nuen lehenengo bertsoa. Herriko txokoan ipintzeko bidali nuen.

Preso baina libre

Askatasuna bilatu nahian
ta ezin aurkitu garaiz.
Bihotza triste neukala sarri
nenbilen aurpegi alaiz.
Kanpoan libre nintzalakoan
preso sentitzen nintzen maiz.
Gaur espetxeko burdin artean
baina libre sentitzen naiz.

Beste hauek, bata bazkal ostean eta bestea afal ostean eginak dira. Katuaren kontu hori egia da, gainera, Alcala Meco espetxeko etxartean, gauean, katu pare bat edo ibiltzen baitzen.

Bazkal ostean

Gaurko garbantzuak be
gogorrak ta hotzak,
puxkarri jokorako
ze aproposak.
Alboko leihotik
behera jaurti jozak.
Nik aproban ipini
guran neure hortzak,
handi zorrotzak
nahiz euki gogortzat,
hainbeste ez dozak.
Lar gogor jagozak,
osorik jaten hasi
beharko gozak.

Afal ostean

Gartzelan gertatzeko
handia ez da hau,
afaltzeko orduan
gertatu berau.
Haragia bistan ta
derrigorrez barau,
leihoa ireki eta
jaurti egin dot brau!
Katu batek miau
baina geldi dirau.
Horrek harritu nau.
Hi be egingo hau.
Usain egin ondoren
bertan itxi dau.

Share
Atalak: artikuluak, Bertsoak

[bertsolari.eus] ZIEGATIK BERTSOTAN IX • JOXE DOMINGO AIZPURUA

2020 5 urria


[ZIEGATIK BERTSOTAN IX] Joxe Domingo Aizpurua
bertsolari.eus

Xabier Aranburu Xomorro-ri, Nanterre espetxe frantziarretik 2004an jarri nion hau, berak bidalitakoei erantzuna eman nahian:

Gaua kantu bilakatuz
maitasunaren izarrak
espainetatik dario
bihotzaren irrifarrak
hitzak argitutzen ditu
sentimenduen sugarrak
ta bertsoa margotzen du
zure lumaren indarrak
txanpon berean uztartuz
argiak eta itzalak
zuri beltzeko argazkitan
amets galduen zirrarak
kolorez jantziko ditu
egunsentiko ortzadarrak
amodioa laztanduz
arratsaldeko langarrak.

····

Ondorengo hauek 1992ko urrian jarri nituen Fleuryko espetxean, Usurbilen Senideak elkarteak antolatutako jaialdira bidaltzeko.

1
Udazkeneko arratsaldetan
leihatilatik begira
zaharkitutako jantzietatik
zuhaitzak biluzten dira
hosto idorrak dilindan dabiltz
hego haizean dirdira
iragan hurbil baten heriotz
jostaketen ikusmira
geroan erneko diren sabel
erraietan jira-bira.

2
Denboraren erreferentzia
eten gabean badoa
arratsaldeko iluna eta
egun sentiko lanbroa
enbor zaharretik erdituko da
izkutukako gogoa
izardi gorriz idatzia ta
gizaldietan jasoa
historiakin zorretan gaude
har zagun konpromisoa.

3
Izotz urtuak irristan darrai
ama errekaren bila
bere bidean daramalarik
lurraren negar isila.
Itsas zabalaren magalean
kantu hau entzun dadila,
enbor zaharraren adar gazteak
loretan daude pil-pila
milesker zuri entzule eta
agur zuri Usurbila.

Share
Atalak: artikuluak, Bertsoak, Sailkatugabeak

[bertsolari.eus] ZIEGATIK BERTSOTAN VIII • EUSEBIO LASARTE

2020 5 urria


[ZIEGATIK BERTSOTAN VIII] Eusebio Lasarte
bertsolari.eus

 

 

 

1994an Alcazar de San Juan espetxean, Ciudad Realen, nengoela, Orioko Kukuarri mendiari jarritako bertsoak dira hauek.

 

1
Mantxako zulo hontatik
bertsoak nahi bete,
hara Oriyo laztana
barrutik doazte,
odolaren mintzoa
naturaren arte
mendi goizale naiz ta
mendia dut maite.

2
Kukuarrik neregan
egundoko eragina,
zaitut ilunpe hontan
pozan imajina
naturaralezak zaitu
guretzat egina
gure zeruko ametsa
izarrik garbina.

3
Zure baitan sarritan
nuan nik pausoa
kresalaren usaia
da paradisua
zure haize goxoa
dut nere bertsoa
zaintzen dezu herria
zaintzen itsasoa.

4
Zure herriko jendeei
argi egin diguzu
ta zuri miresmena
bihotzez dizugu
zure izatearen
sustraiari muxu
urruti nago baina
zuk sentizen nazu.

5
Etzera famatua
etzera haundia
baina mendi zalentzat
polit ta egokia
ontzi txikian baita
esentzi hobekia
penatan zaitut malko
pozan eguzkia.

6
Zure oihalpetik da
euskera irtena
zure herriko hatsak
hori dakitena
hizkuntzarik zaharrena
gure gauz maitena
zure egun haundia
maiatzan azkena.

7
Izardirik sekula
ez dizut ukatu,
zure gailurra zaintzen
zintzo dut jokatu,
zenbat maite zaitudan
zerorrek juzgatu
itzultzen naizenean
zu nahi muxukatu.

