Ruben Sanchez Bakaikoa, “Hondarrak”

2019 9 abendua

Hondarrak
Ruben Sanchez Bakaikoa
Txalaparta, 2019

→ txalaparta.eus: Hondarrak

Etakide izateagatik atxilotzen dutenetik, espetxe batetik bestera daramate Tupa. Itzalean, familiaren istorioak biltzeari ekiten dio gatibu gazteak, eta horrela agertzen zaizkigu, beren ahotsean, Pilar eta Julia, hiru belaunaldiren kontaketa osatzeko. Kartzelako pasadizoak eta gorabeherak Uxue herriko egunerokoarekin nahastuko zaizkigu, 80ko eta 90eko hamarkadak Gerra Zibilaren hondarrekin, Nafarroako hegoaldea Arabako hiriburuarekin. Eta herri bat husten ikusiko dugu, pertsona bat kartzelan zahartzen, ametsak aldatzen eta behin hartutako erabakien ondorioekin bizitzen. Ruben Sanchez Bakaikoaren lehen eleberri honek, espetxe literatura esan dakiokeen azpigenero hori elikatzeaz gainera, gatazkak eta gatazkek ezaugarritutako herri baten kontaketa bizia egiten du.

Share
Atalak: liburuak

[naiz.eus] Sormenaren indarra kartzela baino indartsuagoa da

2019 1 abendua


Ataramiñek aurten kaleratutako liburuen aurkezpena, Bilboko Bira Kultur Gunean

→ naiz.eus: Sormenaren indarra kartzela baino indartsuagoa da

Durangoko Azoka ate joka dago. Eta GARA egunkariko azalak oraindik 246 ohe huts daudela gogorarazten digu. Kartzeletako ziegetan euskal presoek idazten jarraitzen dute. Gutunak. Marrazkiak. Literatura. Kartzela eta sorkuntzaz aritu gara hainbat lagunekin.

PATXI GAZTELUMENDI

Espetxea atzean utzi berri duten Hodei Ijurko eta Zigor Merodio; kartzelatik aspalditxo ateratako Oier Gonzalez eta Mitxel Sarasketa Ataramiñeko kideak eta osaba kartzelatik atera zain dagoen Lore Erostegi marrazkilariarekin sorkuntzaz aritu gara. Askatasunaz.

Hodei Ijurko

Egunkari olerkitua egitea izan zen hasiera baten Hodei Ijurkoren asmoa. 2016ko uztailaren 21ean hasi zen poemak idazten, «burutik pasatzen zitzaidana idazten nuen», gogoratu du Ijurkok. «Egunero idazteari ekin nion, askatasuna berreskuratu arte», zehaztu du pentsakor. 2018ko irailaren 21ean atera zen espetxetik, eta bezperan idatzi zuen “Basatza” liburuan batu du azken poema ere. Azken hitzak. 776 egun eman zituen liburu hau ontzen. Testu asko, gero Oier Gonzalez Ataramiñeko kidearekin batera libururako egokitu dituenak. Txukundu, orraztu, aukeratu. Galiziako A Lama espetxean idatzitakoak dira guztiak. «‘A lama’-k galegoz basatza erran nahi du, eta hor sortu zitzaidan izenburua», dakar gogora Hodei Ijurkok. Eta azpititulua ere esanguratsua du: “Natura artifiziala gizartearen itzala”.

Kartzelaldiko azken aroan ekin zion idazteari preso nafarrak, aurretik denbora Antropologia ikasketak egiten eman baitzuen. «Ordura arte batez ere gutunak idazten nituen, gutun asko, eta ikasketetan zentratua nengoen batez ere; eta konturatu nintzen kartzelan denbora ondo baliatu eta ikasten ikasi nuela; nire metodoa sortu nuen, eta kalean ikasteko gauza ez nintzela pentsatzen nuen arren, gauzak denborarekin hartuta egin daitezke».

Bere buruarekin bakarrik horrenbeste denbora eman behar izateak kezkatzen zuen Hodei Ijurko, eta idazteak denborari etekina eta buruari lasaitasuna eman ziola kontatu du. «Suizidioan askotan pentsatzen dut, baina berehala pentsamenduak bere buruaz beste egiten du» idatzia du Hodeik, eta liburuaren kontrazalean askatasunaren irudiarekin batera ageri da poema labur eta indartsu hori. «Jendeak meditazioa egin dezakeen gisan, nik paper zuria hartu eta idazteari ekiten diot, on egiten dit». Orduak ematen ditu barne ezagutza horretan.

«Espetxea zuhaitz bihurtua, ni hosto bilakatua eta askatasuna udazkenaz mozorrotua», dio 2018 irailaren 20an idatzitako poematxoak. Hurrengo egunean itzuli zen Etxarri Aranatz eta Iruñera.

Zigor Merodio

«Sorkuntza behar bat da espetxean» esanez hasi zaigu hizketan espetxetik duela gutxi kaleratu den Zigor Merodio bilbotarra. «Kartzelan zaudenean, era batera edo bestera jende guztiak zerbait sortzen du, denboraren kontra jo, zeure buruarekin denbora asko ematen duzu eta sortzeak lagundu egiten du, izugarri». Zigor Merodiok txikitatik marraztu du, trebea izan da kolore eta diseinu kontuetan. «Kartzelan topatzen duzun kidegoa horretan ari dela konturatzen zara eta materiala lortu eta jarraian sortzen hasten zara zeu ere», gogoratu du Zigorrek.

Marrazkiak, egurra, eskumuturrekoak, gutunak, taila txikiak… eta bat-batean harria deskubritu zuen Fresnesetik St Martin de Re espetxera eraman zutenean. Harria lantzeko tailer batean eman zuen izena. Hargin ofizioa lantzeko tailerra zen, baina tailerreko arduradunak berehala artista sena antzeman zion. «Zorte handia izan nuen, eta formatzaileak hargin lanetik harago, eskulturak lantzera bultzatu ninduen; harria neukan, lantzeko tresnak ere bai». Eta eskultura horiek egiten jarraitu zuen, kalera ateratzen ziren batzuk, lagunen eta senideen bitartez oparitzen zituen. «Tailerra eta ikastaroa bukatu zenean, espetxeko zuzendaria konbentzitu nuen langintza horrekin jarraitu behar nuela, eskultura guztiak erakutsi eta zerbait egin beharko genukeela esanez», oroitu du kalean Zigor Merodiok.

«Txakur guztiak kontra jarri ziren, espetxe barruan zizela eta mailuak eskatu nizkielako!». Baita lortu ere. Denbora harria lantzen ematen zuen Zigor Merodiok; bi ziega huts baliatu zituen horretan hasteko, eta espetxeko arduradunak bisitariei Zigorren lana eta eskulturak erakusten hasi ziren. Hainbat urte eman zituen langintza horretan. Bi erakusketa egin ditu kalean Zigor Merodiok espetxealdian. «Lehenengoa Gernikako kultur etxerako prestatu nuen. Gauza xume bat, lagun batek eskatua, ‘Aldharrikatuz’ izenekoa, eta bigarren bat egin genuen 2018an ‘Zorroztarri’ izenekoa, Alaitz Areitio eta Jon Troitiñorekin». Zigor Merodiok argi esan digu: «Sormenaren indarra kartzela bera baino indartsuagoa da».

Lore Erostegi

Herrera de la Manchako espetxean dago Joseba Erostegi “Eltzikorta” antzuolarra. 22 urtez preso. Eta iloba Lore Erostegirekin landu duen bigarren marrazki- eta ipuin-liburua da “Amonaren ipuin magikoak”. Bi lagunen artean liburu bat zelan egiten den galdetu diogu Lore Erostegiri. «Ilusio piloarekin, dagokion esfortzuarekin baina gustura egiten denez, ahalegin hori txikia izan ohi da». Bietako bat kartzelan badago, ordea, apur bat zailtzen da langintza hori. «Telefonoz eta eskutitzen bitartez egiten da. Astero osabaren deia jasotzen nuen eta horrela prestatu dugu liburua». Joseba Erostegik hurrengo bisitan jasoko du liburua, eta oraindik ez du marrazkiak ikusteko aukerarik izan. «Bion arteko bigarren lana da; eskutitzetan beti marrazkiak egiten nizkion, oraindik ere bidaltzen dizkiot eta osabak bion artean liburutxo bat egitea proposatu zidan, eta erronka onartu nuen».

“Txori mezularia” egin zuten iaz eta pozik gelditu ziren; aurten bigarrena plazaratu dute Ataramiñerekin batera. «Niretzat hau oso istorio ezberdina da, oso polita», aitortu du Lore Erostegik. «Mirentxineko gidariei eskaini nahi diegu lan hau. Suposatzen dugu hurrengo urtean osaba kalean egongo dela eta senideontzat bidaiak bukatu eta 24 urtez elkartasun hori jaso dugunok gure omenaldia egin nahi diegu Mirentxinekoei». Joseba Erostegik berak hitzaurrean hau idatzi du: «Mirentxinekoei omenaldi xumea eginez, eskaintzen diet ipuintxo hau maitasunez».

Mitxel Sarasketa

Hogei urte eman zituen espetxean Mitxel Sarasketak. Kartzelatik atera ostean, Jon Etxeandiarekin batera ekin zion Ataramiñe proiektuari. «Nik ez diot buelta gehiegi eman buruari kartzelan literatura sortze aldera. Literaturazalea nintzen kartzelara sartu orduko, kartzelan ere asko irakurtzen nuen, garai horretan euskaraz batez ere eta idatzi, ba, gutunak, eta gero zeregin kolektiboak ere izaten ziren, salaketak, txostenak, komunikatuak eta horrelako gauzak. Idatzi, ba, horixe, kanpoarekin komunikatzeko azken batean; eta asko idazten genuen, ez pentsa. Bestela, gure arteko literatura-aldizkariak egiten genituen han edo hemen batzuen artean, Sorian, Puerton, Herreran… Gero, Sarrionandiarekin, literatura gaia zen eta bera izan genuen idazle eta maisu alor askotan».

Eta gaur egun ere gustuko du kartzelako literatura, baina «nik ez dut eduki horrelako bulkada bat nire kontuak paperean argitaratzeko edo», gaineratu du.

1998ko abenduan atera zen espetxetik. Eta urteotan kartzela eta literaturaren inguruko lanetan buru-belarri ikusi dugu. «Kanpotik ikusita garrantzi handiagoa ematen diot kartzelako literatura sormenari», aitortu du, literatura ikuspegitik «kartzelan lan inportanteak» egin direla baieztatuz. «Kartzelako barne mundua interesatzen zait batez ere, eta horretan gauzarik xumeena oso inportantea izan daiteke eta bada niretzat. Asko idazten da kartzeletan, eta argitaratu ere nahikoa argitaratzen da: urtero hainbat liburu argitaratzen dituzten euskal preso politikoek, esaterako». Ondo ezagutzen du, eta alde horretatik ikusgarria da urte hauetan guztietan Mitxel Sarasketak sortu eta elikatutako literaturakoadernoak.org webgunea.