Share
Atalak: artikuluak, Bertsoak

[bertsolari.eus] ZIEGATIK BERTSOTAN VII • JOKIN URAIN

2020 5 urria


[ZIEGATIK BERTSOTAN VII] Jokin Urain
bertsolari.eus

Lasturko jaiak, San Nikolasak, irailaren 10ean izaten dira. Huraxe izaten zen guretzat, oso gaztetatik, munduko festarik onena. Hilabete edo gehiago lehenagotik hasita, Lasturko gazteok geuk prestatzen genuen plaza ingurua, taulatua, aparkatzeko lekuak, programa egin… Auzolana, elkarlana…

Gero, espetxealdian, neu ezin joanik bertsoak bidaltzen nituen, eta hauek dira urte batean egin nituenak. Eta herrimina aipatzen nuen, herriminez, oroiminez eta ezin egonez bizitzen nuelako urtero Lasturko jaien sasoia.

Espetxean bertsoak egin izan ditugun asko ez ginen berez bertsolari, baina bertsoak idazten, bertsoak nola egin ikasten, bertsoak elkarri bidaltzen aritu ohi ginen. Komunikatzeko modua ere bazen, umorea ereiteko bitartekoa ere bai…

Lasturko jaietarako, 2004an

1
Denborak badu bere joana
ta bagoaz aurrerantza;
eta denborak zorrozten digu
herriminaren arantza.
Herrimin hori izan liteke
gozua edo mikatza,
laztan bat bezain leuna edota
zaplada bat bezain latza.

2
zenbat lekutan, zenbat modutan
kantatzen da herrimina!
kantatzen duten guztiek zer dan
ez dute jakingo baina;
izan liteke barre triste bat
edo negar atsegina,
ametsen bizi beharra eta
ametsez bizi ezina.

3
Leihoetako burdin artetik
begira jarri ezkero
mendiak lehor ageri dira
eta eguzkia bero.
Elurra edo izotz gordina
etorriko dira gero;
leku hauetan gozo apurrik
ezin liteke espero.

4
Urruti daude eztiak eta
urruti daude loreak,
oroimenaren gordailu diran
soinu eta koloreak;
baina bidean galduta uzten
ez bagaitu adoreak
luze baino lehen jausi litezke
hemengo korridoreak.

5
Batzutan jardun luzeegia
bestetan ezin iritsi,
danak aspertu baino lehenago
hementxe nahi nuke utzi.
Lasturra bildu zeraten danoi
besarkada ta goraintzi,
Sanikolasak ondo pasa ta
ahal bada goiari eutsi.

Jokin Urain Larrañaga
Palenciako La Moralejan

Share
Atalak: artikuluak, Bertsoak

[bertsolari.eus] ZIEGATIK BERTSOTAN VI • JOSU ORMAETXEA

2020 5 urria


[ZIEGATIK BERTSOTAN VI] Josu Ormaetxea
bertsolari.eus

Argazkian: Ezkerrean Josu Ormaetxea, eta eskubian Arreba Julita; erdian ama Blanka besoetan anaia Iñaki duela.

Tenerifeko espetxean 1996an jarritako bertsoak.

Bertsoak otu eta segidan
jarri koaderno honetan,
nire asmoa hori izanik
ahal den une gehienetan,
sekulakoak bilatu barik
ari naiz ahaleginetan,
bakarrik barne-barne dudana
kanporatuaz benetan.

Lehenik gogora datorkidana
nire borrokakideak,
Iñaki, Patxi, Jokin, Luzia
eta antzeko maiteak.
maitasuna ta gordinkeria
erakusten du bideak
baldin ta gure egitekoa
eitten ez badu besteak.

Hemeritzerehun larogetamar
seigarrengo abenduan,
bi egun barru sartuko gara
zazpigarren estreinuan
kanpoan legez itxaropena
piztua dugu barruan
gu euskaldunak libre izateko
uka diguten lekuan.

Anai-arrebak bezala bizi
beste helburu ez dugunak,
hamaika ukitu amankomunez
osa ditzagun egunak,
gehiago barik opa dizuet
iaz opa nizuenak:
zutik mantendu zaiteztela ta
Urte Berri on, lagunak!

Share
Atalak: artikuluak, Bertsoak

[bertsolari.eus] ZIEGATIK BERTSOTAN V • ABEL ENBEITA

2020 2 urria


[ZIEGATIK BERTSOTAN V] Abel Enbeita
bertsolari.eus

Seigarren galeria

1
Abendua hasi ta
urtarrila gero
zulo hontan sartuta
gaude egunero
Otsailak ere agur
zer al dator gero?
Juez hauen asmoak
somatu ezkero
ezer berririk asko
nolatan espero.

2
Tartean izan dira
hamaika egun latz
azaltzea zaila da
bertsoetan zehatz
gorputz findu hauetan
makina bat akats
askatasunarekin
ez gaude aberats
etorkizuna berriz
burni tartean baltz.

3
Seigarren zenbakia
gure “galeria”
hirugarren pisuan
“ziega” ileria
ehun lagun hirunaka
dena gazteria
bakoitza zenbaki bat
hau da miseria…!
Abereak al gara?
Dirudi feria.

4
Ehun lagun batera ta
ehun ta bat jenio
batzuetan aingeru
gero demonio
lagunik jatorrena
edo arerio
besteen arrazoiak
gutxitan balio
anarkismoak bere
hazia dario.

5
Goizetan itxartuta
begiak leihora
gero haizea hartzen
denok patiora.
Goguak ihes dagi
geure ilusiora
bizitzak beti behar
luken baliora
baina horma hauekin
nor joan inora.

6
Egoera honetan
ehun euskaldun gazte
denok anaiak eta
zenbat buru hauste
Ordu batzuek alai
beste asko triste…
Jasan behar dugunik
beste horrenbeste…!
askatasuna ginan
ta preso gaituzte.