Kartzelako ahotsak azokan

Ataramiñeko Oier Gonzalez buru- belarri aritu da aurtengo hiru liburuak atontzen, jendaurrean aurkezten eta Durangoko Azokarako prestatzen. Horrez gain, abenduaren 7an eguerdiko 12.30ean ziega bat paratuko dute Durangoko Azokaren inguruan, eta bertan poema irakurraldia egingo dute: “Kartzelako ahotsak”. Ataramiñek bultzatutako testu irakurraldia izango da; entzuleek, ikusleek espetxeko neurri berak dituen ziega ikusiko dute. Liburuak egongo dira, gutunak eta elkartasun mezuak. Idazleak, preso ohiak, poetak, bertsoak… «mundu guztia bertara hurbiltzera animatzen dugu», bota du Oier Gonzalez Durangoko preso ohiak. Berak ere Ataramiñen argitaratu zituen espetxeko asmo eta ametsak. Eta kalean jarraitu du literatura maitatzen, konpromisoa agertu du “barruko kideen lanak ateratzeko”. Eta Durangoko emanaldiarekin gogotsu dago orain. Ondoan izango ditu Mitxel Sarasketa, Zigor Merodio –berak egin du kartela gainera–, Lore Erostegi, Hodei Ijurko, Ibon Muñoaren lagun eta senideak. Eta beste asko. Abenduaren 7an, larunbata, Plateruena kafe antzokiko kanpoaldean da hitzordua.

Share
Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak

Hodei Ijurko: “Basatza”

2019 30 azaroa

Basatza
Natura artifiziala gizartearen itzala
Poemak
Hodei Ijurko Irotz
15 x 21 cm.
199 orr.

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

Hodei Ijurko Irotz (Iruñea, 1986). 2008ko martxoaren 9an atxilotua. Soto del Real (Madril), Teixeiro (A Coruña) eta A Lama (Pontevedra) espetxeetan giltzapetuta egon ondoren, 2018ko irailaren 20an aske gelditu zen.

HITZAURREA

Esku artean daukazuen liburuan dauden olerkiei, nire kaieretan geratu direnak gehitu eta espetxean sortu nuen egunkari “olerkitu” baten poema kopurua aterako zaizue. “Egunkari olerkitua” nire zigorraren azken txanpan osatu nuen, zehazki 2016/07/21-tik 2018/09/20-ra eta azken bi urtetan burua lepo gainean mantentzen lagundu zidan, horretaz zalantzarik ez izan.

Espetxean 10 urte 6 hilabete eta 20 egun igaro nituen (2008/03/11-2018/09/20), horietako gehienak Galiziako espetxe batean pasa nituen, Pontevedrako probintzian, A Lama espetxean. Hortik liburu honen izena “BASATZA”, “A Lama”k galegoz basatza esan nahi duelako. Azpi izenburuak ez du azalpen handiegirik behar testuingurua kontuan hartuta.

Esan dizuet olerki liburu hau “egunkari olerkitu” batetatik ateratako poemekin idatzia dagoela. Hain zuzen, idatzitako orri kopurua ikusita erokeri hutsa iruditu zitzaidan den denak argitaratzea. Zuekin nire parean dudan beirazko edalontziak daukan ura bezain gardena izanez, dena era naturalago batean burutzea hautatu nuen. Azken finean sarrera labur baina intentsu honen ostean irakurriko dituzuen olerkiak ez dira batere bereziak, zuetako edozeinen garunetik denboraren poderioz pasa ziren, diren eta pasako diren pentsamendu ezberdinak izan daitezke, tankera guzietakoak, onak, txarrak, alaiak, baldarrak, bihurriak,… Ni, idazle izatera behartu ninduten eta pentsamendu sailkatu hauek nire modura, nire estiloarekin olerki bilakatu eta irudikatuak dira. Txantxetan esan dezaket esku artean duzuen liburua Espainiako gobernuaren opari bat dela – kar,kar,kar-. Bromak albo batera utziz, liburu hau askatasun garrasi bat da, niretzat ohore handia da berau zuen begien aurrean egotea eta baita ere nik sortu nuena bizirik dagoela jakitea.

Liburua sei atal ezberdinetan eta aldi berean oso berdinetan banatzea erabaki dut, liburuaren hariak zentzu bat hartu dezan eta zuentzat, irakurleentzat, irakurtzeko errazago izateko.

Esan dizuedan moduan olerki liburu honek ez du ospea helburu, bere jomuga zeharo ezberdina da, liburu honen funtsa, irakurleak momentu atsegin bat igarotzea da. Ohartzea gure kaskotik jaiotzen den edozein pentsamendu gauzatzeko gaitasuna dugun bitartean, gu geu garela geure buruen mugatzaile.

Besterik gabe, bolaluma lurreratuko dut, nire kideez agurtuko naiz eta gaurko hegaldiari etenaldia emanen diot. Ez eten erabatekoa (ez okertu irakurle maiteok), gutxien espero duzuenean berriro ere nirekin hegaka egongo zaretenez.

Hodei Ijurko Irotz

Share
Atalak: Ataramiñe, katalogoa, liburuak, Poesia, presoak

Joseba Erostegi: “Amonaren ipuin magikoak”

2019 30 azaroa

Amonaren ipuin magikoak
Haurrentzako ipuina.
Joseba Erostegi Bidaguren ‘Eltzikorta’
Irudiak: Lorea Erostegi Fernandez.
21 x 15 cm.
32 orr.

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

Joseba Erostegi Bidaguren ‘Eltzikorta’ (Antzuola, 1953) 1997.01.07an atxilotu zuten. Alcala-Mecon izan ondoren, Herrera de la Mancha presondegira eraman zuten eta bertan daukate gaur egun

Bizitzaren geografia ardatz, osaba (kartzelan, testoa) eta ilobaren (kalean, irudiak) arteko harreman eta elkarlanean egin duten haurrentzako bigarren liburua da. Lehena, Txori mezulariak, joan zen urtean argitaratu genuen.

Share
Atalak: Ataramiñe, katalogoa, liburuak

Ibon Muñoa: “Gure memoria, gure historia”

2019 30 azaroa

Gure memoria, gure historia
Bertsoak.
Ibon Muñoa Arizmendiarrieta
Irudiak: Mikel Zarrabe.
Hitzaurrea: Jokin Urain Larrañaga.
10,5 x 15 cm.
441 orrialde.

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

Ibon Muñoa Arizmendiarrieta (Eibar, 1958) 2000ko urrian atxilotu zuten. Harrez gero preso daukate: Valdermoro, Kordoba, Burgos, Langraitz, Puerto I eta, 2014ko martxotik hona, Kordoban.

Gure memoria, gure historia Ibon Muñoaren seigarren liburua dugu. Aurretik argitaratuak ditu: Ametsen txokoan bizi naiz (2011), Ainarak herrira itzuliko dira (2014), Bidean gaude, aurrera goaz, joan zirenekin (2016), Udaberrian biziko gara (2017) eta Hamaika desio utopiarako (2018). Haien ildoari eta orden kronologikoari jarraitzen diete liburu honetako bertsoek ere. Hartara, lehen bertsoak 722. zenbakia darama; azkenak, 862.a. Guztira, 141 bertso berri, 2018ko apirilaren 1etik 2019ko ekainaren 23ra artean Kordobako espetxean idatziak.

HITZAURREA

Espetxean idazten duen presoa, kaiolan kantari ari den txoriarekin parekatu izan du batek baino gehiagok. Arrazonamendu horri jarraituz gero, paretsuago litzateke preso dagoenak idazten duena bertsoa edo poesia denean, bai bata eta bai bestea direlako kantura molda daitezkeenak. Bertsoa kantatuz errezitatzen delako eta asmo horretarako egiten delako. Kantuz egiten den narrazioa da, nolabait esateko. Eta kaiolako txoriak zergatik kantatzen ote duen ez digu berak esango, baina haren balizko interpreteek esango dute txoria tristurak daramala kantura… Eta presoa, zerk eramaten du idaztera, doinu baten neurrirako idatziak egitera?

Batzuek, ez dakit erdi txantxetan edo benetan, esango dute espetxean artista, idazle… bihurtzen direla euskal presoak. Beste batzuek esan dezakete aurretik zirela artista edo idazle eta kartzelan dohain hori garatu baizik ez dutela egin. Korapilo nahasi samarra iruditzen zait eta ez naiz ausartuko hori askatzen hastera. Esperientziaz dakidana da presoak espetxeko hormetatik harago begiratu nahi duela beti, irudimenarekin eta itxaropenarekin; egon nahi ez duen lekuan dago presoa, eta ez dagoen lekuan egon nahi du. Irudimenarekin soilik lor dezake nahi duen lekuan egotea, nahi duen lekuan atsedena bilatzea, bere espiritua sendatzea eta sendotzea.

Espetxean asko idatzi izan da, bertsotan eta prosan. Hau ez da espetxeko literaturaren tradizioa eta ibili osoa aztertzeko lekua, jakina. Baina, Ibon Muñoaren jarduna espetxeko literaturaren tradizioan tradizionala izan den generoan kokatzen da, bertsogintzan alegia, eta poesian. Horretan erreparatzea merezi duela iruditzen zait.

Espetxeko literatura Bernart Etxepareren bertso eta poesiarekin hasten da, duela ia bostehun urte, 1545ean, eta bide batez esan behar da euskal literatura bera ere hortxe hasten dela, bere Linguae Vasconum Primitiae liburuarekin. Nork ez ditu entzun haren “Kontrapas” eta “Sautrela”? Euskararen aldarria egiten zuen Etxeparek.

Eta maitasunarena egiten zuen Iztuetak. Zenbaiten ustez euskarazko maitasun bertso ederrenak omen direnak Logroñoko espetxean idatzi zituen Juan Inazio Iztuetak 1806an. “Kontxesirenak” izenburuarekin idatzi zizkion bertso horiek bere maiteari, eta “Ogeita lau leguaz nago aparte, Bitartean ba dauzkat milloi bat ate”, zioen bertso batean. “Esperantzetan bizi, maite gozoa, noizbait kunplituko da gure plazoa” idazten zuen hurrengoan. Urruntasuna, herrimina, itxaropena eta maitearekiko ametsa… ez dira gaurko kontuak.

1936-39ko gerrako preso batzuek ere bertsoak idatzi zituzten espetxetik, El Duesotik, Puerto de Santa Mariatik… Ezinezkoa da guztien aipamena egitea, baina garai honetako Luis Rezola Tximela tolosarra aipatu nahi nuke. Duesoko espetxearen aipamenak, eta Puerto de Santa Mariarenak, ugariak, xehetasunetan aberatsak eta benetan ederrak dira haren bertsoetan:

Astera nua kantuan
Santa Mariko Puertuan,
onela ditut penak aztutzen
etxe giltzatuan.
Gordetzen badet buruan,
ezta jakingo munduan
ogei ta iru urte ederrekin
gaur nola naguan.

Garai haietako espetxeak nolakoak ziren, presoak nola bizi ziren, zer sentipen, beldur eta lazeria zituzten erakusten digute bertso hauek. Kronika bikaina dira alde horretatik.

Kartzelak sormen leku izan dira eta dira, lehen eta orain, eta presoek, euskal preso politikoek, sormen lan oparoa egin dute. 1970ko hamarkadan Zamorako konkordatu espetxean Xabier Amurizak bertsogintzan eta bertsogintzaren teorizazioan egindako lana egundokoa izan zen. Ordutik gaur arterakoan espetxean egon izan garen askok eta askok eskuliburu gisa erabili izan dugu momentu batean edo bestean Amurizaren “Zu ere bertsolari” liburua, eta espetxean ez ezik kalean ere bertso eskoletako ikasleentzat oinarri izan dira haren lanak.

Euskal presoak talde handi samarretan egon diren espetxeetan, 1980ko hamarkadan batez ere, hainbat preso beren artean bertso paperak eginez eta trukatuz, elkarri erakutsiz eta ikasiz, praktikatuz… aritu izan dira. Bertso paper lehiaketetan sariak lortu ere bai batzuek, Jon Tapiak esaterako. Bertsolari aldizkariak atera zuen zenbaki bat duela urte mordoxka bertsolari eta bertsozale presoen lanekin; bertsoz osatutako banakako liburuak atera dituzte preso batzuek… Bertsogintza oparoa eman du espetxeak, eta gaietan ere oparoa da espetxeko bertsogintza.

Kartzela, dena dela, ez da leku ona inorentzat; sufrimendu lekua da, eta ez dut uste sufrimendua ona denik ezertarako, are gutxiago sormenerako. Espetxeak bakardadea dakar, zeure gizartearekiko urruntasuna, eta zeure etxe, herri eta komunitatearekiko oroimina, haiei maitasuna adierazi nahia, haiekin elkartuko zaren momentuarekiko ametsa, gero hobe baten itxaropena… Sentipen horiek konstanteak dira espetxean, horiekin bizi zara eta horiek bizi zaituzte, eta, galtzen badituzu, bizitzeko motiboak dira galtzen dituzunak.

Espetxetik edo erbestetik etxekoei eskutitz bat idatzi beharrean suertatzen zarenean, bertsoa izan da euskal herritar askoren komunikatzeko formatua, ez garelako izan prosa idatzian etxekoekin komunikatzeko joerakoak. Paper zuriaren aurrean mutu geratzen gara eta errazagoa-edo izan zaigu, eskutitza idazten hasita, bertso batzuk egitea.

Eskutitz arrunt bateko prosan ez bezala, bertso idatzietan komunikazioaz gain edertasuna ere bilatzen du egileak. Bertsoak ematen du “teatralizaziorako” aukera ere, gauzak ironiaz esateko, garratza denari gozotasuna emateko, prosan edo aurrez aurreko elkarrizketa batean esango ez genituzkeen gauzak esateko, esateko moduan zenbait lizentzia erabiltzeko…

Hau guztia ongi ikusten da Ibon Muñoaren bertso eta poesiagintzan, eta ongi ikusten da “Gure historia, gure memoria” liburuan. Ama-Lurra sarritan du aipagai Ibonek, eta Ama Lur horretako leku zehatzak, memoriako mapan zehatz kokatzen dituenak, Kalamua, Eibar, Arrate… izendatzen ditu, eta “Kalamua, desiren eremua…” ateratzen zaio hasperen bat bezala. Asaben kabiari kantatzen dio, utopiari… “Negu gorriaren gau luzeetan udaberria ametsa da” dio. Baina badaki non dagoen, eta Kordoba edo beste edozein espetxetako ziegan agertzen diren labezomorroei kantatzen die ironiaz.
19 urteko espetxealdiak zernahitarako denbora ematen du; ez da herrimina soilik, ez da etxemina soilik. Borroka ere bada, kide hilen oroimena, espetxean hil direnekiko urradura. Gogoan ditu adinean aurrera, zahartzaroan sartuta, espetxean jarraitzen duten kideak… Eta presente ditu gai sozial eta politikoak, hurbilekoak eta urrunekoak diruditenak, oraingoak eta etorkizunekoak. Lekuz kanpo bizi baita presoa, baina ez garaiz kanpo, eta bere garaiko kezkek kezkatzen dute, bere garaiagatik eta etorkizunagatik borrokatzen du presoak. Bere garaiak bizi du Ibon, eta etorkizuna du amets.

Espetxeko bertsogintza, espetxeko kronika ere bada, gizartetik ezkutatzen saiatzen diren mundu baten kronika. Kronikagintza ahalik eta laburrena opa diot, dena dela, Iboni, eta ahalik bizkorren itzul dadila bere lurretara, bere bidezidor zaharretara, Kalamuara, Arratera, Eibarrera… berarekin batera itzuliko delako hor zehar sakabanatua dabilen gure espirituaren zatitxo bat ere.

Jokin Urain Larrañaga

Share
Atalak: Ataramiñe, Bertsoak, liburuak, presoak

[naiz.eus] Ataramiñek euskal presoen beste hiru lan plazaratu ditu

2019 30 azaroa


Ataramiñeko liburuen aurkezpena (Argazkia: naiz.eus)

→ naiz.eus: Ataramiñek euskal presoen beste hiru lan plazaratu ditu

Hodei Ijurkoren ‘Basatza’, Joseba Erostegi eta ilobaren artean landutako ‘Amonaren ipuin magikoak’ eta Ibon Muñoaren ‘Gure memoria, gure historia’ plazaratu ditu aurten Ataramiñek. Kartzelak husten ez diren bitartean, presoen lanak dira kaleratzen direnak. Durangoko Azokaren atarian, aurten ere kartzelako sorkuntzari leihoa ireki diote.

PATXI GAZTELUMENDI

Ataramiñek Hodei Ijurkoren ‘Basatza’, Joseba Erostegi eta ilobaren artean landutako ‘Amonaren ipuin magikoak’ eta Ibon Muñoaren ‘Gure memoria, gure historia’ plazaratu ditu aurten. Gaurko aurkezpenean Ijurkok adierazi duenez –jadanik kanpoan da– «ez nuen liburu bezala argitaratzeko helburuarekin idatzi, espetxearen baitan bizirauteko estrategia moduan idazten nuen nik». Baina behin kanpoan egonik, liburuaren aurkezpenean parte hartu du beste hainbat preso ohirekin.

Mitxel Sarasketa eibartarra espetxetik atera zenetik, kartzeletan sortzen den literatura eta sorkuntzarekin lanean ikusi dugu urteotan. Eta azken urteotan bezala, aurten ere beste eibartar nekaezin baten lana aurkezteko parada izan du. ‘Gure memoria, gure historia’ Ibon Muñoaren zazpigarren lana da, eta aurten ere bertso sorta ederra eskaini die bere irakurleei. «Espetxea bizitzaren aldeko etengabeko borroka» dela azpimarratu du Mitxel Sarasketak, «eta sorkuntzak bizitza hori ematen du» gaineratu du Ibon Muñoaren lagun eta herrikideak.

Joseba Erostegiren liburuaren haritik, Ataramiñeko kideek adierazi dutenez osaba eta ilobaren arteko lana da eta kartzelan obra oro da «lan kolektiboa».

Kartzelako lanak Durangon

Ataramiñeko Oier Gonzalezek deialdi berezia luzatu du datorren Durangoko Azokarako. Abenduaren 7an eguerdiko 12.30ean ziega bat paratuko dute Azokaren inguruan, eta bertan poema irakurraldia egingo dute hurbiltzen diren guztiekin.

Share
Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak

[berria.eus] Kartzelan sortutakoak argitaratzea

2019 30 azaroa


Hodei Ijurko idazlea (erdian), Mitxel Sarasketa eta Oier Gonzalez Ataramiñe argitaletxeko kideekin. L. JAUREGIALTZO / FOKU

→ beria.eus: Kartzelan sortutakoak argitaratzea

Hodei Ijurkoren poemarioa, Ibon Muñoaren bertso liburu bat, eta Joseba Erostegiren ipuin bat kaleratu ditu Ataramiñe argitaletxeak

Iñigo Astiz

«Suizidioan/ askotan/ pentsatzen/ dut,/ baina/ berehala/ pentsamenduak/ bere/ buruaz/ beste/ egiten/ du». Basatza poema bildumaren kontrazalera eraman du testu hori Hodei Ijurko Irotz idazleak (Iruñea, 1986), eta balio du liburu osoa nondik jaiotzen den ulertu, eta nora heldu nahi duen esplikatzeko: kartzelaren estutasunetik abiatuta bizitzaren alde lerratzea izan baita egilearen asmoa. Hamar urte eman ditu preso Ijurkok, eta azken bi urtetan aritu da poemak idazten, egunero-egunero, harik eta, haren hitzetan, «egunkari olerkitu bat» osatzera heldu zen arte. «Burua lepo gainean mantentzen lagundu zidan», aitortzen du liburuaren hitzaurrean. 2018ko irailaren 20an atera zen kalera, eta ia 800 poema zeramatzan maleta batekin azaldu zitzaien Ataramiñe argitaletxeko kideei. Guztiak plazaratzea ezinezkoa zela adostuta, hautaketa bat egin eta orain eman dute argitara, eta Durangoko Azokan jarriko duten erakusmahaian egongo da eskuragarri.

«Argitaletxe atipikoa gara», aitortu du Oier Gonzalez Ataramiñeko kideak, eta azaldu du zergatik ere: «Desagertzeko bokazioz sortu ginen, eta euskal preso politikorik espetxean geratzen ez denean amaituko da gure ibilbidea». 2001. urtean jarri zuten abian proiektua, eta geroztik urtero eman dituzte argitara euskal presoen lanak: poemak, narrazioak, saiakerak, komikiak eta baita marrazkiak ere. «Presoen kolektiboaren historia afektibo oso bat». Eta aurtengoan, Ijurkoren poesiarekin batera, Ibon Muñoa Arizmendiarrieta presoaren Gure memoria, gure historia bertso bilduma eta Joseba Erostegi Bidagurenen Amonaren ipuin magikoa narrazio ilustratua emango dituzte argitara.

Guztira, hemeretzi urte daramatza preso Muñoa Arizmendiarrietak, eta Ataramiñerekin ateratzen duen seigarren liburua du aurtengoa. 2011n argitaratu zuen Ametsen txokoan bizi naiz lana, eta, ordukoan bezala, oraingoan ere bertso errimatuak eta bertso libreak biltzen ditu Gure memoria, gure historia lanak. Elkarren jarraipentzat har daitezke argitalpenez argitalpenerako testuak, eta hala ordenatu dituzte argitaletxeko arduradunek ere. Horregatik darama liburuko lehen poemak, adibidez, 722 zenbakia. «Idaztea Ibonentzat [Muñoarentzat] da zentzu handiko jarduera bat», esan du Mitxel Sarasketa Ataramiñe argitaletxeko arduradunak.

Sorkuntza ere mugatzen du kartzelak, argitaletxeko arduradunek azaldu dutenez, eta, horregatik, idazten dabilen presoaren borondateaz gainera, ezinbesteko bilakatzen da haren inguruko senide eta lagunen kolaborazioa. Eta, hain zuzen ere, Lore Erostegi ilobarekin elkarlanean sortu du Amonaren ipuin magikoak liburu irudiduna Joseba Erostegi Bidaguren Eltzikorta-k. Bidaia baten kontakizuna. «Bidaia bat planteatzen digu, bidaiatzea zeharo mugatuta dagoen espazio batetik», laburtu du Gonzalezek.