1981-03-13 Carabanchel
Abel Enbeita

Share
Atalak: artikuluak, Bertsoak

[bertsolari.eus] ZIEGATIK BERTSOTAN IV • PAKITO LUJAMBIO

2020 2 urria


[ZIEGATIK BERTSOTAN IV] Pakito Lujanbio
bertsolari.eus

Nahiz eta Joxe Manuel Lujanbio “Txirrita” bertsolari handia nire birraitonaren lehengusua izan, niregana ez zen beraren bapateko bertsolari sen handirik iritsi. Zaletasun apur bat bai, baina apenas bertso paper batzuk moldatzeko eta ez bat-baterako.

Nire espetxealdian bertso paperak erabili nituen nire senideekin uztarketa modura, hots: Gabonetako afariak, gure amaren urtebetetze bazkari ospakizunetarako eta abar idazten nituen bertso batzuk. Eta hitzordua jartzen genuen ordu jakinen batean senideak bazkarian edo afarian kantatzeko, eta nik ordu berean kantatzen nituen nire ziegako bakardadean. Horrela lortzen genuen uztarketa are sendoago bat oraindik, beraien nirekiko eta nik beraiekiko maitasunean.

Amaren urtebetetzea, 2005, Herrera de la Mancha espetxetik

1
Kaixo amona, zer moduz?
Ondo dirudizu!
Laurogei urte gaur zuk
beteak dituzu.
Zorionak amona
zuk merezi duzu
hiru edo lau bertso
eta mila muxu!

2
Pozik gaude guztiok
gaur zuri kantari,
zu baitzara oraindik
guretzat gidari
osatu zarela da
ederki nabari
ta hori ikustea
da guretzat sari.

3
Lehor xamarrak gara
gauza hauetako,
maite zaitugula ta
adierazteko.
Baina sekula ez denez
berandu aldatzeko
gaurkoa aproposa
behingoz ba hasteko.

4
Nahiz eta ez jakin guk
behar dan bezela
zuri adierazten
kuttuna zarela,
ea ikasten dugun
saiatuz honela,
erruz maite zaitugu,
zara gure perla.

5
Koadrila ederra
zure inguruan,
txitoak bezalaxe
oiloan onduan,
segi ezazu horrela
betiko moduan
eta urte askuan
txapela buruan.

Share
Atalak: artikuluak, Bertsoak

[bertsolari.eus] ZIEGATIK BERTSOTAN III • JOAKIN ARREGI

2020 23 iraila


[ZIEGATIK BERTSOTAN III] Joakin Arregi
bertsolari.eus

Zalantza batzuk izan dizkiat bertso sorta hautatzeko unean. Azkenean txoko batean gordeta neukan koaderno batean hauek topatu ditut. Nahiko intimoak dira, eta une oso berezian idatzitakoak. Euskal Herrira itzultzeko erabakia hartu ondoren eta zalantzez beteta nengoela osatutakoak. Avila mendikatera ematen nituen itzulietan inspiratutako bertsoak dira. Venezuelan idatzitako azkenak hain zuzen, 2005an.

KARIBEN ETA KANTAURIN AMETS BAT DABIL ITZULIKA

Doinua: Habanera

1
pentsamenduak askatuz
ametsetan nire kabuz
izan nahiko nuken hori
hemendik dezaket ikus
ez nadin gelditu behintzat
ez amestearen damuz
zergatik gaude lotuta
ezartzen diguten arauz?
burura berez datorren
ametsa ezin da inaus
ametsa bideratuta
ibili gintezke taxuz
ta nahiz egunerokoan
partekatu hainbat lapsus
amesten jarraituko dut
bizi naizela pentsatuz

2
egunsentia sentituz
biziki egin dut Uuupa!
ohartuz bart egindako
ametsa ez dela buka
sarri etortzen zaidana
ezin dezaket izkuta
horrela entzun dut Avila
mendikateko turuta
sormenaren zukutik
ai! zer nolako zurrupa
desioa ta aukera
biak batera batuta
irlatik irlara doa
fantasiaren txalupa
libre dabilen ametsak
berezko indarra du ta

3
irudikatuz Kantauri
partekatzen dut Karibe
bizi naizen prozesuan
biak ditut parekide
ziaboga bakoitzean
olatuak nahasten dire
eta joan-etorri horrek
ditu hainbat zehar-bide
biak gertu biak urrun
ametsaren ibilbide
guneak eta uneak
gogoetaren partaide
fantasiaren mugetan
dena delako posible
itsasotik itsasora
ametsa hor dabil libre

4
helduleku dut ametsa
nire inguru txikian
nire baitan jarduteko
bakartien lubakian
egon ninteke_ilargian
egon ninteke ekian
hertz guztiak arakatuz
sormenaren aitzakian
bizitza irudikatuz
ametsaren antzokian
aztarnak egon daitezen
bidegurutze_egokian
bertsoak ez du mugarik
unibertso irekian
ametsa dabilelako
berak nahi duen tokian

5
Karibe eta Kantauri
bertsotan ditut uztartu
denbora pasatu ala
egin direnak zuztartu
iheskorra den ametsak
bizi grina dit indartu
bideko nekeak ez du
itxaropena lokartu
nahiz batzuetan hodeitsu
egoten dela ohartu
eta agian denborak
pentsamendua zahartu
bizipenen arabera
zintzo behar dut hitzartu
nire zuhaitz bikoitza
Jada_ezin dela bakartu

6
desiorik isilenak
hitza hartuko balute
sumendiaren ahoan
zenbat txinparta ta sute
agertzen diren figurak
biko forma hartzen dute
dosi txikian ttanttaka
jakinik denak daukala
gabezi hainbat bertute
planetan ez dago ezer
amets librearen truke
Ta_ortzadarraren zubiak
lorratza sortuko luke
ametsaren gorenean
ikustea nahiko nuke

7
Kantauri zai egon arren
Karibe ezin dut utzi
jartzen didate biluzi
bi hamarkada ta erdi
ez da ta denbora gutxi
punttuz punttu josi dena
orain ba nik nola hautsi
behar izan dutenean
zenbat maitasun igurtzi
jakinmina duenari
nahi nioke erakutsi
gelditzen zaiten bidean
baietz ametsari eutsi
bizitzari bezalaxe
nire oroimin ta guzi

8
ta nola biluztu naizen
sentitzen nuen bezela
Chavez aipatzea ere
uste dut zilegi dela
bizitza markatu didan
erreferentzi itzela
bera defenditzen inoiz
ez naiz izango epela
sinesgarritasuna du
idatziko dut honela
eta iraungitze data
ez da iritsiko bela
han dago Euskal Herria
ta hemen Venezuela
berdin zait, bakarrik dakit
“chavista” izango naizela

9
metaforaz metafora
burua nola kokatu
nahiz ulertuko dutenak
izanagatik lau katu
bihotzari mintzatzea
ezin zaio debekatu
berdinketa ezin hautsi
nahiz ta partida jokatu
zalantzak hor segitzen du
ametsa ez da bukatu
ametsa ez da bukatu
bertsoak dit orekatu
Karibe eta Kantauri
unez une partekatu
bitatik edan nahi nuke
ametsetan biak batu

Joakin Arregi Goenaga “Txe”
Caracasen, 2005

Share
Atalak: artikuluak, Bertsoak

[bertsolari.eus] ZIEGATIK BERTSOTAN II • XABIER ARANBURU “XOMORRO” ETA JOSEBA ARANIBAR

2020 22 iraila


[ZIEGATIK BERTSOTAN II] XABIER ARANBURU “XOMORRO” ETA JOSEBA ARANIBAR
bertsolari.eus

Bertso sorta hauek eta beste hamaika bat sorta egin genituen garaian Herrera de la Mancha-ko espetxean geunden. Eta, oker ez banago, astean bitan arratsaldetan patiora jaisten ginenean (jaitsi aldi bakoitzean pare bat orduz) gogotik ekiten genion bertsoaren erreinuan murgiltzeari, aspalditik sorturik geneukan BERTSO ESKOLAN.

Kartzelako plazan bertsotan aritzeak, izan bat-batean, izan lardaskan, izan idatzian, izan puntuka… bertsoaren harra barruan zeraman edonori ekartzen zion bihotzera egunerokotasunaren histasuna zulatuko zuen argi printza sendoa. Egia esan arma zorrotza zen kartzelak sortzen zituen kamustasunei aurre egiteko eta aukera genuen aldiro hor ibiltzen ginen HIZTEGI ERRIMATUA Bibliatzat harturik jo eta su bertsoak osatzen.

Bertsotan hasten lehenengoak paperean idatzi eta kantatzen zuenean lekukoa bigarrenari pasaz, honek ere gauza berdina egin zezan. Gaiak garuna lauskitzen zigunean amaitutzat ematen genuen bertso sorta, eta ginda gisa banan banan kantatzeari ekiten genion.

Idi proben bertso sorta aldiz, modulo batetik bestera eskutitzen bidez banan banan egina dago, su hilean egosten diren babarrunen antzera.

Gogoa izanez gero beraz ez zegoen gaindiezinezko oztoporik .

Kartzelaldi osoan ene bizimoduaren parte zen bertsozaletasuna jorratzeak izugarri lagundu zidan, bertsogintzaren mundu aberatsean ikasiz aurrera egiten eta bide batez ikaragarri lagundu zidan iparra ez galtzen, nigan sortzen zuen bizipozaren argi printzei esker.

GAIA: Idi probak

DOINUA: Betroiarena

1
Usurbilgo jaietan
idi frogen txanda
hantxe aurkeztu gera
ederki janda
nire idietako bat
jarri da etzanda
hasi orduko egin
ote du eztanda?
Zer hago edanda?
Mugi hadi aida!
Akuluaz zanga!
Ez hadi defenda!
Lurrik jada ez lantzen
ta alfertzen da

2
bazkalduta etorri da
soilikan itzaina
belar pitin bat janda
nago alajaina
gose dagonak aise
eiten du labaina
eta etzan naizenean
nolako destaina
baina ezin engaina
gose den mingaina
non da kokaina
baba ta gaztaina
horrela ezin leike
egin azaina

3
esklabutza garaiak
ez dira inoiz laga
animali izaten
segitzen bada
gaur laneko ta bihar
jateko beharbada
zure desafioek
ez naute ikara
bukazak tirada!
Ta ez errepara!
emango haut baba
etzak gehio traba!
Orduerdi lan eiteko
kexatzen zara

4
gora animalistak
esanez naiz hasi
eta itzainak ez bitza
gauzak nahasi
txantaia egiteko
baba adierazi
baina gero belarrez
bakarrikan hazi
nekea itsasi
plakiak garrasi
egiten du kasi
urteak doazi
idiak ongi zaintzen
ez dula ikasi

5
gizon probak daudela
bota aurpegira
idi alferra dela
bai nabari da
hire etxeko lanak
traktoreak tira
ta hi baloratzeko
apustuak dira
plaza bat begira
dirua erdira
hitaz ezin fida
nirea kupida
gizon proba hoiekin
hoa hiltegira

6
hiltegira eraman nahi
nauzu lalafede
zure zitalkeria
bihurtuz lege
itzain apustuzale
gainera xelebre
soilik irabaztea
duzulako xede
aditu halere
ezta gizalege
bihurtzea abere
guztien errege
xomorrorikan gabe
etzara ezebe

Joseba itzaina eta Xomorro ez atzera eta ez aurrera gelditu den idia.