Ziegatik kaleratutakoak

Bidegurutzean dago argitaletxea oraintxe, Gonzalezek eta Sarasketak esan dutenez, eta hausnarketa sasoia abiatu dutela aurreratu dute arduradunek. Urteekin aldatuz joan da kolektiboa, eta egungo egoerara ahalik eta ongiena egokitu nahi dute argitaletxea. Iazko urtera arte, adibidez, hainbat presoren lan indibidualekin batera, urtero argitaratu dute hainbat presoren lanak biltzen zituen lan kolektiboa, baina aurten ere ez dute bilduma kaleratzerik lortu.

Ekitaldi bat ere antolatu dute abenduaren 7rako, Durangon. Azokako larunbatean, benetako ziega baten neurri bera duen ziega bat jarriko dute Plateruenaren aurreko plazan, eta poesia emanaldia egingo dute bertatik. 12:30ean izango da hori, baina saioaren ondoren, mikrofonoa hartzeko aukera emango diote ziegan sartu eta bertatik zerbait irakurri nahi duen jende guztiari.

Share
Atalak: Ataramiñe, aurkezpenak

[BIDEOA xaloatelebista.eus] Mikel Antza: “Kartzelak ihes egitera bultzatzen zaitu”

2019 16 iraila

→ xaloatelebista.eus: [BIDEOA youtube] Mikel Antza “En país extraño” liburua aurkeztera etorri da. Berak idatzitako “Atzerri” nobelaren gaztelerazko itzulpena.

Share
Atalak: aurkezpenak, Bideoak

[naiz.eus] Mikel Antza publica en castellano con Txalaparta la novela ‘En país extraño’, «una pequeña joya»

2019 16 iraila

→ naiz.eus: Mikel Antza publica en castellano con Txalaparta la novela ‘En país extraño’, «una pequeña joya»

No se trata de una autobiografía, pero sí que incluye vivencias propias del autor. ‘En país extraño’ –traducción de la novela de 2012 ‘Atzerri’– nos habla de la pasión por la literatura, aunque cuenta con el conflicto vasco como trasfondo. En la misma, un escritor reflexiona sobre cómo seguir escribiendo desde el exilio.

NAGORE BELASTEGI

Mikel_antza El escritor ha estado esta mañana en Donostia para presentar la traducción de su novela. (Juan Carlos RUIZ / FOKU)

Mikel Albisu Iriarte publica en castellano su novela ‘Atzerri’ (Susa), traducida como ‘En país extraño’ (Txalaparta) con el objetivo de que pueda llegar a los lectores que no son capaces de leer en euskara. En esta ocasión el propio autor ha podido asistir a la presentación, algo que no pudo hacer cuando se publicó la original en 2012 porque estaba en prisión.

La editora de Txalaparta Garazi Arrula Ruiz ha explicado que la editorial ha decidido publicar «esta pequeña joya para gusto de todas las lectoras no euskaldunes» coincidiendo con la puesta en libertad del autor. La novela cuenta cómo una promesa de la cultura vasca tiene que huir tras ayudar a dos presos políticos vascos a escapar de prisión, y desde entonces vive en el exilio.

Durante su estancia en París reflexiona sobre la vida y el futuro en la clandestinidad, por un lado, y sobre cómo seguir escribiendo en el exilio, por el otro. «Uno de los puntos fuertes de la novela reside en presentarnos las dudas y consecuencias de un hombre que decide optar por la lucha armada: qué siente, qué recuerda, qué teme y qué desea», ha comentado la editora.

«Afortunadamente, Mikel Antza ya no está en país extraño, así que podemos contar con su presencia», ha dicho antes de darle la palabra al autor, quien ha mencionado que cuando se publicó la versión en euskara «hubo críticas porque siendo una autoficción omitía lo que para esos críticos era lo más interesante: los años de clandestinidad como militante de la extinta organización Euskadi Ta Askatasuna».

Al respecto, ha explicado que hizo «una apuesta deliberada para no escribir sobre mis vivencias de militante, porque considero que no puedo desvelar esa parte de mi vida». Sin embargo, sí habla sobre sus propias vivencias: «cuenta cómo dejé de ser escritor cuando tuve que pasar a la clandestinidad.Y volví a escribir cuando me detuvieron y me encerraron en el módulo de aislamiento en la cárcel de Moulins en Francia. Escribir se convirtió entonces en la única manera de hacer frente a aquello. Fue la única manera de respirar en ese ataúd en el que me metieron», ha manifestado Antza.

Donde uno más extraño se siente

En el libro se cuenta la historia de un escritor que «está obligado a sobrevivir en territorio desconocido». «Ahora que nuestras calles vienen a llenarse de gente que viene huyendo de sus países, tenemos que tener muy en cuenta que no hay país más extraño que aquel donde uno más extraño se siente. Y uno puede aprender usos, costumbres e idiomas, pero solo la solidaridad y la ternura de los habitantes del país hace que uno se sienta como en casa y actúe en consecuencia», ha subrayado sobre las personas migrantes que llegan a Euskal Herria.

Aunque el libro trate sobre la pasión por la literatura, el conflicto vasco es el telón de fondo. Al respecto, el autor ha dicho que «se niega la existencia de un conflicto en el que dos partes han luchado. Así solo se consigue negar la realidad e impedir que las heridas sanen y cicatricen. Las cicatrices son un recordatorio, no un olvido. Pero para que las heridas cicatricen hay que hablar e intentar entender qué fue las que las provocó. Decir que no tuvo que suceder es como escupir contra el viento».

El libro ha sido traducido por Roberta Gozzi y corregido por su compañera Marixol Iparragirre, «que no puede estar aquí porque a pesar de haber finalizado una condena de 20 años en Francia, fue extraditada hace una semana y se halla en régimen de aislamiento en la cárcel de Soto del Real», ha dicho Antza añadiendo que «como ella hay más de doscientos ciudadanos vascos rehenes en país extraño».

Share
Atalak: aurkezpenak

[BIDEOA ~ hamaika.eus] Mikel Antzaren “Atzerria” liburua gaztelaniara itzuli dute

2019 16 iraila

→ hamaika.eus Mikel Antzaren “Atzerria” liburua gaztelaniara itzuli dute

Mikel Antzaren “Atzerri” liburua gaztelaniara itzuli du Roberta Gozzik; “En país extraño” izenburua jarri dio liburuari. Mikel Antza idazleak eta Garazi Arrula Txalapartako kideak aurkeztu dute Donostiako liburutegi nagusiko sotoan. 2012an argitaratu zen euskarazko alea Susa argitaletxearen laguntzaz. Antzak azaldu du liburua ez dela autobiografia bat baina azpimarratu du bere bizipen pertsonalak jasotzen dituela. Erbestera ihes egin behar izan duen idazle gazte baten hausnarketak, itxaropenak eta desirak bildu ditu idazleak. Liburua Roberta Gozzik itzuli du eta Marixol Iparragirrek zuzendu du. Ezin izan dute aurkezpenera etorri eta idazleak Iparragirreren egoera gogoratu du: abuztuaren 27an estraditatu zuten Frantziako Estatutik eta gaur egun Soto del Realen dago espetxeraturik.

Share
Atalak: aurkezpenak, Bideoak, liburuak

Mikel Antza, “En país extraño”

2019 9 uztaila

→ txalaparta.eus: En país extraño
→ txalaparta aldizkaria: 2019 uda

Anhelos y esperanzas de un escritor en la clandestinidad

La publicación en castellano de esta novela, escrita inicialmente en euskera, coincide en el tiempo con la puesta en libertad de su autor. Mikel Antza nos descubre las reflexiones, las esperanzas y los anhelos de un escritor que una vez huyó y desde entonces vive en un eterno camino de vuelta.

SINOPSIS

Una brillante promesa de la cultura vasca tiene que huir tras ayudar a dos presos políticos vascos a escapar de prisión, y desde entonces vive en el exilio, alejado de su entorno y acechado por un mar de dudas. ¿Cómo seguir escribiendo desde el epicentro de una guerra? ¿Qué esperar y cómo afrontar la vida en clandestinidad? ¿Podrá alguna vez salir de ese silencio que lo engulle y retomar la escritura que tanto anhela? En esta novela llena de elipsis, el escritor, exiliado primero, comprometido en la lucha por la liberación de su país después y encarcelado como consecuencia de ello, reflexiona en una celda de castigo sobre su condición presente y su incierto futuro, y el exilio se nos presenta como un destierro interior más que geográfico.

Mikel Antza ya no está en país extraño y, como herramienta de lucha, ya no tiene que elegir entre la pluma y la espada. Esta novela
escrita en prisión nos muestra que, a veces, la pulsión literaria pue-
de ser lo suficientemente fuerte como para dejar su huella escrita.

Mikel Albisu Iriarte, Mikel Antza

(Donostia, 1961). Publicó su primer cuento –bajo seudónimo– en el primer número de la revista literaria Susa en 1979. Posteriormente fue colaborador habitual del semanario Argia, donde fue responsable de la sección de teatro. Antes de que su trayectoria política se entrecruzara con la literaria, publicó una obra de teatro (Beteluko balnearioko mirakulua, escrita junto con Iñaki Uria para que fuera representada por la compañía Branka) y textos narrativos (Lehen bilduma 82-84 y Odolaren usaina). Durante su estancia en la cárcel ha escrito la obra de teatro Z² (2013), el libro de poesía Ametsak ere zain (Susa, 2015) y sus tres últimas obras en prosa: Ospitalekoak (Susa, 2010), Bakarmortuko kronikak (Ataramiñe, 2011) y Atzerri (Susa, 2012), novela que Txalaparta publica ahora en castellano.

MIKEL ANTZA

«La pulsión de escribir me sigue habitando»

¿Qué te llevó a escribir Atzerri, en primer lugar?

Un impulso, la necesidad de rememorar el proceso por el que dejé de hacer literatura.

Al parecer, fue esta cita de Iban Zaldua la que lo motivó: «¿Hasta qué punto sería distinto hoy en día el mundo de las letras vascas si Joseba Sarrionandia no hubiera huido de Martutene y si Mikel Antza no hubiera tenido que pasar a la clandestinidad?».

Lo cierto es que en el libro no se menciona al autor de la cita, porque lo importante es lo que se transmite en ella. La cita fue clave para dar forma a Atzerri. El libro es una recopilación de narraciones que se estructuran gracias a, o con la excusa de, esa pregunta.

El protagonista, tu alter ego, cuenta cómo dejó de lado la producción cultural vasca de los años ochenta («brillantes porvenires») para exiliarse y unirse a otra lucha. ¿Tal vez la vivía como misma?

No, la pulsión que siente por la literatura es una fuerza que se le va agotando, y creo que así se recoge en el libro. En mi caso fue la lucha, pero puede considerarse como una metáfora de lo que vive cualquier escritor que se ve obligado a dedicarse a otros menesteres, sea para convertirse en conductor de autobuses, al oficio de carnicero, a profesor de literatura o cuando cualquier otra razón le empuja poco a poco a alejarse de eso que quisiera hacer.

Pareciera que no ibas a volver a escribir…

Sí, llega un momento en el que el escritor se evapora. Me interesaba rememorar cómo mi alter ego dejó de escribir, cuando escribir era lo que más anhelaba.

…pero aquí estás. ¿Dirías que ha merecido la pena el parón y la vuelta a la escritura?