Share
Atalak: artikuluak, Bertsoak

[bertsolari.eus] ZIEGATIK BERTSOTAN I • Ibon Muñoa

2020 22 iraila


[ZIEGATIK BERTSOTAN I] Ibon Muñoa
Ibon Muñoa
bertsolari.eus

FERMIN ETA FERMINA

Auzitegi omen den
Nazional horretan,
Fermin eta Fermina
adi leotzetan,
urrundu dituztenez
azken urteetan,
desioa dirdirka
dute ninietan.

Estuki zeneuzkaten
lotuta bilurrak,
polizien erdian
keinuak zuhurrak,
bat egin zuten zuen
begien agurrak,
gogotsu zeuden ezpain
hezetsu samurrak.

Musu xume harekin
izan zen nahikoa,
segundo bat bakarrik
baina magikoa,
unerik ederrena
berebizikoa,
xalo adierazteko
euren artekoa.

Kartzelan zitzaizuen
piztu maitasuna,
agerian zegoen
atsegintasuna,
sentitu zenuten zirt
zoriontasuna,
zirriekin aurkitu
larruen tasuna.

Haginka etorri zen
sakabanaketa,
gertatuko zen zital
beren banaketa,
ordutik eurentzat da
amets hurbilketa,
bikote batek behar
duen arnasketa.

Sailburuak agintzen
ditu mendekuak,
berehala zintuzten
bereizi kaikuak,
gure Euskal Herrian
badira lekuak,
goxo helduta bizi
daitezen eskuak.

Orain urritu dira
euren harremanak,
oroimenean daude
atzoko laztanak,
gutunekin dituzte
trukatzen esanak,
telefonoz hitzartzen
gerorako planak.

Eguzkiak zelaia
janzten duenean,
dena da zoragarri
lilien soinean,
zuen zain daukazue
askatasunean,
gerezien lurrina
ohe apainean.

2011ko otsailaren 7an


Eguneroko patatari

Patata, lursagarra
gure berriketan,
dakusagu otordu
ugarietan,
frijituta dakarte
aldi batzuetan,
nolanahi egosita
gordin gehienetan,
egun horietan
nabil zalantzetan,
beha azpiletan
ehiztari lanetan,
baldar zuritzen dute
zulo honetan.

Patataren mamia
berriro belztuta,
eseri naiz mahaian
aztoratuta,
sendagileak dauka
bista urrituta,
sukaldeko zikinek
gauzkate sututa,
horrela ohituta
txar elikatuta,
gaude nazkatuta
eta aspertuta,
sukaldaria dago potolotuta.

Patata asetzeko
duzu gaitasuna,
munduan zor dizugu
adeitasuna,
espetxean joan zaizu
azkar ontasuna,
lurrak eskainitako
oparotasuna,
erantzukizuna
du, mardultasuna
gaitz utzi dizuna
erabat lizuna,
itzul diezazutela bikaintasuna.

Nekez ahal zaitugu
gogoz ahoratu,
zure izena ezin
dugu goratu,
sukaldean zaituzte
mailaz beheratu,
jantokian irainez
zakar azpiratu,
patata artatu
leunki haztatu,
nahi zaitut sustatu
ganoraz prestatu,
arrautzopil batean urtsu dastatu.

2011ko otsailaren 14an


Joan zizkigun kide gaixoei maitasunez

Kartzelak utzi zaitu
zurbil, hebaindua,
larri gaixotu zara
zabiltza hildua,
maite duzu bizitza
herri zapaldua,
uxatu nahi zenuke
gogotik gandua,
onduta ikusteko
aberri mindua.

Lurrari eskainita
tinko gaztaroa,
urrun izan zenuen
goxo abaroa,
sarean jausi zinen
kaltetu geroa,
pairatzen ari zara
mendeku eroa,
sentitu nahi zenuke
etxeko beroa

Kartzelak zurekiko
arreta eskasa,
mina arindu duzu
sarri zure kasa,
gaixoen egoera
makur eta basa,
sendagile batzuen
jarrera jolasa,
osasun arloa da
erabat narrasa.

Espetxean gaixorik
bikoitza zigorra,
gaua minez igaro
zinez da gogorra,
zure hitz jarioa
dago lar agorra,
justizia zurekin
itsu eta gorra,
esperantzen zelaian
dihardu txingorra.

Aske utzi zaituzte
hutsak estaltzeko,
herritarren oihuak
zerbait isiltzeko,
aurkitzen zaren arren
herren ibiltzeko,
iritsi zara garaiz
sendia gurtzeko,
presoen lagunei
maitez eskertzeko.

Zirimiriak gaitu
busti barra-barra,
zure ilunaldean
ari du negarra,
etorriko da galant
gure ostadarra,
histura bihur dadin
bihar irrifarra,
amnistiarantz zoaz
aupaden iparra.

2011ko apirilaren 23an

Share
Atalak: artikuluak, Bertsoak

[bertsolari.eus] Ibon Muñoa: «Nire bertsozaletasunaz»

2020 13 iraila


[KARTZELAKO GAIA II] Nire bertsozaletasunaz
Ibon Muñoa
bertsolari.eus

Sarrera

Euskal preso politikook eguneroko zereginak zuek ondratzeko egiten ditugu. Kalean aktiboak izan nahi dugu, gatazka demokratizatzeko eta 2011. urtean hasi zen prozesua bermatzeko. Ni bertso sorta eta olerkiekin horixe egiten saiatzen naiz. Datorren urtean, Eibarren, hori egin nahi nuke. Agian idazten, baina hori askatasunaren esku lagako dut.

Nire bertsozaletasuna poliki zertu zen.

Haurtzaroa 1958-1972

Gure etxean, gurasoak euskaltzaleak zirelako, gure ama hizkuntza euskara izan zen. Euskal kultura eurek erositako entziklopedia eta euskal abeslarien diskoei esker dastatu genuen. Halaber, Arrate eta Loyola irratiek, eta urtero maiatzean (gaur legez) antolatzen zen Euskal Jaiak ere izan zuten garrantzia.

Eibarren, ikastetxean eta kalean, lagunekin gaztelaniaz mintzatzen nintzen. Nik uste nuen gure familian bakarrik mintzatzen ginela euskaraz.

Bertsolaritza ez nuen etxean ezagutu. Bertsolariak Arrateko Egunean, Urkizun sanpedroetan edo Euskal Jaian entzungo nituela uste dut, baina ez nituenez arauak ezagutzen, eta ez nekienez zein zen kulturaren arlo horren arima ere, ez nituen nire gogoan aterpetzen.

Hamalau urterekin konturatu nintzen euskara mordoilotzen hasi nintzela. Hori dela eta, telebistaren aurrean jartzen nintzenean, gaztelaniazko hitzak eta esaldiak euskaratzen hasi nintzen.

Euskararekiko neukan kezka kalean lagunekin konpartitu nuenean, euretariko batzuk euskaraz mintzatzeko gai zirela ohartu nintzen.

Ordutik aurrera eurekin euskaraz mintzatzen hasi nintzen, eta, kalean, jakin zezakeen edonorekin.

Fraideen ikastetxean ez zeukaten euskal kulturak eta euskarak lekurik. Han ikasten nuen kultura bakarra espainola zen, frankistena. Niretzat Burgosko prozesua arte, Franco jainkoaren hurrena zen. Maitasun hori ez nuen etxekoekin konpartitzen. Bi mundu ezberdinetan bizi nintzen. Korazonistetan salbuespen bakarra latineko Don Pedro irakaslea izan zen. Eskolako ordutegitik kanpo erakusten zigun nahi genuenoi. Hala ere, bertsolaritzaren mundutik at bizi nintzen.

Nerabezaroa 1973-1976

Korazonistak joan egin ziren Eibartik eta La Sallen hasi nintzen ikasten. Franco oraindik bizi zenez, euskara hutsaren hurrengoa zen han ere. Kalean, berriz, euskal kultura eta euskara indartzen hasi ziren Euskal Jaia, Kirol Elkartea, ikastola, gau-eskola, eta Arrate Kultur Elkarteari esker. Bestalde, Eibarren, abade gazte aurrerakoien eskutik, lagun batzuk gure historia eta euskara batua ikasten hasi ginen. Euretariko batek (Jesus Mari Arrieta) Eneko Aritza liburua (berak idatzitakoa) ekartzen zigun, euskaraz irakurtzen ikas genezan.

Ikasle txarra nintzenez, La Salletik Institutura joan nintzen. Han, larunbatetan, Hasier Etxeberria zenarekin, Euskal Herriko historia ikasten genuen, eta kontzientzia nazionala eta soziala piztu zitzaidan.

Igandeetan, Loyola irratian Xirula Mirula Imanol Urbietaren saioa entzuten nuen. Itoizen lehendabiziko diskoaren Lau teilatu kantarekin liluratu nintzen. Hori izaten zen asteko unerik onena.

1976an, Loyola irratiak 24 ordu euskaraz egin zuen eta Anoetako belodromoan inoiz ahaztuko ez dudan jaialdia antolatu. Irratsaioa Oskarbi taldeak musikatu zuen eta Gandiagaren olerki batekin hasi zen: Esperantzari leiho bat zabaldu omen diote.

Urte haietan, maiatzean, Euskal Jaiaren bezperan, Astelena frontoia betetzen genuen euskal abeslariak entzuteko (Benito, Laboa, Lete…).

Nerabezaroan egin nuen bat bertsolaritzarekin. Arrate Kultur Elkartean izan zen Xabier Lete, Julen Lekuona eta Antton Valverde entzun nituenean gitarraren laguntzarekin Txirrita, Xenpelar, Udarregi eta enparauen bertso zaharrak kantatzen. Geroztik, gaurdaino, nire bihotzean dago bertsolaritza.

1976ko irailean lanean hasi nintzen familiaren dendan.

Gaztaroa 1977-1990

1978ko maiatzean, Amnistiaren Aldeko Batzordeetan militatzen hasi nintzen, eta, irailean, gau-eskolan euskara ikasten. Irakaslea Trunboi bertsozalea zen (bertso paperak idazten iaioa da). Gau eskolan baino gehiago Untzagan errepresioa salatzen aritzen nintzenez, laga egin nuen gau eskola.

Nahiz politikan buru-belarri sartu, 1983an Xabier Amurizaren ikastarora joan nintzen, bertsolaritza hobeto ezagutzeko. Ikastaroan umeak, gazteak eta helduak (Eibar, Soraluze, Markina…) batu ginen hilabete batzuetan, astean behin. Umeek ikastaroa askari batekin bukatu zuten. Helduok, berriz, afari batekin Soraluzeko San Andres auzoan. Afalostean, Xabierrek bakoitzari bertso bat idazteko eskatu zigun. Ni ez nintzenez osatzeko gai izan, zeharo lotsatu nintzen. Bertsolari izateko ez nuela balio ikusita, bertsozale bihurtu nintzen.