No lo veo así, la vida te lleva por unos derroteros concretos y, al parecer, en mi caso, la pasión por escribir literatura era lo suficientemente fuerte como para hacerme volver. Escribir es algo muy concreto que se materializa en el papel; hoy llamamos escribir al hecho de publicar pero, a mi entender, existe otra forma de escribir, es mental, es la manera de aprehender la vida, y en mi caso nunca he dejado de escribir literatura: mis ojos de escritor han seguido mirando la realidad de una manera literaria.

¿Cómo te posicionas frente a ese alter ego?

Podría hablar de dos fases. Por una parte, está el narrador que posee una mirada irónica hacia el periplo de su alter ego, esa joven promesa, ese Mikel Antza que poco a poco se va evaporando de la literatura, que lo observa con una mirada retrospectiva, con la ventaja que da la experiencia y con una cierta distancia. Y, en un segundo tiempo, mi mirada de hoy en día, que me hace ver al narrador con cierta distancia.

¿Sientes la misma distancia con otros libros (Ospitalekoak, Bakarmortuko kronikak…)?

No, la cuestión es que Atzerri se ha traducido al castellano, y a la distancia temporal se le suma la idiomática. Además, en estos años ha habido grandes cambios, no solo ha cambiado el entorno, también he cambiado yo.

¿Cómo te hace sentir verla ahora en castellano?

Tengo sentimientos contradictorios; se me hace extraña, se me hace difícil identificarme con la voz del narrador, pero sigue siendo algo que yo escribí, es parte de mí. Por otra parte, el euskera era una protección, de alguna manera una protección ante intereses no literarios.

Al hilo del idioma empleado, en la entrevista que te hizo Xabier Montoia cuando se publicó Atzerri, leemos que aportas claves difíciles de entender para otra comunidad que no sea la vasca. ¿Cómo ha influido eso en la traducción?

Pensaba que era una novela imposible de traducir; no solo a nivel idiomático, sino porque alguien ajeno a la cultura vasca no podría entender muchas de las claves culturales que aparecen en Atzerri. Y así es; se entenderá de otra manera. De todas formas, En país extraño es otro libro, no es Atzerri.

En eso discrepo.

No lo digo porque sea una traducción. Hablo de mi percepción actual, de la distancia que he mencionado antes. No lo he comprobado, pero puede que también me resultara extraño si lo leyera hoy en euskera.

Ya no estás en país extraño.

Ahora no. La propuesta de traducirla vino cuando estaba en la cárcel, pero se publica ahora que estoy de vuelta en Euskal Herria.

Hemos leído que la escritura te ha ayudado en prisión, por los años que te tuvieron en aislamiento. Ahora que has recuperado la libertad, ¿sientes la misma pulsión hacia la escritura?

Siempre, sí. La cárcel es un universo muy restringido, triste, monótono; ello te empuja a trabajar la imaginación, a tratar de crear mundos e historias ficticias. El mundo exterior es tan rico comparado con la cárcel, hay tantos estímulos, que veo situaciones literarias por todas partes. Esa pulsión de escribir me sigue habitando.
Pero, para escribir, hay que ponerse a escribir; coger papel, bolígrafo u ordenador y ponerse a llo. Y eso es igual en la cárcel que en el exterior.

¿Tienes intención de adentrarte en la cultura vascaahora que el exilio ya no es una opción?

Sí, por qué no. Es una opción que veo plausible, pero que tendrá que concretarse. Como le sucede a mi alter ego de Atzerri, a veces hay que optar:encerrarse para escribir o abrir los brazos a la vida tal y como viene y vivir.

Será compatible, espero.

Sí, pero hace falta mucha comprensión por parte de la gente que nos quiere.

Share
Atalak: liburuak

Lorentxa Beyrie, tindatzea pasioa eta beharra denean

2019 9 uztaila

.

.

.

→ haspand-art.com: Lorentxa Beyrie

Lorentxa BEYRIE
ARROKA
64240 Kambo

Mail: arroka@cegetel.net

.

Tableau Gernika

GERNIKA

Est née en 1975 à Kambo dans une famille basque

Comme les autres enfants de la famille, elle est scolarisée à l’ikastola de la maternelle au bac . Cette scolarité lui donne une maîtrise totale de sa langue maternelle.

L’étude du français en seconde langue, lui permet de des études universitaire à Bordeaux, de passer une licence d’ethnologie et de préparer une maîtrise d’anthropologie.

Militante engagée, elle fait le choix de la lutte armée. Elle est arrêtée en 2001 et est depuis incarcérée en France.

Lorentxa a toujours assumé avec courage et détermination son attachement à son peuple et son appartenance à l’Organisation armée basque.

Au cours d’un procès en 2007 elle déclare:

“Nous sommes parmi les peuples qui ne sont ni reconnus, ni respectés. Alors nous faisons partie des peuples qui n’existent que par la lutte.

C’est la seule existence qui nous reste. Ce combat c’est notre existence jusqu’au jour ou nous serons reconnus”

Une artiste en devenir

Son parcours artistique débute en prison,

– des contes illustrés pour les petits de sa famille

– des peintures sur soie pour les plus grands et les amis, et enfin des pastels

Peindre durant son incarcération est pour elle une nécessité, et une passion car cela lui permet de mettre une distance par rapport à sa situation, de ne pas se laisser enfermer ,

A travers son travail elle communique avec ceux qui découvrent ses tableaux . Ses oeuvres (jalonnée par des progrès rapides), sont empreintes de sensibilité d’imagination et de mouvement.

C’est donc aujourd’hui à l’art qu’elle confie ses sentiments ses moments d’espoir ou de tristesse.

Ses compositions sont construites sur la sensation, l’accord charnel , voire sensuel avec les couleurs.

Elle s’affirme poète de la couleur. Elle ouvre un champ d’exploration de l’être à travers leurs vibrations puisant leur puyissance dans le cosmos.

Ses toiles communiquent un effet de joie organique, que l’on pourrait qualifier de Dionysiaque. Une satisfaction heureuse ou dramatique selon le cas, toujours habitée d’une vibration comme musicale

Laurentxa veut plus que tout peindre la vie

La technique est en cours de perfectionnement, même si ses toiles sont identifiables au premier coup d’œil.

Durant plusieurs années elle ne faisait rien pour promouvoir et vendre sa production; la réservant à un petit cercle d’initiés et de passionnés.

C’est sous l’amicale pression de ses amis, et parce qu’elle se sentait capable de franchir le pas toujours délicat d’affronter le jugement du public qu’elle s’est décidée à exposer.

Ce qui lui valut le jugement ci joint de Michel Fourcade (artiste réputé et chroniqueur artistique de plusieurs journaux lors de sa participation au salon d’Hiver de Carmaux (81) en décembre 2014

Lorentxa Beyrie n’est pas un cas à part, mais elle a commencé à peindre (elle fait certes du pastel, cependant l’acte est celui de la peinture), sans référence aucune.

Après des débuts “maladroits », ce qui est normal, n’ayant pas eu les acquis de départ, au fur et à mesure des mois et des années, elle développe une intelligence de la peinture que je trouve impressionnante.

Elle aborde des sujets qui lui sont propres et qui font qu’elle sort d’elle-même des odes à la nature et à la vie.

Que ce soient des personnages ou des paysages, dans les plus « calmes » il y a toujours des petites lueurs et dans les autres qui ne seraient pas, je le suppose, des paysages notre regard est « frappé » par des fulgurances de lumière et couleurs qui impressionnent, sans jeux de mot, la rétine et de là, l’intellect et donc la réflexion,

Lorentxa Beyrie nous entraîne dans des scènes à l’onirisme majestueux. Il y a parfois un expressionnisme des grands Allemands ou alors, par moments son travail est proche de la Trans-Avant garde Italienne, Son Don Quichotte est une flamme de puissance.

Don Quichotte est souvent le personnage que l’on voit un peu ridicule parce qu’il se bat contre des moulins et chimères.

Lorentxa Beyrie étend le champ des possibilités fictionnelles et son Don Quichotte en est l’exemple parfait: de ridicule, sous ses mains et son intelligence, il devient flamboyant. C’est aussi une peinture à l’intelligence très contemporaine, nous ne sommes pas (plus) devant une peinture d’amatrice, mais devant une œuvre en train de se construire.

Lorentxa BEYRIE

Lorentxa BEYRIE Haspand’Art sareko kidea da. Webgunea bisitatu: www.haspand-art.com

Neska gazte sutsua

Lorentxa Kanbon sortu zen familia euskaldun batean 1975ko maiatzaren 10ean. Ama-eskolatik baxoa arte Ikastolan ibili da. Eskola ibilbide horri esker bere ama hizkuntza osoki menperatzen du. Bere ikasketak segitzen ditu Bordaleko unibertsitatean (etnologia lizentzia) eta antropologia maisutza prestatzen du.

Militante engaiatua, borroka armatuaren hautua egiten du. Bere bizia kolpez aldatzen da 2011ko martxoan atxilotua delarik, erakunde terrorista bat laguntzeaz akusaturik, kondenatua da. Oraindik preso da gaur egun.

Bere ibilbide artistikoa presondegian hasten da : Bere familiako ttipiendako ipuin marrazkituak, zeta gaineko tinduak haundiendako eta lagunendako, eta azkenik pastel lanak.

Aitzina doan artista

Bere atxiloaldian, tindatzea pasio eta behar bat da. Bere lanaren bidez komunikatzen du bere margolanak ezagutzen dituzten jendeekin. Ondorioz gaur egun bere sentimenduak, esperantza edo tristura mementoak arteari eskaintzen dizkio.

Bere obrak sentikortasunez, irudimenez eta mugimenduz beteak dira. Bereak diren gaiak aipatzen ditu, eta bere baitatik natura eta biziaren aldeko omenaldiak ateratzen ditu.

Gure behakoa, argi eta kolore tximistek harritzen dute, begia durduzatzen dute, eta hortik adimena, beraz gogoeta.

Lorentxa Beyriek maiestatezko amets eszenetan gaindi eramaiten gaitu. Bere obrak sentsazioaren, eta koloreekin bat etortze sentsualaren gainean eraikiak dira. Kolorearen poeta dela erakusten du.

Lorentxak, ororen gainetik, bizia tindatu nahi du.

2011an, bere lagunek bultzaturik eta publikoaren iritziaren aurrean aurkezteko urrats zail hau gainditzeko gai senditzen zelako, bere obren erakustea deliberatu du. Geroztik bere obrak erregularki kalitatezko erakusketetan zintzilikatuak dira, fama haundiko artisten ondoan.

le tableau plébicité par le public

Décembre 2014 Jentilen mundua

Tableau conceptuel, au sein duquel Lorentxa a caché de nomconsistaitbreux signes qui relient son œuvre aux croyances basques ancestrales. Ce tableau est une mise en scène de la mythologie basque dans un système religieux axe sur les rapports terre-ciel-éléments

En premier plan Un arbre : qui se termine par une main protectrice

Ses racines sont profondément fichées en terre. Il est le symbole de l’union terre -ciel

Une très ancienne Coutume basque, encore vivante au siècle dernier consistait à faire passer un nouveau-né à travers un arbre, ami de l’homme par excelle

Un couple de dos, hommes- femme symbole de la vie, de la fertilité

Un cheval dont on devine l’œil et le corps autour du couple .Place du cheval dans la symbolique basque

Un visage féminin rouge,menaçant ou protecteur ? Déesse ou divinité ? Mari ?

Ses Expositions

L’année 2011 représente un tournant dans sa vie d’artiste, car on va la voir accrocher ses pastels aux cimaises de plusieurs expositions, soit seule, soit au côté d’artistes réputés.

En effet, Lorentxa a mis beaucoup de temps avant de se décider à exposer, mais depuis 3 ans ses toiles figurent désormais régulièrement aux cimaises de nombreuses expositions, dépassant largement les limites du Pays basque. Cela témoigne que sa notoriété est aujourd’hui reconnue bien au-delà d’un cénacle d’amis, par de nombreux authentiques amateurs d’art.

2018 Avril Mediathéque Pierer Espil Hasparredn Exposition dans le cadre de la semaine Gernika

2018 Mars Hasparren salle Choribit

2017 Office de Tourisme Hasparren

2017 Janvier: Hasparren: L’art basqued existe-t-il ? Salle Choribit

2015 10-13 avril Eihartzea HAZPARNE Art: Chemin de la Liberté

2015 Mars Kalostrape

2014 18 Décembre- 6 janvier : Carmaux “Salon d Hiver” Espace Jules Cavaillès;

2014 30 Avril 7 mai Hazparne Emazte begikeinua Salle Choribit, Mairie d’Hasparren et Haspand-Art

2014 Avril : Vera de Bidassoa

2014 31 janvier-26 février : TOLOSA aranburu jauregia

30 avril-7mai: HAZPARNE mariées clin d’oeil Salle Choribit

2013

27 décembre au 10 Janvier Carmaux « Arts et Matières » Importante exposition de groupe Salon d’hiver de la ville

8 au 30 juillet BAYONNE: à Kalostrape avec Xabi Soubelet

4 au 17 mai : BAYONNE : Galerie des Corsaires. Exposition: organisée par Herrira

« Les artistes du Pays basque prennent la place »,

De nombreux artistes participèrent à cette exposition, en soutien aux prisonniers et aux réfugiés politiques basques: Miguel Alfredo Hernandez Busto, Tami Celaya Cooper, Alain Sistiaga, Bruno Aguerre, Gonzalo Etchebarria, Iker Valle, Irkus, Joëlle Rodeau, Juan Gorriti, Lorentxa Beyrie, Mattin Partarrieu, Michelle Neurisse, Mikel Aranoa, Patxi Lazkarai, Rikardo Pascual, Xabier Celestino, Xabier Soubelet.

2012 Mars: Itxassou fermement Galerie

Juin : Carmaux « Salon d’été » de Prospectives Artistiques

2011 Mars: Hazparne Exposition organisée par Emaztek Diote

24 Juin-8 juillet : Carmaux : Maison de la citoyenneté : « Salon d’été » sur le thème Le corps

Juillet Bayonne, Galeries des corsaires (avec Patrick Larriveau et Valérie Garces).

Arbonne à La Benoiterie

15-25 Novembre : Hazparne Exposition organisée parHaspand-Art

5 -13 Novembre PARIS “Espace Louise Michel

Succes réel pour Lorentxa BEYRIE, lors de L’exposition” Art et matiéres” organisée par la ville de Carmaux (81400)
du 27 décembre au 10 Janvier 2014.

Lorentxa était entourée de 9 autres artistes dont certains de renommée nationale.
Un public nombreux a découvert cette exposition, Par ailleurs plusieurs classes primaires de la ville conduite par leurs enseignants ont profité de la manifestation pour faire découvrir l’art à leurs élèves
ci-dessous une vue d’une des la salle d’exposition, au premier plan la sculpture bronze d Abel REIS

Une grande satisfaction pour le travail de Lorenxta et pour tous ses amis d’Haspand-Art

Prospective artistique : à propos de Lorentxa Beyrie

Écrit par Carmaux Actu Mis à jour : 20 janvier 2015

La dernier exposition, Salon d’hiver, de « Prospectives Artistiques » s’est terminée il y a peu. Jean-Pierre Izard revient sur une peintre emblématique, figure importante des dernières collections.

Rédaction : Si l’on regarde les catalogues des expositions que vous avez organisées ces dernières années, à Carmaux ou ailleurs, le nom de Lorentxa Beyrie revient de manière régulière. Pourquoi ?

J.-P. I.: Parce que son travail plaît, tout simplement. D’autant que les œuvres présentées aujourd’hui témoignent de progrès apides, disons atypique.

Rédaction : Justement Lorentxa Beyrie peint en captivité, cela n’entrave-t-il pas sa création ?

J.P.I : En effet le fait d’être emprisonnée ne facilite pas pour elle un environnement qui par les rencontres, l’échange avec d’autres artistes ou le public pourrait lui permettre d’ « évoluer ». C’est ce que j’ai moi-même pensé longtemps, or paradoxalement son isolement l’oblige à plonger au plus profond d’elle-même se traduisant par une expression vierge de sa personnalité.

Rédaction : Cela suppose donc une forte personnalité ?

J.P.I : Ici se situe la force de Lorentxa, Depuis son enfance son attachement à ses racines s’est développé, consciente de son appartenance à sa terre et a son peuple. Sur ce plan elle ne connait pas le doute, elle supporte sa captivité avec courage, sans n’avoir jamais connue la moindre tentation de renoncement. Sa peinture est le reflet de sa personnalité.

Rédaction : Vous pensez donc qu’elle a encore une marge de progression ?

J.P.I : Bien sûr, et c’est en exposant, en allant à la rencontre du regard des autres, qu’elle continuera à bâtir cette artiste en construction qu’elle est aujourd’hui.

De plus si elle pouvait jouir un jour de plus de liberté je suis convaincu qu’elle nous offrirait une palette nouvelle de son talent.

Nouveaux tableaux 2016-2017

.

.

.

.

Share
Atalak: presoak

Jose Luis Otamendi, “Herrera abuztuan”

2019 9 uztaila


.

.

.

.

.

.
.

.

→ susa-literatura.eus

HERRERA ABUZTUAN

—I—

Itsaso lehor bat darama hara doanak
eta auto bizkorretan itxaropena
ohar bat laburra gogoan erraz gordetzekoa
jendetasun doia
gatzeztatutako sumin arrastoekin
eta kulparen isilpeko pilula
zer gerta ere
txatxarrak landu hagineko zuloan beti

gauez tapaki granatez babesten dut
zeru burges txiki baten puska
ama zenak logelako aulkian
fereken lurrinez utzi zuena
agiri ahantzi bat bezala
oinordetzan jaso nezan…
hautsak hartutako egunsenti abaildu batek
iratzartzen gaitu biziraun beharraren ardurak
itsututako eulien ondoan

gero humanitatearen garaipen gaitza dator:
gosaria Manzanaresko Menano ostatuan

—II—

Lurraren zaunka urrunak
berdintsu zeharkatzen ditu kale bilbatuak
errezel lisatuak eta zimurrak
eguzkitako betaurrekoak

batzuk animalia izutuen uhuri dirudite
batzuk lagun bila dabiltzan hildakoenak dira
beste asko antzeman ahal ez den zerbaiten branka

zaindarien atorrak eta jakak
konstelazioetara proiektatzen dira
morse hipnotiko hau has dadin ulertzen
izar artean bizidunik bada

—III—

Aldatu egiten da haizea
horma batetik bestera
klimaren elementuak animaliak
hitz egiteko manerak
lo hartzeko posturak borrokak

aldatu egiten dira
eguzki orduak
lurraren osaera ukimena:
eskolak ezin du konpondu dena

hala eraikitzen dira nasak
izarrak planetak
sakelan edo leiho ertzean gorde eta
behar dugunean mugitzeko
hatzen artean igurtziz
argizagiak eta oroimena

jende izukaitza da
porlanez eta hareaz jaso denbora aleetan
hautazko nahiz ausazko patuz
etxean balitz bezala
biluzten dena historiaren aitzinean:
eskolak ezin du azaldu dena

horma baten alde banatan
erdibitu egiten dira gauzak:
pertsona asko puska baten

edo gehiagoren faltan
—bai beso bat bai laguna—
osatu gabe bezala bizi da
inon errotu ezinik
aldiro birlandatua

izar usoek hartuko dute errepidea
itzulera hozminen itsuaurreko:
alboan hiriak erbi loan dira
kardo loreak…
bere baitan hortzak berritu eta
beste hertsiagoaren isla den
karpa ilun baten olana pean

—IV—

Esmerila
errotarria
daratulua
lurra
bira bakoitzean
gosetzenago gauzen muinarekin
hezur eta mami
denboraren bike autokritikoan tinko zindo zintzo
sena xehatzeraino:
itsas zirku bateko animaliak
deshidratazioaren mugan
zelai eta eraikinak
masiboki inguratzen

beste mundu baten xerka abiatu ziren
beste mende batean jausi ziren:
han daude orain

Share
Atalak: Poesia

Xabier Sanchez Erauskin “La cuenta de los pasos”

2019 26 otsaila

La cuenta de los pasos
(Diario libre de un forzado ~ Nanclares de la Oca)
Xabier Sanchez Erauskin
Ediciones Vosa, Madrid, 1988
Poesia

Ilustrazioak:
Satur Idarreta

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

1983. urtean Xabier Sanchez Erauskin kartzelara sartu zuten urte bateko espetxe zigorra betetzera. Garai hartan Punto y Hora aldizkariko zuzendaria zen Xabier, eta aldizkarian argitaratutako artikulu birengatik espetxeratu zuten. Bederatzi hilabete egin zuen Langraitz espetxean. Kartzelaldi horretan idatzi zituen La cuenta de los pasos liburuko poemak.

Satur Idarreta kartzelatik irten berria zen liburu honetako ilustrazioak egin zituenean. Carabanchelen eduki zuten preso, prebentibo. Ez zuten inoiz epaitu baina.

→ Wikipedia: Xabier Sanchez Erauskin
→ argia.eus: Xabier Sanchez Erauskin, lubakiko kazetaria

Zure beste liburu bat, La cuenta de los pasos. Hor espetxeko zure bizipenak kontatu dituzu.

Espetxean nengoenean beste liburu bat ere plazaratu zuten, nire sinadurarekin: El delito de opinar. Horretan Punto y Hora-n plazaratutako artikulu sail bat bildu zuten, editorialak, sententziaren testua, eta abar. Horretan epilogoa Jose Bergaminek idatzi zuen, egin zidan bisitan oinarrituta. Marrazkiak Satur Idarreta hernaniarrak egin zituen; bera ere espetxean egon berria zen.

La cuenta de los pasos espetxean egindako halako eguneroko bat da, poesiaz osatua. Niretzako hori da nire libururik autentikoena, noski, barrutik ateratakoa da. Hor ageri dira pasatu ditudan une txarrak, eta abar. Madrilgo VOSA argitaletxeak atera zidan. Blanco Chivitek bultza ninduen horretara. Blanco Chivite Txiki eta Otaegirekin egon zen heriotzera kondenatuta, eta FRAPP mugimenduko beste hiru kide ez bezala -hauek ere fusilatu egin baitzituzten- indultua lortu eta bizirik ateratzea lortu zuen.