Eibarren Amnistiaren Batzordeek antolatutako ekitaldietan ia beti bertsolariak ekartzen genituen. Adibidez, Valentin Gesalaga zenaren omenaldia Elgetako bidearen parkean egin genuenean, Unai Iturriaga eta Igor Elortza ekarri genituen. 12 edo 13 urte zituzten orduan.

Gaztaroan, Eibarren sanandresen astean egiten den saiora joaten nintzen, eta, batzuetan, Eukal Jaiaren astean antolatzen zen bertso afarira. Belodromoko finaletan hiru aldiz egon nintzen. Telebistan, berriz, Hitzetikhortzera saioa ikusten nuen.

Bertsolari aldizkaria sortu zenutenean, harpidetu egin nintzen. Bestalde, Peñagarikanori bertsolarien biografiak erosi nizkion. Auspoa saileko bertsolari batzuen biografiak irakurri nituen; adibidez, Manuel Lasarterena. Xalbadorren Odolaren mintzoa bi aldiz irakurri nuen.

Helduaroa 1991-2000

Nire bizitzak aldaketa esanguratsua izan zuen 1991ko maiatzean. Zinegotzi izendatu ninduten. Besteak beste, Kultura eta Irakaskuntza batzordeetan parte hartu nuen. Amaña eta San Andres ikastetxe publikoetan proposatu nuen euren curriculumean euskal kultura sar zezatela. Onartu egin zuten.

Azken bertsolariak kalean 2000. urteko irailean entzun nituen. Kartzelan 18 urte eman zituen Fidel Gonzalezen omenaldian izan zen.

Kartzelaldia 2000-2019

2020ko urriaren 11n itzuliko naiz Eibarrera. Ia kartzelaldi guztian Euskal Herritik kanpo egon naizenez, bertsoen mundua batik bat Gara eta Berriarekin jarraitu dut. Hori dela eta, bertsolari gazteen ahotsak ezezagunak dira niretzat. Bestalde, ez ditut ezagutzen doinu eta bertso mota berriak. Egunkarietan finaleko bertsoak irakurri izan ditut, baina ez da gauza bera izaten. BECen entzunda zoragarria izango da.

Komisariako egun eta gau latzak sufritu eta gero, urriaren 21ean Valdemoron espetxeratu ninduten. Lehendabiziko hilabeteak oso ilunak izan ziren niretzat, batik bat ziegako orduetan. Zorionez, kideei esker, espetxearen bizimoduan sartzen hasi nintzen.

Kirola egiteaz gain, unibertsitatean ikasi ahal izateko azterketa prestatzen hasi nintzen, eta horrekin batera EGA.

2001eko ekainean unibertsitateko azterketa aprobatu nuen. EGA, ez.

Terapia ona, hasiera hartan, izan zen sentimenduak gidatuta gutunak eta olerkiak idaztea. Valdemoron ia 30 olerki idatzi nituen, eta 2001eko abenduan Kordobara eraman nindutenean, bospasei.

EHUn Kazetaritza euskaraz ikasteko asmoz matrikulatu nintzen. Hori dela eta, Kordoban liburuak jaso bezain azkar, sentimenduen txokotik atera nintzen.

Ikasten 2003. urtea arte aritu nintzen, Aznarren gobernuko Acebes ministroak EHUtik kanporatu gintuelako, esanez eurek UNED hobesten zutela (Acebes Barne ministroak Euskaldunon Egunkaria itxi zuen Garzonekin).

UNEDen ez dutenez kazetaritza irakasten, Historia ikasteko matrikulatu nintzen, baina, Kordoban egonik, nahitaez gazteleraz. Puerto I espetxean, euskara batua hobeto ikasteko, bertan behera laga nituen Historiako ikasketak. Erabakia 2004ko irailean hartu nuela uste dut.

Etxerati eta Jose Ramon Etxebarria eta Zesar Martinez irakasleei esker, bi idazki egin nituen, Euskara zientziaren munduan, eta Nafarroan zergatik gertatu den euskararen galera, eta zergatik, adibidez, Huitzik goiari eutsi dion!

Puerto Iean ikastaro batzuk gaztelaniaz egin nituen (ofimatika, dietetika, kriminologia), baina halako batean, 2007ko azaroan hain zuzen, Irene adiskideak eskulan batzuk bidal nitzala eskatu zidan, Eibarren bi urtean behin gure eskulanekin Arrate Kultur Elkartean egiten den erakusketarako. Ni ez naizenez horretarako iaioa, ezetz esan nion. Orduan berak gutxienez bi olerki bidaltzeko eskatu zidan. Horri esker, berriro olerkiak idazten hasi nintzen.

Hasieran, olerki bat idazten nuen, bi astean behin. Gerora, astero bat. Ziegan Herria 3000 hiztegia daukadanez, erdiko orrietan dauden bertsoen adibideetara jo nuen. Zer egin pentsatzen hasi nintzen, baina errimak kontuan hartu barik. Niretzat, orduan, olerkiak idazteko beste era bat zen. 2008an edo 2009an izango zen. Soraluzeko auzoan sentitu nuen lotsaren eragina izango zen.

Poliki-poliki, errimak kontuan hartzen hasi nintzen. Uste dut hori neurri bereziko bertsoekin hasitakoan gertatu zela (Ikusten duzu goizean, Elisanburu; Iparragirre abila dela, Xenpelar…). Ordurako, bertso sorta bat idazten nuen astero.

Garai hartan Ataramiñek bazeramatzan zazpi urte gure kideen lanak argitaratzen eta Ireneren esku laga nuen Mitxel Sarasketari sorkuntza lan batzuk bidaltzeko ardura. Horri esker Ataramiñeko lagunak 2009ko eta 2010eko nire lanak urteroko liburuan inprimatzen hasi ziren, gainerako kideenekin batera.