Xabier Sanchez Erauskin, lubakiko kazetaria

Share
Atalak: liburuak, PDF, Poesia, presoak

Antxon Narbaiza, “Hamaika desio utopiarako” liburuaz

2019 1 otsaila

.

→ Hamaika desio utopiarako
Ibon Muñoa

>> PDF formatuan
>> ON LINE irakurtzeko
>> e-book eta beste formatu batzuk

→ Antxon Narbaiza Azkue (Eibar, 1948)
Idazlea

Hamaika desio utopiarako

Liburu bat, egile bat

Tomas Mororen Utopiako pasartetxo batekin hasiko naiz. Piarres Xarritonen itzulpenak presoei buruz diharduela honela dio: “Ohoinak berak, bortxazko lanetara bidaltzen dituzte. Baina non ez duten beste izigarrikeriarik egin, ez dituzte presondegietan hersten ez katez kargatzen, bakarrik lokarri edo estekagailurik gabe ihardunarazten dituzte auzo-lanetan” (Utopia, 69. orrialdea, beltzak nireak dira)

Horrela utzi dute Ibon, bakarrik auzo lan neketsuan, izan ere, utopia(k) atxiki nahi lituzke edo behintzat arrastoa aurkitu. Eta horrelako jomuga handiak aurreikusteko bakardadea ezin bestekoa izan liteke. Jakina, bakardade hautatua ez berea bezalakoa. Oro har, bakardadeak arrisku bat izan lezake, gizakiak soziala izatera, bestearen hurbiltasuna behar du, bestela gehiegi eragiten omen dio buruari. Horrekin ez dut esan nahi Ibonek, bere intelektoari gehiegi eraginez, zentzuen oreka galduko duenik. Ez, inondik ere. Gainera gauza eder bat badauka gure mutilak, esperantza, laster bere ataka zabaldu egingo dela. Horra bere lehen utopia betetzear. Ez du gainera, gauza material gehiegi beharko bere etorkizun hurbilean. Liburuan dioenez: Utopia ez da ilusio bat baizik kontzientzia eta praktika, zentzuz murriztea kontsumismoa (kontsumoa), auzolan jatorra barreiatzea. (271. orrialdea).

Ibonekin ez dut asko hitz egin. Orainaldia erabiltzen dut, oraina iraganaldia baino askoz hobea delakoan, hastear dagoen denbora ere orainekoa baitugu. Gutxitan egin izan dut berba Ibonekin. Mutil isil, barnerakoitzat daukat. Orduan épokan, utopia, letra larriz idazten zen, gaur egun, letra ttipiz. Baina zertzelada horrek ez gintuzke lehenengoa garrantzia handiagokotzat jotzera eraman behar. Gogoan dut, garai hartan Ibonek Nafarroako erresuma zeukala buruan, besteak beste, euskal nortasunaren lehenengo gauzatze instituzionaltzat joaz. Baina Nafarroa oso euskalduna izan bazen ere bere hastapenetan alderdi etnikotik begiratuz, behintzat, laster endekatu zen, nahastu egin zen okerrerako, Europako monarkien interesengatik. Bigarren Nafarroa hau ez zitzaigun gustatzen. Euskal Herri euskaldun utopiko hartatik gainbehera handia etorri zen, gipuzkoarrek, bizkaitarrek, arabarrek, errioxarrek, bakarrik utzi zuten Nafarroa, itsasorako biderik gabe ere, erresuma haren hondamendirako bidea erraztuz.

Egun daukaguna daukagu.

Ibonen gaztaroan basoak ez zigun zuhaitzak ikusten uzten. Egun, agian alderantziz gabiltza, ehunka dira zuhaitzak, ostera, basorako bide zuzena lortzeak urrun dirudi. Txikitik handira joan nahi genuke. Baina ez da erraza. Han-hemenkako zuhaitzok gure eguneroko utopiak dira, behar bada gehiegi dira, ala ez? Gauza da letra ttipiz idatzi eta adierazten direla. Utopia txiki horiek letra larriz idazten den Utopia horretara eroango ote gaituzte?

Agian, ez. Baina merezi izango du beraiei lotzea, Ibonek bere bertso liburuan egiten duen antzera.

BERTSOEN HARITIK

Ibonen bertsoak narratiboak dira, lekukotza eman nahi dute. Ez ditugu guztiak aipatuko baina lagin bati helduko diogu irakurleak zeri heldu izan dezan irakurketari ekin aurretik.

Garbi dago ziegaren bakardadean dagoen notinak bezala, espetxeratuak bere kamara martxan daukan ikuskatzailea dela: dena interesatzen zaio, pertsonak eta egoerak; gizartearen adar guztiak, baina batez ere ahulenak; pertsonak eta justizia gabeko egoerak: emakumeak, sexu zehatz gabeko pertsona sufrituak, langileak, migranteak, etorkinak, oro har, espetxeratuak, iheslariak eta, noski euren ideiengatik preso daudenak. Alkohola eta droga, (batez ere gazteen baitan), arrazismoa, ekologia, euskararen patua, gay-lesbianen patua, haurren egoera munduan, injustizia, oro har munduan, kontsumismoa, kutsadura, prostituzioa…, landutako beste gai batzuk dira. Munduko gatazka oro, egun diren minoria etnikoen alde, eta, oro har, herri zapalduak gogoratuz (Palestina, Myamar…). Izenetan ezin falta Lauaxeta euskal poeta ahantzezina. Beste maila batean euskal politikariak eta gure egungo asintoniak agertuko dira (Urkullu, Artolazabal…), Catalunyako prozesa, Nafarroako eskuina. Ez dira gutxi, bestalde, pertsona ospetsuak bertsoen ehunean ageri. Lagin legez, hor ditugu: Gladys del Estal, Rosa Parks, Che Guevara, edota etxekoak, Jose Antonio Alberdi, Goma ezaguna…Animaliak ere ez ditu egileak baztertzen: Camile hartza, Pantxika astoa…

Narrazio batzuk kronikak dira hasieratik amaieraraino, adibidez, migrazioaz ari diren ondoko hauek: Igoumenitsa. Mikel Zuluaga eta Begoña Huarteri (64-65 orrialdeak), hasi eta buka gainera, egileak bertsoei amaiera ematen dielarik, aitorpen batekin: “desobedientzia zinez delako utopiaren hasiera”.

Biziki interesgarria iruditu zaizkigu Akulturazioak ez dezan jan txantxangorria bertsoak “ (208-209 orrialdeak). Euskal gizarteak, euskararen bizi iraupenaz kanpo, bere akulturazioaren arazoari egin beharko dio aurre hainbat arinen. Izan ere, eta horra paradoxa, euskal hiztun asko irabaz dezakegu, baina zer egin dezakete hiztun horiek, gurea den telebistaren utzikeriaren aurrean? Erdarazko ekoizpenak kontsumitu! Inkestek behin eta berriro esaten digute euskaldunok Tele 5 katearen kontsumitzailerik handienak garela Espainia estatuan. Beraz, euskaraz aritzeaz landa, kalitatezko kultura behar dugu, batez ere euskal hiztunok.

Interesgarria, halaber, hurrengo Biktimak ondratzeko euskal memoria bertsoak non amaiera indartsuak ederki biribiltzen duen egilearen ideia nagusia: (…) “historia zuzen idatz dezakegu egiak landatuz gezurrak erauziz, matazak bilduta hariak harilduz ehunduko dugu euskal memoria”1.

Maitearen absentziaz landu dituenak ere, txukunenen artean daude. Adibidez, ezkor ez bizitzeko deituetan, 114-117 orrialdeak, 4. eta 8. bertsoak, gure ustez, oso politto daude burutuak.

Ez dio baina Ibonek errealitate gordinari muzin egiten. Zuzen-zuzenetik jarraitzen du egunerokoa: Samalda (“la Manada” deitoragarria), Eibarko Akebai edota Euskadi-Nafarroako gorabeherak dira etsenplu. Hor ditu, halaber, besteak beste, Alfa enpresaren heriotza geldoari eskainiak (418-421 orrialdeak) edota segidan datozen pentsionistak gogoan idatzitakoak (422-423 orrialdeak). Aipaturiko bi bertso sorta hauek ixten dute hain zuzen, liburua.

Tesi bezala, eta, Ibonen iritziz, bi etsai garbi dituzte gurea moduko herriek, estatuak, maltzur eta makur portatzen baitira herri txikiekin eta, sistema kapitalista. Azken honentzat dira hitzik salatzaileenak: (…) “kapitalismoa ez da oasi bat baizik lapur eta makurren zorua” (37. orrialdea)

Ideien konstanteak

Ia liburuaren hasieran, hirugarren bertso multzoan oker ez banago, bertso egileak bere zelanbaiteko testamendua ematen digu. Xederik behinena, deitzen duen lau bertsotako multzoan bere jomuga nagusiak plazaratzen ditu. Bertan dago triangelu desiratua: Presoa (ohia), Zu. Hots, maite duen pertsona eta, azkenik, toposa, lekua, Eibar (Arrate). Presoaren bizitzaren hasiera eta amaiera. Hortxe datza poetaren esperantza, berak amets duena. Bidaia hori ez du noski bakarrik egin nahi, maitearekin eta herriarekin burutu nahi luke.

Bertsokera

Ibonen diskurtsoa ia erabat narratiboa denez, zelanbait prosa poetikoa deitu ohi dugun alorrean barneratuko genuke: kontatu nahi du, gauza gehienak interesatzen zaizkio baina, errimaren –nolabait esateko– gatibu da, zertzelada horrek, hots, ezinbesteko duen hitz errimatuaren bila ibili beharrak baldintzatu lezake bertso egilearen mezua. Harako klasikoak zioen bezala, errima behartuegiak ez dira errima “osasuntsuak”, ripioak dira.

Bere ideiak erakutsi nahiak ezaugarri batzuk azpimarratzera eraman dezakete hura: aditzen kopurua, adibidez, izugarri handia da: lirikoak ez dira asko bertsook eta, orduan perpausaren beste osagai batzuk agertuko dira, izenak, izenlagunak, eta abar. Oro har, esan liteke, gure herrikideak prosa bertso bilakatua egiten duela. Bertso laburrak, asko eta asko, zortziko txikian eraikiak, 7-6 silabatan, biziagoak dira, agian erakargarriagoak, luzeak ostera, trinkoagoak, nahasiagoak batzuetan. Beste zenbaitetan, berriz, hamarreko handia sumatu dugu. Errima demagun errazak dira, askotan, aditzetatik sortuak: -tu/du, -ta, -tz(e)n, t(z)eko/. Izenak direnean berriz, –na, –tza…amaierak ez dira urri, ezta errima inesiboa ere bakana: – (e)an/(e)tan.

Lexiko aldetik harrigarria da, sinonimia gehiago ez erabiltzea: lilitu, naro, pilpira…, eta beste zenbait hitz errepikatu egiten dira, agian askotxo.