Nire metodologia orduan zen sorkuntza lan bat zirriborratutakoan karpeta batean gordetzea. Halako batean, bat aukeratzen nuen eta, astelehenetik igandera, egunero aritzen nintzen hura aztertzen eta hobetzen. Igandean bukatu bezain azkar lehendabiziko koadernoan idazten nuen. Bigarrena Ataramiñeri bidaltzen diodana izaten da.

Bi koaderno osatu nituenean, Ataramiñekoek esan zidaten nire sorkuntza lanekin liburu bat argitaratzeko asmoa zeukatela. Hori dela eta, hasierako olerkiak gainbegiratu eta moldatu nituen.

2011ko azaroan Ametsen txokoan bizi naiz argitaratu zidan. Hitzaurrea Jon Etxabek idatzi zuen.

Sorkuntza lanak Valdemoron, Kordoban, Puerto Iean eta berriro Kordoban (2014ko martxoaren 21etik) idatzi ditut. Gehienak Kordobako isolamenduaren 20, 18 eta 7. ziegetan, leihoko burdin sarearen eta bost metrora daukadan hormaren ostean gordeta.

Kideei, lehen bezala orain, olerkiak eta bertso sortak irakurtzen eta kantatzen dizkiet astelehenero. Bestalde sorkuntza lanak, aldiro, neska-lagunaren bi nebei eta Ireneri bidaltzen dizkiet, eta gutunak igortzen dizkidatenei bi sorkuntza lanekin erantzuten diet.

.

2014an, Ainarak herrira itzuliko dira argitaratu zidan Ataramiñek. Hitzaurrea Jesus Mari Gisasola Trunboikidatzi zuen.

2016an, Bidean gaude, aurrera goaz, joan zirenekin; hitzaurrea, Mikel Arrillagarena.

2017an, Udaberrian biziko gara; hitzaurrea, Amaia Ereñagarena.

2018an, Hamaika desio utopiarako; hitzaurrea, Leire Narbaizarena.

2019an, Gure memoria, gure historia; hitzaurrea, Jokin Urainena.

Aurten Jon Etxabek aurkibidea gaika osatu du. Bestalde, Mikel Zarrabek liburu guztien azalak apaindu ditu eta Edurne San Martinek sorkuntza lan guztiak pikatu. Irenek eta gainerako kideek aurkezpenak antolatu dituzte eta liburuak zabaldu. Liburuak auzolanaren fruitu izan dira.

Dagoeneko 900 sorkuntza lan idatzi ditut. Bai olerkiekin eta bai bertso sortekin, osatzeko era ezberdinak izan ditut. Olerkietan era librean hasi nintzen, eta gero lerroen silabak zaintzen eta errimatzen. Ondoren, errimatu barik. Orain, berriro era librean idazten ditut. Hala ere, gaur egun olerkiak luzeagoak dira.

Bertso sortak hasieran puntua kontuan hartu barik idazten nituen, baina gehienak puntua kontuan hartuta idatzi ditut. Nire akatsak errimak behartzea eta sintaxia zanpatzea dira. Gaur egun, gehien idazten ditudan bertso sortak zortziko txikiak eta zaharrak dira.

Kide asko, kartzelaldiari aurre egiteko UNEDen matrikulatzen dira. Beste batzuek bi urteko moduluak ikasten dituzte Etxeraten bitartez, edo hizkuntzak euren kontura. Nik aurten EGA aprobatu dut. Kartzelan ezin zara sabaiari begira egon, edo etengabe telebistari. Ederra da egunero sentitzea burua jantzi eta gorputza landu duzula.

Nik ia dena sorkuntzari eskaini diot. Nire ekarpena izan da. Ez dut uste olerkaria naizenik, baina sorkuntzan egunak gustura pasatzen ditudanez, jarduna ahalik eta txukunen burutzen saiatzen naiz, nire iritzia emanez kartzela, gatazka, euskara, bortizkeria, kultura, politika edo maitasunari buruz. Euskal Herria eta mundua sarri daude nire ituan.

Sorkuntza lanekin antzinako mamuak uxatzen ditut. Terapia ona da zeure gogoari esateko ez dituzula betiko akatsak berriro egin nahi. Sorkuntza lanekin pertsona hobea izan nahi dut, nortasuna ongarritu eta nire ohitura txarrak aldatu… Sorkuntza lanekin nire iragana oroitzen dut, egun haietaz hausnartuta, geroa prestatzeko eta orainean estresa gutxitzeko, pertsona zoriontsua izateko neska-lagunarekin eta hurko guztiekin, Euskal Herri librean.

Eskerrik asko tarte hau eskaintzeagatik aldizkarian. Kordobako kartzelan isolamenduko lehen galeriaren 7. ziegatik, maitasunez agurtzen zaituztet.

Share
Atalak: artikuluak, Ataramiñe, Bertsoak, espetxea eta literatura, presoak
« Mezu berriagoak — Mezu zaharragoak »

Bilatu blog honetan:

txio-txio


Kartzela kontuak


→ Etxerako kunda ←

→ Kafe expreso ←

→ "Txabolotik" bloga ←

→ #EspetxeanIdatziak ←




irakurri / deskargatu







Euskal Preso Politikoen Kolektiboa

kalerainfo aldizkaria [kalerakalera.eus]




Presoen egoera



Jarraitu

Kontaktua

Atalak

Admin








Creative Commons
lizentzia baten menpe




Software librea
erabiltzen dugu



TOR projektua