Poetika baten lanabes edo erremintei begira, ikusten dugu, erabili erabiltzen badu ere, hiperbatona presenteagoa behar lukeela. Aliterazioak oso errepikakorra dirudi. Naro(ro) adberbioa, aurreratu dugun legez, adibidez, oso maiz erabiltzen du eta ez da gure uste apalean oso poetikoa: “roro” hori. Lantzean behin, oso lantzean behin naroki irakurriko dugu. Ostera, ongi lortua dirudi adibidez, honako aliterazioak: “kapitalismo gaitza galtzen has gaitezen” (31. orr.)

Elipsia ongi erabiltzea komeni da bestela esaldiaren esanahia zaildu egin lezake. Badira adibideak aski liburuan. Bestalde, aditz trinkoen presentzia bitxia egiten da, batzuentzat ongi etorria, bestetan zalantzazko, oro har gehiegitxo kopuruan: eduki, egin, entzun, esan, ezagutu, ikusi, jarraitu…, beraz, horrelako aditz trinko andana ez da txikia. (behartua bezala batzuetan, inoiz ulergaitz)2. Uste dugu bertso egileak ezustekoa eman behar duela, amaiera azkar eta eufoniko batez.

Hitzen esparruan, berriz, azpimarratuko nuke egilearen ahalegina han-hemenkako hiztegia erabiltzeko. Zinez aberatsa gertatzen da atal hori. Inoiz erabilera eztabaidagarria ondorio bada ere. Adibidez, baita (etxea, babesa), izen soil erabiltzen du behin eta berriro, aurretik inolako posesiborik edo, barneratu gabe. Asko dira etsenpluak. Aurrean posesiborik gabeko erabilera horrekin sentsazio arraroa geratzen zaio irakurleari: 266. orrialdean adibidez, Joxean eta Joxiren erailketaz ari dela eta, bertso egileak honela dio 2. bertsoan: Tolosan zuen alde tink ziren altxatu/ Karnabak urri hartan isilik geratu/ bihotzak zitzaizkigun berriaz urratu/ geroztik zaituztegu baitan ferekatu. Ikus, halaber, 315 orrialdea. Edota beste hauek: (…) “Psikoterapia bikaina ei da estresa baitatik lurrun dakigun” (353) gure baitatik, idatziko genuke, oro har. Edo 384. orrialdean: (…) “Jakin dudanean zuen ataka baitan negargura estekatu zait” perpausean, nire baitan, aiseago irakurriko genuke guk.

Utopiak berriro ere: txikitik handira

Ibonen bertsoak narratiboak, diskurtsiboak dira, bitxia da baina ziegako espazio hertsitik begirada zabala dauka mundura. Begirada ezin diezaioke inork oztopatu, debekatu. Bertatik utopiak identifikatzen hasiko da. Baditu hitz totem batzuk, erreferentzia, batzuk utopia txiki horiekin lotzen ditu: sorterrikoak gehienak, haurtzaro eta gaztaroko sinboloak: Eibar, jaioterria eta, Akondia, Galdaramiño, Kalamua, Untzaga, eta, noski, Arrate, seguru asko, sorlekuaren, eibartarron umetoki sinbolikoa, denon habiaren jatorri eta… amaiera: gurasoei omenaldia; Ibonek bere Xederik behinena esplizitoki titulatzen duen bertso multzoan bere intentzioak laburbiltzen ditu: (…) “askamena Arraten dugu ospatuko, izarren distirekin maitez gozatuko”. Beste erreferentziak, berriz, hasieran aipatu dugun utopia handiarekin harreman estuan daude: Amaiur nafarren gotorlekua, adibidez.

Leotzatik, paisaia, pertsonaiak idealizatzen dira (aipaturiko Che Guevara, euskal borrokalari hilak: Argala, Txomin..,). Idealizatzen dira, halaber, egoerak (gazteriaren konpromisoa, Ake bai, kanpaina, euskaltzaleen erantzunarekin).

Gatazkaren behin betiko amaiera etorriko da: “Amaiurrera gara helduko batera”.

Baina ezin inori ezer leporatu, utopiarik gabe bizitzea ez da erraza, ez da erraza maitatzea, ez da erraza borroka egitea…

Bertso egilearen denborak

Ez dut irudikatu nahi presoa bere esparru txikian, ortziari begira, gerizpean geratzen zaizkion egunak zenbatzen, egutegian, iraungi den eguna ezabatzen harrotasun ez gutxiz. Besteoi, gizarte lehiakor honetan, orainaldia interesatzen zaigun bitartean, Ibonek erlojuaren orratzek markatzen duten norabidea maite du. Egunsentitik ilunabarraren bitartean, gudu txiki bat irabazi diola denborari egiaztatzen du. Horregatik Muñoaren aditz denborek geroa, etorkizuna markatzen dute pozarren, etorkizuna non maitearekin bilduko den leku jakin batean. Etengabea da, izan ere, kartzelatik alde egiteko unearen erreferentzia: euliak ditu aipagai bertso baten, bada beraietako bati diotso: (…) “Euli beltzak esan dit ere goiari eusteko, gutxi gelditzen dela motxila husteko” (338). Diogunaren beste adibide garbia dugu bertso sail bat: “Azken txanpan orain lez zurekin”(312). Liburuaren metonimia lirateke zortzi bertsoak non presoaren esperantza gailurra joko duen: udaberrian kokatzen du haren balizko espetxetiko irteera: “kartzela kide barik uztea lehena, maiteaz bizitzea gozo bigarrena”. Ezinezkoa baita udaberria ziegan dastatzea.

Eta udaberria, gerezi denbora izan ohi da, 1870ko frantses iraultzaileek plazaratu zuten harako temps de cerises kanta ezagun zoragarriaren haritik. Gerezi denbora egokia bada, iraultzarako, maitasunerako eta….espetxetik alde egiteko (Ibon aurreko Udaberrian biziko gara bertso liburuan ere ildo horretatik doa).

Prozesoaren, gatazkaren metafora

Politta da, ehunzangoaren eta barraskiloaren artean egiten duen kontrajarpena. Hau da, ehunzangoa astiro-astiro aurrera doa bere helburuaren bila eta, iritsiko du, seguru. Barraskiloak, berriz, ez du gatazka gaindituko. Eta bertso egileak dio, haren ustezko akatsak azaleratuz: “presarik gabe doa Herioren bila, azkarrago naturan arituko balitz, bizirik gehiago iraungo luke”3. Harako dortoka eta erbiaren alegia klasikoa dakarkigu gogora.

Bertsoen hartzaileak

Bi ditu, besteak beste, hartzaile egileak eta biek, irudikatzen dute behar bada, Ibonen utopia. Lehenengoa txikia, bertsoetan maiz agertzen den izenik gabeko Zu hori, bestea, zuek, gu euskaldunok, egilearen helburuekin identifikatzen diren euskaldunak. “Zu eta zuek nire indarra zarete”. Hor aurkitzen ditu Ibonek bere utopia osoaren, etxearen zutarri ezinbestekoa. X-aren maitasuna eta euskaldunon sostengua. Eta aitortzen du: “zigorra gaintzen ari naiz hangoa naizelako, atzo lez zuen ametsak nireak direlako” (348-349 orrialdeak).

Erratak

Ez dago, alde horretatik, aparteko hanka sartzerik. Alferrik,dena den akatsik gabeko libururik aurkitzea. Horrelakoak konpontzen behin eta berriro saiatu arren, erratak itzuri ezina dirudi. Beti edo ia beti agertzen da iratxo gaiztoren bat akatsen bat sorrarazteko.

Hor ditugu, esaterako, 119. orrialdean, Ama-lurri deika herriaren alde deituriko bertsoen 2. ahapaldian, (…) “garbi diet esango porlan zaleei guk elkartasuna hobeste dugula” hobesten behar luke, jakina. 243. orrialdean, aldiz, Jubilatu den Sumendixako Pantxikari, izenekoan, 7. bertsoan, hirugarren lerroan, “daborren hotsekin oinez”, danborren ordez; bertsoaren izenburuan oraingoan: Miltantzia, militantzia-ren ordez (280. orrialdean), dantuzkit, entzun aditz trinkoaren orainaldia, dantzuzkit-en ordez (297. orrialdea), biziteko irakurtzen ari gara, bizitzeko-ren ordez (309 orrialdea), Montmatre, Montmartre behar duenean (364. orrialdea). 372. orrialdean, Ahed Tamini palestinar nerabeari eskainitako bertsoetan, 1. bertsoan, ondoko lerroan: (…) “Palestina duen zaititu murrua”, zatitu behar duela ematen du. 400.ean, aldiz, Kantarui dirakurgu, Kantauri behar luke, jakina. 411. orrialdean, berriz, diatezke, daiteke-ren ordez.

Liburuaren argitalpenaz

Liburuak behar luke, argitalpen txukunago bat, non indizeaz kanpo, gaiak hobeto bana daitezkeen, tematikaren arabera edo behintzat hurbildu horretara. Adibide bat izan liteke arestian aipatu ditugun Xederik behinena izenburuko bertsoak. Hasieran ematen zaizkigu; gure ustez, geroago egokiago kokatuko lirateke.

Laburbilduz, Ibon Muñoa bere bizitzaren gazi-gazak plazaratzeaz kanpo, kronikagile bezala zehaztasunez betetako lana egin du. Horregatik, pentsatzen dugu bere pentsamendua hitz lauz emango baligu bere diskurtsoak ez lukeela ezer galduko; aitzitik, berak lantzen dituen gaien arabera, eduki gehienek hobeto adieraziko lukete egileak berak nahi duena. Maiz ez baita nola helarazten den mezua baizik eta zer adierazi nahi den. Auto estimu kontua ere izan liteke, alegia, idazleak bere burua, prosa arrunta erabiliz, paradoxa bada ere, biluzi egin beharko lukeelakoan.

1 Nahiz eta hemen ere agian agertu ohi den elipsiren baten erabilerak esanahia ilundu lezakeen. 1. bertsoan: (…) “herrian dezagun arnasa baretu ariman dakigun lili atsegina”

2 Adibidez, egin aditzaren iragan forma, pluraleko 1. pertsona, erabiltzean: “lan genegien” (128. orrialdean); Iluna beste zenbaitetan: ez da oso ulergarria, adibidez, Gure desira urriak 1 ospatzea bertso multzoan, 3. ahapaldian, (…) “jakobinoek, ordea, diotez akastunak” (203. orrialdea). Halaber, 256. orrialdean, Kartzelan ez dago zerurik bertso multzoan, lehen ahapaldian, “euren telebisten zarata dantzut, iruzkin lizunak ozen diotez”, aditz trinko hau errata ote da, ala dituzte esan nahi da?

3 Eta eibartarrok Gabonetan, batez be, irentsiko ez bagenitu (Mario Lizarralde eibartarrak hamabi dozenatik gora jan ei zittuan jarrialdi baten!).

Share
Atalak: artikuluak, aurkezpenak
« Mezu berriagoak — Mezu zaharragoak »

Bilatu blog honetan:

txio-txio


Kartzela kontuak


→ Etxerako kunda ←

→ Kafe expreso ←

→ "Txabolotik" bloga ←

→ #EspetxeanIdatziak ←




irakurri / deskargatu







Euskal Preso Politikoen Kolektiboa

kalerainfo aldizkaria [kalerakalera.eus]




Presoen egoera



Jarraitu

Kontaktua

Atalak

Admin








Creative Commons
lizentzia baten menpe




Software librea
erabiltzen dugu



TOR projektua